عابدی نژاد به «روزنامه دریایی سرآمد» نوشت:
گذري به بازار صنعت بانکرینگ در ايران و جهان
گروه بانکرینگ- محمد جعفر عابدی نژاد- در دو دهه اخیر متوسط رشد سالانه تجارت دریایی 2.9 درصد بوده است. بر اساس گزارش کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل بیش از 80 درصد تجارت دنیا از طریق دریا انجام میشود که این رقم برای کشورهای توسعه یافته 90 درصد است.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد- هم‌زمان با توسعه کشتیرانی در کشورهای مختلف، افزایش حمل و نقل دریایی، توسعه نفتکش‌ها و جابه‌جایی‌های انرژی در آب‌های آزاد نیاز به سوخت‌رسانی کشتیها، روز به روز گسترده‌تر و به رشته‌ای از فعالیت‌ها منجر شد که صنعت بانکرینگ نامیده میشود.
بانکرینگ، اصطلاحی است که برای عملیات سوخت‌رسانی به کشتیها و سایر شناورها در دریا به کار می‌رود. به عبارت دیگر، بانکرینگ به مثابه پمب بنزین دریایی برای خرده‌فروشی فراوردههای سنگین پالایشی (از جمله نفت کوره و نفت گاز) جهت تأمین سوخت کشتی‌هاست. در اين نگرش، طرح چند نكته با تمركز بر صنعت بانكرينگ قابل توجه است:
اول:
امروزه فعالیت بانکرینگ به یک صنعت تبدیل شده است؛ زیرا مجموعه‌ای از عملیات نفتی - مانند ذخیره سازی مواد، انتقال و بارگیری در خشکی- و عملیات دریایی - مانند حمل مواد نفتی، تحویل به کشتیهای عبوری- و در کنار آن ارائه خدمات جانبی گسترده، همچون تأمین آب و آذوقه، ارائه خدمات فنی و مهندسی، پزشکی و بهداشتی، امکان اسکان خدمه و تعویض خدمه کشتی، جمع‌آوری پسماندهای نفتی و زباله‌‌‌های کشتی، خدمات تعمیر و تعویض قطعات اصلی و یدکی و غیره را دربر می‌گیرد که جملگی آن‌ها موجبات رونق و شکوفایی بنادر یک کشور را از جهات مختلف فراهم می‌‌‌آورد.
اندازه بازار جهانی سوخت بانکر در سال 2020 میزان 109.6 میلیارد دلار ارزش گذاری شد و پیش بینی میشود تا سال 2030 به 164.9 میلیارد دلار برسد و از سال 2021 تا 2030 با سرعت 4.3 درصد رشد کند.
دوم:
از نظر میزان کل سوخت عرضه شده به کشتیها بهعنوان بانکر، این رقم در سال 2019 حدود 230 میلیون تن بوده است.
با توجه به میزان ارائه خدمات جانبی می‌‌‌توان تا حدود 20 درصد ارزش بازار بانکرینگ، خدمات جانبی کشتیها را ارائه داد؛ بنابراین برای مجموع صنعت بانکرینگ تا سال 2030 پیش‌‌‌بینی ارزش بازار سالانه در مقیاس 200 میلیارد دلار میشود.
آمار رسمی از ظرفیت بازار بانکرینگ در منطقه استراتژیک خلیج فارس و دریای عمان در دست نیست. با این‌‌‌وجود تخمین زده میشود سالانه بیش از 47 هزار فروند انواع کشتی از تنگه هرمز عبور می‌کنند که ظرفیت مصرف سوخت بیش از 30 میلیون تن در سال دارند. برخی منابع نیز میزان کل مصرف فراوردههای نفتی برای بانکرینگ در کشورهای منطقه خلیج فارس مقدار حدودی 30 میلیون تن در سال 201۸ ذکر کرده‌اند.
