«روزنامه دریایی سرآمد» از ضرورت دستیابی به منابع جایگزین غذایی گزارش می‌دهد؛
«آبزی‌پروری پایدار» ضامن تامین امنیت غذایی جهان
سه کشور تولیدکننده بزرگ آبزی‌پروری در جهان بین چهار کشور پرجمعیت قرار دارند
گروه دانش دریا - سهیل مرتضوی - بنابر اعلام سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، میزان ذخایر ۶۰ تا ۷۰ درصد ماهیان دریایی به علت صید بی‌رویه با تهدید رو به رو هستند. متاسفانه مدیریت منابع گران‌بهای دریایی به یکی از بزرگترین و مهمترین چالش‌های پیش روی بشر تبدیل شده است. در ۵۰ سال اخیر، با تخریب زیستگاه‌های آبزیان، تخلیه زباله‌ها و پساب‌ها در رودخانه‌ها و دریاها، بهره‌برداری بیش از حد از منابع زنده، بسیاری از این منابع ارزشمند در معرض نابودی و انقراض قرار گرفته‌اند.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، در سال ۲۰۱۶ میزان تولید شیلاتی جهان، شامل صید و پرورش آبزیان، برابر با ۱۷۱ میلیون تن بوده که حدود ۸۰ میلیون تن مختص به آبزی‌پروری است. همچنین طبق آمارهای جهانی تا سال ۲۰۳۰ میزان مصرف آبزیان توسط انسان روند افزایشی داشته و و تامین این نیاز بیشتر بر دوش صنعت آبزی‌پروری خواهد بود. با نگاه به وضعیت ذخایر طبیعی آبزیان در پهنه‌های آبی، آبزی‌پروری تنها راه برای افزایش مداوم تولید غذاهای دریایی محسوب می‌شود. فائو تخمین زده که آبزی‌پروری بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۵ تقریبا نیمی از کل ماهی مصرفی جهان را تولید خواهد کرد.
تامین امنیت غذایی جهان با آبزی‌پروری
در حال حاضر این تصور وجود دارد که آبزی‌پروری اغلب در کشورهای فقیر زمینه‌ای فراهم می‌کند تا غذای مصرف‌کنندگان در کشورهای ثروتمند تأمین شود. زیرا فرض بر این است که رشد سریع تولید به موازات توسعه تجارت بین‌المللی محصولات آبزیان در حرکت است. این نتیجه‌گیری مبتنی بر شواهد علمی و هدف نیست و هدف از بیان آنها زیر سوال بردن مشروعیت پتانسیل این فعالیت برای بهبود دسترسی محلی به ماهی و تضمین امنیت غذایی است.
این نتیجه‌گیری ممکن است برای پذیرش حوزه‌های مختلف چندان صحیح نباشد. زیرا واقعیت این است که هرچند توزیع رشد این صنعت به طور غیریکنواخت در جهان اتفاق می‌افتد، اما تحلیل داده‌ها در ۱۶۳ کشور نشان می‌دهد توسعه این صنعت در تأمین امنیت غذایی جهان سهیم است. در مطالعه‌ای که توسط محققان دانشگاه فلوریدا صورت گرفت، مشخص شده است که تولید غذاهای دریایی قابلیت پایداری را تحت تأثیر قرار می‌دهد و نابرابری را ترویج می‌کند.
پرورش ماهی عقب‌تر از صیادی
برخلاف آنچه تصور می‌شود، در این مطالعه با کمک داده‌ها ثابت شده آبزی‌پروری دسترسی به مواد غذایی برای طبقات متوسط و پایین را در ۱۰ کشور تولیدکننده بزرگ و در حال توسعه تسهیل نموده است. این مطالعه نشان می‌دهد صنعت پرورش ماهی نسبت به صید سهم پایین‌تری در صادرات داشته و قیمت محصولات آن نیز کمتر است. طبق برخی داده‌ها و گزارش‌های منتشر شده، افزایش در تولید آبزی‌پروری در کشورهای در حال توسعه به معنی 0.9 درصد افزایش در سرانه مصرف است. این نتایج به همراه سایر یافته‌ها ثابت می‌کنند مصرف غذاهای دریایی با توسعه آبزی‌پروری محلی در بین نیازمندان افزایش یافته است.
