بررسی اهدف ایجاد کریدور بین‌المللی شمال-جنوب؛
تاثیرپذیری اقتصاد کشورها از کریدور شمال-جنوب
گروه ترانزیت - امیر مسعود ملک‌فر- کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب در سال ۲۰۰۰ در سن‌پترزبورگ روسیه توسط ایران، روسیه و هند برای گسترش ترانزیت بین اعضا تاسیس شد.مبدا این کریدور، فنلاند در اروپای شمالی و مقصد آن آسیای جنوب شرقی، خلیج فارس و دریای عرب است. مسیر کریدور، بنادری همچون هامبورگ و آمستردام، همچنین کشورهای نروژ و سوئد را به بندر سن پترزبورگ متصل کرده و از بنادر روسی تا بنادر جنوبی دریای خزر همچون امیرآباد و از ترکمنستان تا بنادر جنوبی ایران مثل بندر شهید رجایی امتداد یافته و به بنادر جنوبی خلیج فارس تا کشورهای جنوب شرقی آسیا از قبیل سنگاپور و هند، منتهی می‌شود. در ادامه چکیده‌ای از اهداف و اهمیت این کریدور بین‌المللی برای کشورهای عضو، مخصوصا ایران ارائه می‌شود.
امیر مسعود ملک‌فر، پژوهشگر اقتصادی در نوشتاری به اقتصادمعاصر آورده است: کریدور شمال-جنوب می‌تواند به ارمنستان در تضعیف قدرت آذربایجان و ترکیه در پیشبرد کریدور زنگه‌زور کمک کند تا مرز ایران و ارمنستان تغییری نکند.
مسیر ترانزیتی کریدور شمال-جنوب
کریدور شمال-جنوب مسیری ترانزیتی بین ایران، هند، روسیه، آذربایجان، بلاروس، بلغارستان، ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان، عمان، تاجیکستان، ترکیه، اوکراین، فنلاند، سوئد، نروژ، هلند، لهستان و آلمان ایجاد می‌کند.
در سال ۲۰۲۱، نخستین ترانزیت چندوجهی از روسیه به هند از طریق ایران ارسال شد که نشان‌دهنده احیای فعالیت‌های این کریدور پس از سال‌ها مذاکره و رایزنی بود. چالش‌های احداث کریدور شمال-جنوب بر عدم موفقیت این کریدور در فاصله سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۱ تاثیرگذار بوده که می‌توان به مواردی همچون مشکلات زیرساختی جاده‌ای و ریلی، عدم جذب سرمایه‌گذارهای خارجی به علت تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران و روسیه، رقابت کریدورهای کشورهای رقیب مانند ترکیه و عراق، چالش‌های سیاسی و امنیتی ایران با برخی همسایگان مانند آذربایجان، مشکلات در تشریفات گمرکی، تعرفه‌ها، دیجیتالی شدن و هماهنگ‌سازی رویه‌های گمرکی و عدم تحقق وعده‌های اقتصادی از سوی کشورهای شریک کریدور، اشاره کرد. از اهداف مطرح‌سازی کریدور شمال-جنوب می‌توان به اقتصادی کردن و سرعت بخشیدن به حمل‌ونقل بین‌المللی از طریق کاهش ۴۰ درصدی مسافت و زمان حمل کالا نسبت به کانال سوئز، ارزان‌سازی ۳۰ درصدی هزینه‌های حمل‌ونقل نسبت به سایر مسیرها، دور زدن بنادر شلوغی همچون دبی به منظور کاهش هزینه‌ها و زمان ترانزیت، افزایش امنیت ترانزیتی با کاهش دزدی دریایی ناشی از کاهش مسیر ترانزیت دریایی، استفاده از زیرساخت‌های مدرن به منظور کارایی و شفافیت زنجیره تامین، اشاره کرد.
در چشم‌انداز کریدور شمال-جنوب، تاثیرات قابل توجهی برای اقتصاد کشورهای مذکور از طریق افزایش حجم تجارت و درآمد، کاهش هزینه‌ها و زمان حمل‌ونقل، توسعه زیرساخت‌ها با جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی، ایجاد فرصت‌های شغلی جدید، افزایش رقابت‌پذیری کالاها در بازارهای جهانی با کاهش وابستگی به مسیرهایی همچون کانال سوئز، رشد و افزایش ثبات اقتصادی و سیاسی کشورهای مسیر کریدور، ایجاد هاب‌های تجاری و تولیدی جدید در مسیر کریدور و حفظ محیط زیست با کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از کاهش مسیر حمل‌ونقل، دیده شده است.
کریدور شمال-جنوب پتانسل بالقوه‌ای برای ایجاد هاب گازی در جنوب ایران، از چندین روش کلیدی همچون تسهیل حمل‌ونقل گاز کشورهای اصلی تولیدکننده به بازارهای جهانی، جذب سرمایه‌گذار برای توسعه انرژی، تنوع‌بخشی به منابع انرژی کشورهای همسایه، افزایش صادرات گاز ایران، افزایش امنیت انرژی با تقویت روابط اقتصادی و سیاسی ایران با کشورهای همسایه، افزایش درآمدهای ارزی با کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، تقویت موقعیت ژئوپلیتیک ایران در سیاست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی از طریق حوزه انرژی و کاهش هزینه‌های انتقال انرژی برای ایران و جهان دارد.