استعدادهای
صنعت بانکرینگ ايران
حداقل چهار ظرفيت و استعداد براي صنعت بانكرينگ ايران مي‌توان برشمرد كه به طور كلي به اين صنعت نسبت به رقبا مزيت نسبي مي‌‌دهد؛ اين چهار استعداد عبارتند از:
1-کوتاه بودن فاصله بنادر ایران
تا آبراه بینالمللی
فلسفه اصلی صنعت بانکرینگ، ارایه سوخت و سایر خدمات به کشتیهای عبوری است؛ از اين رو، نزدیکی به خطوط اصلی و پر تردد کشتیهای باری، تجاری و نفتی و به عبارتی نزدیکی و دسترسی به بازار، یکی از ملزومات اصلی صنعت بانکرینگ می باشد. این موضوع در صورتی پر اهمیت‌‌‌تر می شود که «هزینه فرصت کشتی» در نظر گرفته شود.
در شرایط مطلوب و رونق اقتصاد جهانی، هزینه فرصت هر ساعتِ یک کشتی بزرگ نفتکش در حدود 150 هزار دلار است که البته در شرایط رکود اقتصادی میتواند تا یک دهم این میزان نیز کاهش یابد؛ از اين رو، یکی از فاکتورهای اصلی مدنظر صاحبان کشتی در انتخاب بندر مناسب جهت دریافت خدمات بانکرینگ، دوره زمانی خارج از سرویس ماندن کشتی در طول عملیات بانکرینگ است؛ همین امر، صاحبان کشتی را مجبور به انتخاب بندر مناسب سوخت گیری می‌کند؛ از این روست که نزدیک بودن بندر فعال در صنعت بانکرینگ به خطوط بینالمللی کشتیرانی، اهمیتی حیاتی برای این صنعت دارد.
اسکله سلخ در جزیره قشم تا آبراه بینالمللی کشتیرانی خلیج‌‌‌فارس حدود 5 مایل فاصله دارد و بندر جاسک نیز فاصله نزدیکی در همین مقیاس دارد؛ در حالی که بندر فجیره بهعنوان قطب اول بانکرینگ منطقه و دومین هاب بانکرینگ در دنیا از آبراه بینالمللی کشتیرانی، فاصله‌ای در حدود 40 مایل دارد.
2- سواحل گسترده با آبخور مناسب
الف- بندر شهید رجایی
در بندر عباس:
اين بندر، شلوغ‌‌‌ترین بندر تجاری ایران با آمار مراجعه بیش از 3000 فروند کشتی در سال است که با برخورداری از تجهیزات و زیرساخت‌های مناسب همچون اسکله، 320 هکتار اراضی پشتیبانی، آبخور حدود 7.5 متری، مخازن نگهداری و ... و نیز حجم قابل قبولی از صادرات و ترانزیت فرآوردههای نفتی، ظرفیت خوبی برای بانکرینگ کشتیها دارد. بايد توجه داشت كه طبق آمار سازمان بنادر، سالانه حدود 9 هزار فروند انواع کشتی خارجی و ایرانی به بنادر ایران مراجعه می‌کنند.
ب: منطقه سلخ جزیره قشم:
این بندر در دهانه تنگه هرمز واقع شده و با آبخور مناسب حداقل ۸ متری برای پهلوگیری کشتیها و فاصله 5 مایل دریایی با آبراه بین المللی خلیج فارس و به صورت خاص، ظرفیت طراحی یک منطقه ویژه برای صنعت بانکرینگ را دارد؛ چرا که لنگرگاه در نظر گرفته شده این بندرکم‌ترین میزان فاصله از آبراه بینالمللی را دارد که یک موقعیت بسیار فوق العاده جهت خدمت‌رسانی به کشتیها در مسیر آن‌ها را فراهم آورده است.
ج: بندر جاسك:
نزدیکی به آبراه‌های بین المللی، شرایط جوی آرام، آبخور مناسب، محل جدید صدور نفت خام ایران و پس‌کرانه مناسب از ویژگی‌های مهم این بندر در شرق تنگه هرمز است که در آینده ظرفیت خوبی برای راه‌اندازی صنعت بانکرینگ دارد. این بندر هم‌چنین نزدیک‌ترین بندر به بندر فجیره و بندر صحار- رقبای بالفعل بانکرینگ-در منطقه می‌باشد.
د: بندر چابهار:
چابهار تنها بندر اقیانوسی ایران خارج از خلیج فارس و نزدیک‌ترین بندر به دریاهای آزاد از طریق اقیانوس هند است. چابهار با داشتن عمق زیاد و مزایای طبیعی مناسب برای ایجاد حوضچه‌های ساخت کشتی و لنگراندازی کشتیهای غول پیکر می باشد که باید بهعنوان دروازه ترانزیت شمال- جنوب ایران مورد توجه قرار گیرد.