با این نگاه می‌توان گفت که گونه‌های کم‌هزینه آب شیرین دسترسی و توانایی خرید بیشتر غذاهای دریایی را برای طبقه سطح پایین را در برخی از کشورها تسهیل می‌کنند. نتایج بررسی‌ها نیز حاکی از آن است که سه کشور تولیدکننده بزرگ آبزی‌پروری در جهان در بین چهار کشور پرجمعیت قرار دارند، و از این ایده پشتیبانی می‌کند که عملیات آبزی‌پروری در سطح کشوری مواد غذایی را فراهم می‌آورد. با این حال محققان ارتباط مثبتی را بین کشورهای توسعه‌دهنده تولید آبزی‌پروری مشاهده می‌کنند. آنها دریافتند سرانه مصرف در این کشورها نسبتا افزایش یافته است.
ضرورت ترویج آبزی‌پروری در جهان
با کاهش تولید صید و خطراتی که تغییر اقلیم متوجه این صنعت می‌سازد، لازم است آبزی‌پروری ترویج شود، بخصوص در مناطقی با نرخ بالای سوءتغذیه و عدم امنیت غذایی مانند جنوب صحرای آفریقا که دسترسی به محصولات دریایی محدود است. پذیرش آبزی‌پروری تلفیقی به عنوان یک استراتژی علاوه افزایش بازدهی و کارایی تولید به شیوه پایدار، نقش مهمی هم در کاهش آسیب‌پذیری این صنعت و هم در افزایش انعطاف‌پذیری در برابر تغییرات اقلیمی برعهده دارد.
در این میان کارشناسان جهانی معتقدند که یک استراتژی کلیدی که در حال حاضر بکار می‌رود آبزی‌پروری تلفیقی با چند سطح تغذیه را تشویق می‌کند که به آن IMTA نیز می‌گویند. در این پروسه جدید ماهیان استخوانی در کنار صدف‌هایی مانند اویستر و گیاهان دریایی مانند علف دریایی رشد می‌کنند. جالب اینکه ما شاهد استفاده بیشتر از این سیستم در اَشکال مختلف هستیم. کشورهای اتحادیه همکاری‌های کشورهای جنوب آسیا که IMTA را به عنوان روشی برای کاهش تأثیر تغییرات اقلیمی در این صنعت معرفی می‌کند، اجرای آزمایشی پرورش لابستر در کنار سالمون در اروپا، چشم‌انداز برای داشتن یک جنگل بارانی در اقیانوس، یا بهتر از آن تلاش برای جذب کربن، بیشتر از آنچه به شکل CO۲ هر ساله در هلند تولید می‌شود همگی مثال‌هایی از این رویکرد است.
تاثیر کوودید 19 بر امنیت غذایی جهان
با همه‌گیری کووید-۱۹ همچنان ساختارهای تولید مواد غذایی را در معرض آسیب‌پذیری قرار می‌دهد و امنیت غذایی را به یک موضوع حیاتی تبدیل می‌کند. ما باید تضمین کنیم که علاوه بر تعهد به پایان دادن به گرسنگی در جهان تا ۲۰۳۰، شرایط اقلیمی و آنچه برای نسل‌های بعد به جا می‌گذاریم را مدنظر قرار می‌دهیم. پیشبرد سیاست‌ها، تحقیقات و انطباق تکنولوژی آبزی‌پروری تلفیقی در مقیاس بزرگ‌تر نیز کلید رسیدن به هدف خواهد بود.
در گذشته نه چندان دور، ماهی پرورشی چندان معتبر نبود. آن را ماهی ناسالم در آب ناسالم، با کیفیت مشکوک با خطر وجود انگل می‌دانستند که می‌توانست جمعیت ماهیان وحشی را به خطر بیاندازد. در این بین صید انبوه و بی‌ملاحظه با توری جمعیت گونه‌های در معرض خطر را به همراه گونه‌های مورد نظر جمع می‌کرد. به این ترتیب اکوسیستم‌های آسیب‌پذیر زیر آب نابود می‌شد و مکان‌هایی برای تکثیر ماهیان از بین می‌رفت. در نتیجه آبزیان وحشی نمی‌توانستند جمعیت خود را تجدید کنند.