حمل هر ۱۰۰ تن بار، ۱۰ شغل مستقیم و تقریبا۵۰ شغل غیرمستقیم ایجاد می‌کند. این امر موجب کاهش فقر و کاهش مشکلات اجتماعی در کشورهای این مسیر خواهد شد. استفاده مستمر از ظرفیت کریدور شمال-جنوب می‌تواند به افزایش اشتغال پایدار در اوراسیا، مخصوصا ایران از طریق چندین عامل کلیدی همچون توسعه زیرساخت‌ها با افزایش سرمایه‌گذاری در این حوزه، افزایش ترانزیت کالا و تاثیر آن بر نیروی کار در بخش‌های حمل‌ونقل و انرژی، تقویت روابط تجاری، جذب سرمایه‌گذار خارجی در حوزه انرژی، توسعه صنایع وابسته ترانزیتی و تجاری و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، کمک کند.
از تاثیرات بالقوه کریدور شمال-جنوب بر امنیت و اقتصاد ایران می‌توان به ناکارآمدسازی کریدور عرب-مدیترانه، تقویت روابط ایران با کشورهای همسایه و افزایش نفوذ ایران بر کشورهای عربی، افزایش وابستگی اروپا به انرژی ایران و استفاده از بندر چابهار به عنوان یک هاب ترانزیتی، اشاره کرد.
کریدور شمال-جنوب، این پتانسیل را دارد که طرح بازگشت امپراطوری عثمانی موسوم به «ترک سوی» را از چند جنبه تضعیف کند که می‌توان به مواردی همچون افزایش وابستگی اقتصادی ترکیه به همسایگان از طریق تقویت ارتباطات اقتصادی، افزایش فشار اقتصادی بر ترکیه با تسهیل دسترسی به بازارهای جدید برای ایران و همسایگان، تقویت امنیتی مرزها و کاهش تهدیدات جدایی‌طلبانه، تقویت موقعیت ژئوپلیتیک ایران و همسایگان و به تبع آن محدودسازی نفوذ ترکیه با توسعه زیرساخت‌ها و تقویت همبستگی با ناکارآمدسازی کریدورهای تجاری ترکیه، اشاره کرد. کریدور شمال-جنوب می‌تواند به ارمنستان در تضعیف قدرت آذربایجان و ترکیه در پیشبرد کریدور زنگه‌زور کمک کند تا مرز ایران و ارمنستان تغییری نکند. در این راستا می‌توان به تقویت موقعیت اقتصادی ارمنستان، تبدیل ارمنستان به هاب ترانزیتی بین ایران و کشورهای دیگر، کاهش وابستگی ارمنستان و منطقه به مسیرهای تجاری آذربایجان، افزایش همکاری‌های نظامی و امنیتی ارمنستان با ایران در بطن امنیت کریدور، تقویت موضع ژئوپلیتیکی ارمنستان و جلوگیری از تغییرات جمعیتی در مناطق مرزی ارمنستان با ایران، اشاره کرد.
امیر مسعود ملک‌فر، پژوهشگر اقتصادی در نوشتاری به اقتصادمعاصر آورده است: کریدور شمال-جنوب می‌تواند به ارمنستان در تضعیف قدرت آذربایجان و ترکیه در پیشبرد کریدور زنگه‌زور کمک کند تا مرز ایران و ارمنستان تغییری نکند.
مسیر ترانزیتی کریدور شمال-جنوب
کریدور شمال-جنوب مسیری ترانزیتی بین ایران، هند، روسیه، آذربایجان، بلاروس، بلغارستان، ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان، عمان، تاجیکستان، ترکیه، اوکراین، فنلاند، سوئد، نروژ، هلند، لهستان و آلمان ایجاد می‌کند.
در سال ۲۰۲۱، نخستین ترانزیت چندوجهی از روسیه به هند از طریق ایران ارسال شد که نشان‌دهنده احیای فعالیت‌های این کریدور پس از سال‌ها مذاکره و رایزنی بود. چالش‌های احداث کریدور شمال-جنوب بر عدم موفقیت این کریدور در فاصله سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۱ تاثیرگذار بوده که می‌توان به مواردی همچون مشکلات زیرساختی جاده‌ای و ریلی، عدم جذب سرمایه‌گذارهای خارجی به علت تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران و روسیه، رقابت کریدورهای کشورهای رقیب مانند ترکیه و عراق، چالش‌های سیاسی و امنیتی ایران با برخی همسایگان مانند آذربایجان، مشکلات در تشریفات گمرکی، تعرفه‌ها، دیجیتالی شدن و هماهنگ‌سازی رویه‌های گمرکی و عدم تحقق وعده‌های اقتصادی از سوی کشورهای شریک کریدور، اشاره کرد. از اهداف مطرح‌سازی کریدور شمال-جنوب می‌توان به اقتصادی کردن و سرعت بخشیدن به حمل‌ونقل بین‌المللی از طریق کاهش ۴۰ درصدی مسافت و زمان حمل کالا نسبت به کانال سوئز، ارزان‌سازی ۳۰ درصدی هزینه‌های حمل‌ونقل نسبت به سایر مسیرها، دور زدن بنادر شلوغی همچون دبی به منظور کاهش هزینه‌ها و زمان ترانزیت، افزایش امنیت ترانزیتی با کاهش دزدی دریایی ناشی از کاهش مسیر ترانزیت دریایی، استفاده از زیرساخت‌های مدرن به منظور کارایی و شفافیت زنجیره تامین، اشاره کرد.
