«روزنامه دریایی سرآمد» از رقابت جهانی در بنادر آفریقا گزارش می‌دهد؛
کشورهای عربی خلیج‌فارس به دنبال نفوذ در بنادرشاخ آفریقا
آمریکا و اتحادیه اروپا ترجیح می‌دهند شریک کشورهای عربی خلیج‌فارس در بنادر شاخ آفریقا باشند
گروه اقتصاد بین‌الملل – امید اسماعیلی - منطقه شاخ آفریقا واقع در ورودی دریای سرخ شاهد حالتی از رقابت اقتصادی و امنیتی در سطح منطقه ای و بین المللی است، اما در حال حاضر تنها کشور عربی که احساس کرده باید نفوذ راهبردی خود را در منطقه شاخ آفریقا افزایش دهد، امارات است. این امر به دلایل متعددی باز می گردد که چه بسا مهم‌ترین آن دزدی دریایی است که تهدیدی برای حرکت کشتیرانی و نیز تمایل کشورهای فقیر شاخ آفریقا برای سرمایه گذاری خارجی در بنادر خود در تنگه باب المندب و خلیج عدن است.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، حضور کشورهای ضعیف در منطقه شاخ آفریقا فرصتی را برای حضور بازیگران دارای پیشنهادهای بهتر فراهم کرده است و در همین حال موجب شده سرمایه گذاران در این منطقه با یکدیگر به شکل واقعی رقابت نکنند. شاخ آفریقا به منطقه شرقی آفریقا به عنوان سرچشمه رود نیل، ورودی جنوبی دریای سرخ، خلیج عدن و باب المندب اطلاق می شود و اهمیت راهبردی و اقتصادی این منطقه از آن روست که نفت کشورهای عربی از این مجاری دریایی عبور می کند.
شاخ آفریقا در میانه بحران‌ها
این منطقه در دوره جنگ سرد شاهد رقابت میان آمریکا و شوروی سابق بود که در مسابقه تسلیحاتی سومالی و اتیوپی نقش داشتند. شوروی سابق یک پایگاه نظامی در بندرگاه بربره در اختیار داشت که پس از خروج از این پایگاه، آمریکایی ها آن را در اختیار گرفتند. با طولانی شدن دوره درگیری های داخلی در کشورهای شاخ آفریقا یا به قدرت رسیدن دولت‌هایی ضعیف در این مناطق، پدیده سرمایه‌گذاری بازیگران خارجی در بندرگاه ها و سواحل این کشورها افزایش یافته است.
برای نمونه، سومالی به طرف های خارجی اجازه داده که سواحل جنوب این کشور را به مکان‌هایی برای دفن زباله‌های خود تبدیل کنند. همچنین صیادان با تعرض مکرر کشتی های ماهیگیری غیرقانونی مواجه شدند و مشکل دزدی دریایی پیش آمد که بحرانی جهانی شده است. این عامل به قدرت های جهانی بهانه ای برای مداخله نظامی در دریای سرخ و ورودی های جنوبی آن با ادعای حمایت از دریانوردی بین المللی در برابر دزدان دریایی در شاخ آفریقا داد و این مناطق را از دست کشورهای عربی همجوار آن خارج کرد.
کشورهای شاخ آفریقا کدامند؟
سومالی: کشور سومالی با برخورداری از ساحلی به طول 3000 کیلومتر دارای طولانی ترین ساحل در قاره آفریقا به شمار می آید که بیشتر سواحل آن مشرف بر اقیانوس هند است و سواحل شمالی آن نیز در خلیج عدن و سواحل شرقی آن در تنگه باب المندب قرار دارد. سومالی چهار بندر اصلی دارد که هیچ کدام از این بنادر تحت اداره دولت فدرال این کشور نیست. بندر موگادیشو بزرگ‌ترین بندر این کشور است. بندر بربره در شمال از قدیمی ترین بنادر سومالی است که در سال ۱۹۶۸ احداث شد. از این بندر برای صادرات چهارپایان به خاورمیانه و کشورهای حوزه خلیج فارس و واردات سوخت و کالاهای دیگر استفاده می شود. بندر بربره در جمهوری سومالی‌لند که در سال ۱۹۹۱ استقلال خود را اعلام کرد، واقع است. بندر بوصاصو در دهه ۸۰ احداث شد. بندر کسمایو واقع در اقیانوس هند که در سال ۱۹۶۶ احداث شد.