فرصت‌سازی صیادی در جهان
صنعت صید وحشی از فرصت بازاریابی خود استفاده کرد و آموزش‌های عمومی ارائه داد مبنی بر اینکه صید با ریسمان بهترین گزینه برای مصرف‌کنندگان و محیط‌زیست است. این ادعا در اکثر موارد صحیح است و فقط یک مشکل بزرگ وجود دارد: هیچ راهی وجود ندارد که ماهیان وحشی بتوانند زیستگاه حیاتی خود را در اکوسیستم‌های سیاره ما حفظ کنند و در عین حال غذای جمعیتی را تأمین نمایند که به سرعت رو به رشد است. در واقع، سازمان ملل گزارش وضعیت جهانی شیلات و آبزی‌پروری را در ۲۰۲۱ منتشر کرد. در این گزارش آمده: در حال حاضر بیش از ۸۰۰ میلیون نفر از گرسنگی رنج می‌برند و ۲.۴ میلیارد نفر نیز دسترسی بسیار کمی به غذای کافی دارند. … تأمین غذای جمعیت روزافزون بدون تهی کردن منابع، چالشی‌ست که همچنان تشدید می‌شود.
راه‌حل‌های جهانی برای آبزی‌پروری پایدار
مصرف غذا بیش از آنچه بتوانیم احیاء کنیم، یک محاسبه ساده‌ایست که نتیجه خوبی ندارد. در این محاسبه آسیب حاصل از تغییر اقلیم به گونه‌های بومی و ارتباط داخلی در زنجیره غذایی درنظر گرفته نشده است. طوفان، امواج گرمایی، آتش‌سوزی و فصول رشد که مختل می‌شوند در این زنجیره دخالت مستقیم ندارند، اما غذایی که دریافت می‌کنید و روش و هزینه دستیابی به مواد غذایی را تغییر می‌دهند. هنگامی که به راه‌حل‌های جهانی مواد غذایی فکر می‌کنیم، به این نتیجه می‌رسیم که آبزی‌پروری پایدار باید این شکاف را پر کند. این صنعت کارآمدترین منبع پروتئین است و UN آن را برای رسیدن به اهداف توسعه خود ضروری می‌داند.
منظور از آبزی‌پروری پایدار، پرورش ماهی در پن‌های بزرگ (با نسبت 98 درصد آب به 2 درصد ماهی) است که تحت پایش و مدیریت قرار گرفته تا امکان رشد سالم‌ترین ماهی با مراقبت از محیط‌زیست و اقلیم محقق شود. همچنین نیاز به درمان، تولید پسماند و آلودگی جمعیت ماهیان وحشی نیز به حداقل برسد. ماهی سالم‌تر با قیمت بالاتر به فروش می‌رسد، پس مزرعه‌دار برای پرورش ماهی با کیفیت بالاتر انگیزه دارد، چرا که درآمد بیشتری کسب می‌کند.
گروه دانش دریا - سهیل مرتضوی - بنابر اعلام سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، میزان ذخایر ۶۰ تا ۷۰ درصد ماهیان دریایی به علت صید بی‌رویه با تهدید رو به رو هستند. متاسفانه مدیریت منابع گران‌بهای دریایی به یکی از بزرگترین و مهمترین چالش‌های پیش روی بشر تبدیل شده است. در ۵۰ سال اخیر، با تخریب زیستگاه‌های آبزیان، تخلیه زباله‌ها و پساب‌ها در رودخانه‌ها و دریاها، بهره‌برداری بیش از حد از منابع زنده، بسیاری از این منابع ارزشمند در معرض نابودی و انقراض قرار گرفته‌اند.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، در سال ۲۰۱۶ میزان تولید شیلاتی جهان، شامل صید و پرورش آبزیان، برابر با ۱۷۱ میلیون تن بوده که حدود ۸۰ میلیون تن مختص به آبزی‌پروری است. همچنین طبق آمارهای جهانی تا سال ۲۰۳۰ میزان مصرف آبزیان توسط انسان روند افزایشی داشته و و تامین این نیاز بیشتر بر دوش صنعت آبزی‌پروری خواهد بود. با نگاه به وضعیت ذخایر طبیعی آبزیان در پهنه‌های آبی، آبزی‌پروری تنها راه برای افزایش مداوم تولید غذاهای دریایی محسوب می‌شود. فائو تخمین زده که آبزی‌پروری بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۵ تقریبا نیمی از کل ماهی مصرفی جهان را تولید خواهد کرد.
تامین امنیت غذایی جهان با آبزی‌پروری
در حال حاضر این تصور وجود دارد که آبزی‌پروری اغلب در کشورهای فقیر زمینه‌ای فراهم می‌کند تا غذای مصرف‌کنندگان در کشورهای ثروتمند تأمین شود. زیرا فرض بر این است که رشد سریع تولید به موازات توسعه تجارت بین‌المللی محصولات آبزیان در حرکت است. این نتیجه‌گیری مبتنی بر شواهد علمی و هدف نیست و هدف از بیان آنها زیر سوال بردن مشروعیت پتانسیل این فعالیت برای بهبود دسترسی محلی به ماهی و تضمین امنیت غذایی است.