در چشم‌انداز کریدور شمال-جنوب، تاثیرات قابل توجهی برای اقتصاد کشورهای مذکور از طریق افزایش حجم تجارت و درآمد، کاهش هزینه‌ها و زمان حمل‌ونقل، توسعه زیرساخت‌ها با جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی، ایجاد فرصت‌های شغلی جدید، افزایش رقابت‌پذیری کالاها در بازارهای جهانی با کاهش وابستگی به مسیرهایی همچون کانال سوئز، رشد و افزایش ثبات اقتصادی و سیاسی کشورهای مسیر کریدور، ایجاد هاب‌های تجاری و تولیدی جدید در مسیر کریدور و حفظ محیط زیست با کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از کاهش مسیر حمل‌ونقل، دیده شده است.
کریدور شمال-جنوب پتانسل بالقوه‌ای برای ایجاد هاب گازی در جنوب ایران، از چندین روش کلیدی همچون تسهیل حمل‌ونقل گاز کشورهای اصلی تولیدکننده به بازارهای جهانی، جذب سرمایه‌گذار برای توسعه انرژی، تنوع‌بخشی به منابع انرژی کشورهای همسایه، افزایش صادرات گاز ایران، افزایش امنیت انرژی با تقویت روابط اقتصادی و سیاسی ایران با کشورهای همسایه، افزایش درآمدهای ارزی با کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، تقویت موقعیت ژئوپلیتیک ایران در سیاست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی از طریق حوزه انرژی و کاهش هزینه‌های انتقال انرژی برای ایران و جهان دارد.
حمل هر ۱۰۰ تن بار، ۱۰ شغل مستقیم و تقریبا۵۰ شغل غیرمستقیم ایجاد می‌کند. این امر موجب کاهش فقر و کاهش مشکلات اجتماعی در کشورهای این مسیر خواهد شد. استفاده مستمر از ظرفیت کریدور شمال-جنوب می‌تواند به افزایش اشتغال پایدار در اوراسیا، مخصوصا ایران از طریق چندین عامل کلیدی همچون توسعه زیرساخت‌ها با افزایش سرمایه‌گذاری در این حوزه، افزایش ترانزیت کالا و تاثیر آن بر نیروی کار در بخش‌های حمل‌ونقل و انرژی، تقویت روابط تجاری، جذب سرمایه‌گذار خارجی در حوزه انرژی، توسعه صنایع وابسته ترانزیتی و تجاری و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، کمک کند.
از تاثیرات بالقوه کریدور شمال-جنوب بر امنیت و اقتصاد ایران می‌توان به ناکارآمدسازی کریدور عرب-مدیترانه، تقویت روابط ایران با کشورهای همسایه و افزایش نفوذ ایران بر کشورهای عربی، افزایش وابستگی اروپا به انرژی ایران و استفاده از بندر چابهار به عنوان یک هاب ترانزیتی، اشاره کرد.
کریدور شمال-جنوب، این پتانسیل را دارد که طرح بازگشت امپراطوری عثمانی موسوم به «ترک سوی» را از چند جنبه تضعیف کند که می‌توان به مواردی همچون افزایش وابستگی اقتصادی ترکیه به همسایگان از طریق تقویت ارتباطات اقتصادی، افزایش فشار اقتصادی بر ترکیه با تسهیل دسترسی به بازارهای جدید برای ایران و همسایگان، تقویت امنیتی مرزها و کاهش تهدیدات جدایی‌طلبانه، تقویت موقعیت ژئوپلیتیک ایران و همسایگان و به تبع آن محدودسازی نفوذ ترکیه با توسعه زیرساخت‌ها و تقویت همبستگی با ناکارآمدسازی کریدورهای تجاری ترکیه، اشاره کرد. کریدور شمال-جنوب می‌تواند به ارمنستان در تضعیف قدرت آذربایجان و ترکیه در پیشبرد کریدور زنگه‌زور کمک کند تا مرز ایران و ارمنستان تغییری نکند. در این راستا می‌توان به تقویت موقعیت اقتصادی ارمنستان، تبدیل ارمنستان به هاب ترانزیتی بین ایران و کشورهای دیگر، کاهش وابستگی ارمنستان و منطقه به مسیرهای تجاری آذربایجان، افزایش همکاری‌های نظامی و امنیتی ارمنستان با ایران در بطن امنیت کریدور، تقویت موضع ژئوپلیتیکی ارمنستان و جلوگیری از تغییرات جمعیتی در مناطق مرزی ارمنستان با ایران، اشاره کرد.