جیبوتی: کشور جیبوتی که در گذشته به سومالی فرانسه شهرت داشت در سال ۱۹۷۷ استقلال یافت. این کشور دارای یک بندر اصلی به نام جیبوتی است که نزد ساکنان این منطقه با نام بندر “دوراله” شناخته می شود. این بندر در ورودی جنوبی دریای سرخ قرار دارد و تنها بندری است که قانون بین المللی امنیت کشتی ها و بنادر را در شرق آفریقا اجرا می نماید. دولت جیبوتی در سال ۲۰۰۰ قرارداد راه اندازی و اداره این بندر را به مجموعه بنادر جهانی دوبی به مدت ۲۰ سال واگذار نمود.
سودان: طول سواحل سودان پیش از تقسیم این کشور به ۸۰۰ کیلومتر مشرف بر دریای سرخ می‌رسید. بندر پورت سودان بندر اصلی سودان به شمار می آید که از سوی هیئت بنادر دریایی وابسته به وزارت حمل و نقل سودان اداره می شود. این بندر از چند بندر اختصاصی تشکیل می شود که عبارتند از بندر شمالی، بندر جنوبی، بندر سبز، بندر خیر و بندر سواکن که به حمل و نقل مسافران اختصاص دارد.
اریتره: کشور اریتره دارای دو بندر به نام مصوع و عصب است. مجموعه بنادر دوبی، بندر و فرودگاه عصب را در سال ۲۰۱۵ به مدت ۳۰ سال در مقابل پرداخت ۳۰ درصد از درآمدهای این بندر که در سال ۲۰۱۸ راه‌‌اندازی خواهد شد، اجاره نمود. اهمیت بنادر اریتره پس از تجاوز نظامی عربستان به یمن و اخراج سربازان سعودی و اماراتی از یک پایگاه نظامی در جیبوتی بیشتر شده است.
بنادر شاخ آفریقا مورد توجه کشورهای حوزه خلیج فارس
طی یک دهه گذشته، دولت‌های عربی خلیج فارس در منطقه دریای سرخ و شاخ آفریقا سرمایه‌گذاری قابل توجهی انجام داده‌اند. رونق بازارهای مصرف، منابع طبیعی و موقعیت استراتژیک در امتداد یکی از پرترددترین مسیرهای دریایی جهان، این منطقه را مستعد سرمایه‌گذاری کرده است. از همه مهم‌تر، دریای سرخ اخیراً دوباره به‌عنوان یک فضای ژئواستراتژیک مطرح شده است که قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای سعی در تأثیرگذاری در آن دارند.
عربستان سعودی و امارات از یک‌سو و قطر و ترکیه از سوی دیگر برای مقابله با نفوذ یکدیگر به‌شدت به رقابت پرداخته و برتری خواهی‌های خود را در شاخ آفریقا نیز دنبال کرده‌اند. در ژانویه سال 2020 عربستان سعودی، شورای کشورهای دریای سرخ و خلیج عدن را تأسیس کرد. ممکن است پس از سال‌ها رقابت شدید، دولت‌های عربی خلیج فارس مجدداً نقش‌های خود در شاخ آفریقا را با رعایت احتیاط بازبینی کنند. چراکه بحران کووید – 19 فشار قابل‌توجهی بر منابع مالی آنها وارد می‌کند. عقب‌نشینی از یمن نیاز فوری به داشتن یک جایگاه نظامی در شاخ آفریقا را کاهش می‌دهد. امارات متحده عربی همچنین شروع به کاهش حضور خود در پایگاه آساب اریتره کرده است.