بندر چابهار در مسیر راه‌های بینالمللی میان کشورهای ECO و ASEAN و کشورهای دیگر با موقعیت منحصربه فرد برای صادرات و ترانزیت کالا و انرژی است؛ بنابراین این بندر نیز هم‌زمان با رونق ترانزیت از آن موقعیت مناسبی برای ایجاد زیرساخت‌های صنعت بانکرینگ دارد.
ه: بندر عسلویه :
به علت نزدیکی به منطقه ویژه اقتصادی میتواند به ده‌ها کشتی که برای بارگیری فرآوردههای مختلف وارد این منطقه ویژه می‌شوند، سوخت‌رسانی (بانکرینگ) کند.
3- تولید مقدار زیادی سوخت با کیفیت در داخل
کیفیت سوخت نفت کوره ایرانی به‌‌‌قدری بالاست که برخی از شرکت‌های اماراتی فعال در عرصه صنعت بانکرینگ، سوخت دریافتی از ایران را ابتدا پالایش کرده و فرآوردههای با ارزش افزوده بالایی را از آن استخراج کرده و به فروش می‌رسانند و سپس با ترکیب موادی با هزینه و کیفیت پایین‌تر و ارائه آن بهعنوان سوخت کشتی، سود سرشاری را به دست می‌‌‌آورند.
4- موقعیت ژئوپلتیک ایران و تردد بالای کشتی در آب‌های مجاور سواحل جنوبی ایران
منطقه خلیج‌‌‌فارس بعد از آسیای جنوب شرقی، پر رفت و آمدترین منطقه کشتیرانی در دنیا محسوب میشود. تنگه هرمز رأس یکی از رئوس مثلث طلایی حمل و نقل دریایی می‌باشد که از این مثلث حدود 70 درصد تجارت جهانی دریایی صورت می‌پذیرد. عدم دسترسی آسیای مرکزی به آب‌های آزاد بینالمللی و امکان دسترسی آن‌ها به آب‌های آزاد از طریق ایران، مزیت مضاعفی برای ایران ایجاد نموده که در جهت تأمین سوخت کشتیها محسوب میشود.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد- هم‌زمان با توسعه کشتیرانی در کشورهای مختلف، افزایش حمل و نقل دریایی، توسعه نفتکش‌ها و جابه‌جایی‌های انرژی در آب‌های آزاد نیاز به سوخت‌رسانی کشتیها، روز به روز گسترده‌تر و به رشته‌ای از فعالیت‌ها منجر شد که صنعت بانکرینگ نامیده میشود.
بانکرینگ، اصطلاحی است که برای عملیات سوخت‌رسانی به کشتیها و سایر شناورها در دریا به کار می‌رود. به عبارت دیگر، بانکرینگ به مثابه پمب بنزین دریایی برای خرده‌فروشی فراوردههای سنگین پالایشی (از جمله نفت کوره و نفت گاز) جهت تأمین سوخت کشتی‌هاست. در اين نگرش، طرح چند نكته با تمركز بر صنعت بانكرينگ قابل توجه است:
اول:
امروزه فعالیت بانکرینگ به یک صنعت تبدیل شده است؛ زیرا مجموعه‌ای از عملیات نفتی - مانند ذخیره سازی مواد، انتقال و بارگیری در خشکی- و عملیات دریایی - مانند حمل مواد نفتی، تحویل به کشتیهای عبوری- و در کنار آن ارائه خدمات جانبی گسترده، همچون تأمین آب و آذوقه، ارائه خدمات فنی و مهندسی، پزشکی و بهداشتی، امکان اسکان خدمه و تعویض خدمه کشتی، جمع‌آوری پسماندهای نفتی و زباله‌‌‌های کشتی، خدمات تعمیر و تعویض قطعات اصلی و یدکی و غیره را دربر می‌گیرد که جملگی آن‌ها موجبات رونق و شکوفایی بنادر یک کشور را از جهات مختلف فراهم می‌‌‌آورد.