این نتیجه‌گیری ممکن است برای پذیرش حوزه‌های مختلف چندان صحیح نباشد. زیرا واقعیت این است که هرچند توزیع رشد این صنعت به طور غیریکنواخت در جهان اتفاق می‌افتد، اما تحلیل داده‌ها در ۱۶۳ کشور نشان می‌دهد توسعه این صنعت در تأمین امنیت غذایی جهان سهیم است. در مطالعه‌ای که توسط محققان دانشگاه فلوریدا صورت گرفت، مشخص شده است که تولید غذاهای دریایی قابلیت پایداری را تحت تأثیر قرار می‌دهد و نابرابری را ترویج می‌کند.
پرورش ماهی عقب‌تر از صیادی
برخلاف آنچه تصور می‌شود، در این مطالعه با کمک داده‌ها ثابت شده آبزی‌پروری دسترسی به مواد غذایی برای طبقات متوسط و پایین را در ۱۰ کشور تولیدکننده بزرگ و در حال توسعه تسهیل نموده است. این مطالعه نشان می‌دهد صنعت پرورش ماهی نسبت به صید سهم پایین‌تری در صادرات داشته و قیمت محصولات آن نیز کمتر است. طبق برخی داده‌ها و گزارش‌های منتشر شده، افزایش در تولید آبزی‌پروری در کشورهای در حال توسعه به معنی 0.9 درصد افزایش در سرانه مصرف است. این نتایج به همراه سایر یافته‌ها ثابت می‌کنند مصرف غذاهای دریایی با توسعه آبزی‌پروری محلی در بین نیازمندان افزایش یافته است.
با این نگاه می‌توان گفت که گونه‌های کم‌هزینه آب شیرین دسترسی و توانایی خرید بیشتر غذاهای دریایی را برای طبقه سطح پایین را در برخی از کشورها تسهیل می‌کنند. نتایج بررسی‌ها نیز حاکی از آن است که سه کشور تولیدکننده بزرگ آبزی‌پروری در جهان در بین چهار کشور پرجمعیت قرار دارند، و از این ایده پشتیبانی می‌کند که عملیات آبزی‌پروری در سطح کشوری مواد غذایی را فراهم می‌آورد. با این حال محققان ارتباط مثبتی را بین کشورهای توسعه‌دهنده تولید آبزی‌پروری مشاهده می‌کنند. آنها دریافتند سرانه مصرف در این کشورها نسبتا افزایش یافته است.
ضرورت ترویج آبزی‌پروری در جهان
با کاهش تولید صید و خطراتی که تغییر اقلیم متوجه این صنعت می‌سازد، لازم است آبزی‌پروری ترویج شود، بخصوص در مناطقی با نرخ بالای سوءتغذیه و عدم امنیت غذایی مانند جنوب صحرای آفریقا که دسترسی به محصولات دریایی محدود است. پذیرش آبزی‌پروری تلفیقی به عنوان یک استراتژی علاوه افزایش بازدهی و کارایی تولید به شیوه پایدار، نقش مهمی هم در کاهش آسیب‌پذیری این صنعت و هم در افزایش انعطاف‌پذیری در برابر تغییرات اقلیمی برعهده دارد.
در این میان کارشناسان جهانی معتقدند که یک استراتژی کلیدی که در حال حاضر بکار می‌رود آبزی‌پروری تلفیقی با چند سطح تغذیه را تشویق می‌کند که به آن IMTA نیز می‌گویند. در این پروسه جدید ماهیان استخوانی در کنار صدف‌هایی مانند اویستر و گیاهان دریایی مانند علف دریایی رشد می‌کنند. جالب اینکه ما شاهد استفاده بیشتر از این سیستم در اَشکال مختلف هستیم. کشورهای اتحادیه همکاری‌های کشورهای جنوب آسیا که IMTA را به عنوان روشی برای کاهش تأثیر تغییرات اقلیمی در این صنعت معرفی می‌کند، اجرای آزمایشی پرورش لابستر در کنار سالمون در اروپا، چشم‌انداز برای داشتن یک جنگل بارانی در اقیانوس، یا بهتر از آن تلاش برای جذب کربن، بیشتر از آنچه به شکل CO۲ هر ساله در هلند تولید می‌شود همگی مثال‌هایی از این رویکرد است.