تلاش‌های دولت‌های عربی خلیج فارس برای مداخله در سیاست‌های شاخ آفریقا نتایج متفاوتی دربرداشته است. به‌طورکلی، سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجه مالی و سیاسی انجام‌شده توسط این دولت‌ها، تأثیر چندانی در تغییر شکل محاسبات راهبردی سیاست‌گذاران شاخ آفریقا نداشته است. در سراسر منطقه، مردم محلی درباره مداخلات دولت‌های عربی در امور خود دیدگاه‌های منفی دارند. سیاست‌گذاران برای دستیابی بهتر به اهداف خود تنها حمایت مالی دولت‌های عربی خلیج فارس را پذیرفته‌اند.
افزایش نفوذ کشورهای جهان در بنادر آفریقا
ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا، دولت‌های عربی خلیج فارس را، در صورت مساعد بودن شرایط، شرکای مفیدی در شاخ آفریقا می‌بینند. چراکه آنها هم توان مالی قابل توجهی دارند که قدرت‌های غربی از آن بی‌بهره‌اند و هم شبکه‌های شخصی خوبی دارند. همچنین طرف‌های غربی، دولت‌های عربی خلیج فارس را به‌عنوان شرکای بالقوه خود برای مقابله با نفوذ چین و روسیه در دریای سرخ می‌دانند. در سال‌های اخیر اتحادیه اروپا و ایالات‌متحده تلاش کرده‌اند تعامل خود با عربستان سعودی و امارات متحده عربی در شاخ آفریقا را افزایش دهند.
همچنان که دولت‌های عربی خلیج فارس نوع و سطح بازیگری خود در شاخ آفریقا را مجدداً ارزیابی می‌کنند، ممکن است قدرت‌های غربی با تلاش‌های ثبات‌بخش خود فرصتی برای فشار بیشتر به‌منظور هماهنگی و تعامل سازنده پیدا کنند؛ اما اهداف دولت‌های عربی خلیج فارس در شاخ آفریقا کاملاً متفاوت از درک غربی‌ها از ثبات و توسعه پایدار است.
گروه اقتصاد بین‌الملل – امید اسماعیلی - منطقه شاخ آفریقا واقع در ورودی دریای سرخ شاهد حالتی از رقابت اقتصادی و امنیتی در سطح منطقه ای و بین المللی است، اما در حال حاضر تنها کشور عربی که احساس کرده باید نفوذ راهبردی خود را در منطقه شاخ آفریقا افزایش دهد، امارات است. این امر به دلایل متعددی باز می گردد که چه بسا مهم‌ترین آن دزدی دریایی است که تهدیدی برای حرکت کشتیرانی و نیز تمایل کشورهای فقیر شاخ آفریقا برای سرمایه گذاری خارجی در بنادر خود در تنگه باب المندب و خلیج عدن است.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، حضور کشورهای ضعیف در منطقه شاخ آفریقا فرصتی را برای حضور بازیگران دارای پیشنهادهای بهتر فراهم کرده است و در همین حال موجب شده سرمایه گذاران در این منطقه با یکدیگر به شکل واقعی رقابت نکنند. شاخ آفریقا به منطقه شرقی آفریقا به عنوان سرچشمه رود نیل، ورودی جنوبی دریای سرخ، خلیج عدن و باب المندب اطلاق می شود و اهمیت راهبردی و اقتصادی این منطقه از آن روست که نفت کشورهای عربی از این مجاری دریایی عبور می کند.
شاخ آفریقا در میانه بحران‌ها
این منطقه در دوره جنگ سرد شاهد رقابت میان آمریکا و شوروی سابق بود که در مسابقه تسلیحاتی سومالی و اتیوپی نقش داشتند. شوروی سابق یک پایگاه نظامی در بندرگاه بربره در اختیار داشت که پس از خروج از این پایگاه، آمریکایی ها آن را در اختیار گرفتند. با طولانی شدن دوره درگیری های داخلی در کشورهای شاخ آفریقا یا به قدرت رسیدن دولت‌هایی ضعیف در این مناطق، پدیده سرمایه‌گذاری بازیگران خارجی در بندرگاه ها و سواحل این کشورها افزایش یافته است.