اندازه بازار جهانی سوخت بانکر در سال 2020 میزان 109.6 میلیارد دلار ارزش گذاری شد و پیش بینی میشود تا سال 2030 به 164.9 میلیارد دلار برسد و از سال 2021 تا 2030 با سرعت 4.3 درصد رشد کند.
دوم:
از نظر میزان کل سوخت عرضه شده به کشتیها بهعنوان بانکر، این رقم در سال 2019 حدود 230 میلیون تن بوده است.
با توجه به میزان ارائه خدمات جانبی می‌‌‌توان تا حدود 20 درصد ارزش بازار بانکرینگ، خدمات جانبی کشتیها را ارائه داد؛ بنابراین برای مجموع صنعت بانکرینگ تا سال 2030 پیش‌‌‌بینی ارزش بازار سالانه در مقیاس 200 میلیارد دلار میشود.
آمار رسمی از ظرفیت بازار بانکرینگ در منطقه استراتژیک خلیج فارس و دریای عمان در دست نیست. با این‌‌‌وجود تخمین زده میشود سالانه بیش از 47 هزار فروند انواع کشتی از تنگه هرمز عبور می‌کنند که ظرفیت مصرف سوخت بیش از 30 میلیون تن در سال دارند. برخی منابع نیز میزان کل مصرف فراوردههای نفتی برای بانکرینگ در کشورهای منطقه خلیج فارس مقدار حدودی 30 میلیون تن در سال 201۸ ذکر کرده‌اند.
استعدادهای
صنعت بانکرینگ ايران
حداقل چهار ظرفيت و استعداد براي صنعت بانكرينگ ايران مي‌توان برشمرد كه به طور كلي به اين صنعت نسبت به رقبا مزيت نسبي مي‌‌دهد؛ اين چهار استعداد عبارتند از:
1-کوتاه بودن فاصله بنادر ایران
تا آبراه بینالمللی
فلسفه اصلی صنعت بانکرینگ، ارایه سوخت و سایر خدمات به کشتیهای عبوری است؛ از اين رو، نزدیکی به خطوط اصلی و پر تردد کشتیهای باری، تجاری و نفتی و به عبارتی نزدیکی و دسترسی به بازار، یکی از ملزومات اصلی صنعت بانکرینگ می باشد. این موضوع در صورتی پر اهمیت‌‌‌تر می شود که «هزینه فرصت کشتی» در نظر گرفته شود.
در شرایط مطلوب و رونق اقتصاد جهانی، هزینه فرصت هر ساعتِ یک کشتی بزرگ نفتکش در حدود 150 هزار دلار است که البته در شرایط رکود اقتصادی میتواند تا یک دهم این میزان نیز کاهش یابد؛ از اين رو، یکی از فاکتورهای اصلی مدنظر صاحبان کشتی در انتخاب بندر مناسب جهت دریافت خدمات بانکرینگ، دوره زمانی خارج از سرویس ماندن کشتی در طول عملیات بانکرینگ است؛ همین امر، صاحبان کشتی را مجبور به انتخاب بندر مناسب سوخت گیری می‌کند؛ از این روست که نزدیک بودن بندر فعال در صنعت بانکرینگ به خطوط بینالمللی کشتیرانی، اهمیتی حیاتی برای این صنعت دارد.
اسکله سلخ در جزیره قشم تا آبراه بینالمللی کشتیرانی خلیج‌‌‌فارس حدود 5 مایل فاصله دارد و بندر جاسک نیز فاصله نزدیکی در همین مقیاس دارد؛ در حالی که بندر فجیره بهعنوان قطب اول بانکرینگ منطقه و دومین هاب بانکرینگ در دنیا از آبراه بینالمللی کشتیرانی، فاصله‌ای در حدود 40 مایل دارد.
2- سواحل گسترده با آبخور مناسب
الف- بندر شهید رجایی
در بندر عباس:
اين بندر، شلوغ‌‌‌ترین بندر تجاری ایران با آمار مراجعه بیش از 3000 فروند کشتی در سال است که با برخورداری از تجهیزات و زیرساخت‌های مناسب همچون اسکله، 320 هکتار اراضی پشتیبانی، آبخور حدود 7.5 متری، مخازن نگهداری و ... و نیز حجم قابل قبولی از صادرات و ترانزیت فرآوردههای نفتی، ظرفیت خوبی برای بانکرینگ کشتیها دارد. بايد توجه داشت كه طبق آمار سازمان بنادر، سالانه حدود 9 هزار فروند انواع کشتی خارجی و ایرانی به بنادر ایران مراجعه می‌کنند.