تاثیر کوودید 19 بر امنیت غذایی جهان
با همه‌گیری کووید-۱۹ همچنان ساختارهای تولید مواد غذایی را در معرض آسیب‌پذیری قرار می‌دهد و امنیت غذایی را به یک موضوع حیاتی تبدیل می‌کند. ما باید تضمین کنیم که علاوه بر تعهد به پایان دادن به گرسنگی در جهان تا ۲۰۳۰، شرایط اقلیمی و آنچه برای نسل‌های بعد به جا می‌گذاریم را مدنظر قرار می‌دهیم. پیشبرد سیاست‌ها، تحقیقات و انطباق تکنولوژی آبزی‌پروری تلفیقی در مقیاس بزرگ‌تر نیز کلید رسیدن به هدف خواهد بود.
در گذشته نه چندان دور، ماهی پرورشی چندان معتبر نبود. آن را ماهی ناسالم در آب ناسالم، با کیفیت مشکوک با خطر وجود انگل می‌دانستند که می‌توانست جمعیت ماهیان وحشی را به خطر بیاندازد. در این بین صید انبوه و بی‌ملاحظه با توری جمعیت گونه‌های در معرض خطر را به همراه گونه‌های مورد نظر جمع می‌کرد. به این ترتیب اکوسیستم‌های آسیب‌پذیر زیر آب نابود می‌شد و مکان‌هایی برای تکثیر ماهیان از بین می‌رفت. در نتیجه آبزیان وحشی نمی‌توانستند جمعیت خود را تجدید کنند.
فرصت‌سازی صیادی در جهان
صنعت صید وحشی از فرصت بازاریابی خود استفاده کرد و آموزش‌های عمومی ارائه داد مبنی بر اینکه صید با ریسمان بهترین گزینه برای مصرف‌کنندگان و محیط‌زیست است. این ادعا در اکثر موارد صحیح است و فقط یک مشکل بزرگ وجود دارد: هیچ راهی وجود ندارد که ماهیان وحشی بتوانند زیستگاه حیاتی خود را در اکوسیستم‌های سیاره ما حفظ کنند و در عین حال غذای جمعیتی را تأمین نمایند که به سرعت رو به رشد است. در واقع، سازمان ملل گزارش وضعیت جهانی شیلات و آبزی‌پروری را در ۲۰۲۱ منتشر کرد. در این گزارش آمده: در حال حاضر بیش از ۸۰۰ میلیون نفر از گرسنگی رنج می‌برند و ۲.۴ میلیارد نفر نیز دسترسی بسیار کمی به غذای کافی دارند. … تأمین غذای جمعیت روزافزون بدون تهی کردن منابع، چالشی‌ست که همچنان تشدید می‌شود.
راه‌حل‌های جهانی برای آبزی‌پروری پایدار
مصرف غذا بیش از آنچه بتوانیم احیاء کنیم، یک محاسبه ساده‌ایست که نتیجه خوبی ندارد. در این محاسبه آسیب حاصل از تغییر اقلیم به گونه‌های بومی و ارتباط داخلی در زنجیره غذایی درنظر گرفته نشده است. طوفان، امواج گرمایی، آتش‌سوزی و فصول رشد که مختل می‌شوند در این زنجیره دخالت مستقیم ندارند، اما غذایی که دریافت می‌کنید و روش و هزینه دستیابی به مواد غذایی را تغییر می‌دهند. هنگامی که به راه‌حل‌های جهانی مواد غذایی فکر می‌کنیم، به این نتیجه می‌رسیم که آبزی‌پروری پایدار باید این شکاف را پر کند. این صنعت کارآمدترین منبع پروتئین است و UN آن را برای رسیدن به اهداف توسعه خود ضروری می‌داند.
منظور از آبزی‌پروری پایدار، پرورش ماهی در پن‌های بزرگ (با نسبت 98 درصد آب به 2 درصد ماهی) است که تحت پایش و مدیریت قرار گرفته تا امکان رشد سالم‌ترین ماهی با مراقبت از محیط‌زیست و اقلیم محقق شود. همچنین نیاز به درمان، تولید پسماند و آلودگی جمعیت ماهیان وحشی نیز به حداقل برسد. ماهی سالم‌تر با قیمت بالاتر به فروش می‌رسد، پس مزرعه‌دار برای پرورش ماهی با کیفیت بالاتر انگیزه دارد، چرا که درآمد بیشتری کسب می‌کند.