ب: منطقه سلخ جزیره قشم:
این بندر در دهانه تنگه هرمز واقع شده و با آبخور مناسب حداقل ۸ متری برای پهلوگیری کشتیها و فاصله 5 مایل دریایی با آبراه بین المللی خلیج فارس و به صورت خاص، ظرفیت طراحی یک منطقه ویژه برای صنعت بانکرینگ را دارد؛ چرا که لنگرگاه در نظر گرفته شده این بندرکم‌ترین میزان فاصله از آبراه بینالمللی را دارد که یک موقعیت بسیار فوق العاده جهت خدمت‌رسانی به کشتیها در مسیر آن‌ها را فراهم آورده است.
ج: بندر جاسك:
نزدیکی به آبراه‌های بین المللی، شرایط جوی آرام، آبخور مناسب، محل جدید صدور نفت خام ایران و پس‌کرانه مناسب از ویژگی‌های مهم این بندر در شرق تنگه هرمز است که در آینده ظرفیت خوبی برای راه‌اندازی صنعت بانکرینگ دارد. این بندر هم‌چنین نزدیک‌ترین بندر به بندر فجیره و بندر صحار- رقبای بالفعل بانکرینگ-در منطقه می‌باشد.
د: بندر چابهار:
چابهار تنها بندر اقیانوسی ایران خارج از خلیج فارس و نزدیک‌ترین بندر به دریاهای آزاد از طریق اقیانوس هند است. چابهار با داشتن عمق زیاد و مزایای طبیعی مناسب برای ایجاد حوضچه‌های ساخت کشتی و لنگراندازی کشتیهای غول پیکر می باشد که باید بهعنوان دروازه ترانزیت شمال- جنوب ایران مورد توجه قرار گیرد.
بندر چابهار در مسیر راه‌های بینالمللی میان کشورهای ECO و ASEAN و کشورهای دیگر با موقعیت منحصربه فرد برای صادرات و ترانزیت کالا و انرژی است؛ بنابراین این بندر نیز هم‌زمان با رونق ترانزیت از آن موقعیت مناسبی برای ایجاد زیرساخت‌های صنعت بانکرینگ دارد.
ه: بندر عسلویه :
به علت نزدیکی به منطقه ویژه اقتصادی میتواند به ده‌ها کشتی که برای بارگیری فرآوردههای مختلف وارد این منطقه ویژه می‌شوند، سوخت‌رسانی (بانکرینگ) کند.
3- تولید مقدار زیادی سوخت با کیفیت در داخل
کیفیت سوخت نفت کوره ایرانی به‌‌‌قدری بالاست که برخی از شرکت‌های اماراتی فعال در عرصه صنعت بانکرینگ، سوخت دریافتی از ایران را ابتدا پالایش کرده و فرآوردههای با ارزش افزوده بالایی را از آن استخراج کرده و به فروش می‌رسانند و سپس با ترکیب موادی با هزینه و کیفیت پایین‌تر و ارائه آن بهعنوان سوخت کشتی، سود سرشاری را به دست می‌‌‌آورند.
4- موقعیت ژئوپلتیک ایران و تردد بالای کشتی در آب‌های مجاور سواحل جنوبی ایران
منطقه خلیج‌‌‌فارس بعد از آسیای جنوب شرقی، پر رفت و آمدترین منطقه کشتیرانی در دنیا محسوب میشود. تنگه هرمز رأس یکی از رئوس مثلث طلایی حمل و نقل دریایی می‌باشد که از این مثلث حدود 70 درصد تجارت جهانی دریایی صورت می‌پذیرد. عدم دسترسی آسیای مرکزی به آب‌های آزاد بینالمللی و امکان دسترسی آن‌ها به آب‌های آزاد از طریق ایران، مزیت مضاعفی برای ایران ایجاد نموده که در جهت تأمین سوخت کشتیها محسوب میشود.