برای نمونه، سومالی به طرف های خارجی اجازه داده که سواحل جنوب این کشور را به مکان‌هایی برای دفن زباله‌های خود تبدیل کنند. همچنین صیادان با تعرض مکرر کشتی های ماهیگیری غیرقانونی مواجه شدند و مشکل دزدی دریایی پیش آمد که بحرانی جهانی شده است. این عامل به قدرت های جهانی بهانه ای برای مداخله نظامی در دریای سرخ و ورودی های جنوبی آن با ادعای حمایت از دریانوردی بین المللی در برابر دزدان دریایی در شاخ آفریقا داد و این مناطق را از دست کشورهای عربی همجوار آن خارج کرد.
کشورهای شاخ آفریقا کدامند؟
سومالی: کشور سومالی با برخورداری از ساحلی به طول 3000 کیلومتر دارای طولانی ترین ساحل در قاره آفریقا به شمار می آید که بیشتر سواحل آن مشرف بر اقیانوس هند است و سواحل شمالی آن نیز در خلیج عدن و سواحل شرقی آن در تنگه باب المندب قرار دارد. سومالی چهار بندر اصلی دارد که هیچ کدام از این بنادر تحت اداره دولت فدرال این کشور نیست. بندر موگادیشو بزرگ‌ترین بندر این کشور است. بندر بربره در شمال از قدیمی ترین بنادر سومالی است که در سال ۱۹۶۸ احداث شد. از این بندر برای صادرات چهارپایان به خاورمیانه و کشورهای حوزه خلیج فارس و واردات سوخت و کالاهای دیگر استفاده می شود. بندر بربره در جمهوری سومالی‌لند که در سال ۱۹۹۱ استقلال خود را اعلام کرد، واقع است. بندر بوصاصو در دهه ۸۰ احداث شد. بندر کسمایو واقع در اقیانوس هند که در سال ۱۹۶۶ احداث شد.
جیبوتی: کشور جیبوتی که در گذشته به سومالی فرانسه شهرت داشت در سال ۱۹۷۷ استقلال یافت. این کشور دارای یک بندر اصلی به نام جیبوتی است که نزد ساکنان این منطقه با نام بندر “دوراله” شناخته می شود. این بندر در ورودی جنوبی دریای سرخ قرار دارد و تنها بندری است که قانون بین المللی امنیت کشتی ها و بنادر را در شرق آفریقا اجرا می نماید. دولت جیبوتی در سال ۲۰۰۰ قرارداد راه اندازی و اداره این بندر را به مجموعه بنادر جهانی دوبی به مدت ۲۰ سال واگذار نمود.
سودان: طول سواحل سودان پیش از تقسیم این کشور به ۸۰۰ کیلومتر مشرف بر دریای سرخ می‌رسید. بندر پورت سودان بندر اصلی سودان به شمار می آید که از سوی هیئت بنادر دریایی وابسته به وزارت حمل و نقل سودان اداره می شود. این بندر از چند بندر اختصاصی تشکیل می شود که عبارتند از بندر شمالی، بندر جنوبی، بندر سبز، بندر خیر و بندر سواکن که به حمل و نقل مسافران اختصاص دارد.
اریتره: کشور اریتره دارای دو بندر به نام مصوع و عصب است. مجموعه بنادر دوبی، بندر و فرودگاه عصب را در سال ۲۰۱۵ به مدت ۳۰ سال در مقابل پرداخت ۳۰ درصد از درآمدهای این بندر که در سال ۲۰۱۸ راه‌‌اندازی خواهد شد، اجاره نمود. اهمیت بنادر اریتره پس از تجاوز نظامی عربستان به یمن و اخراج سربازان سعودی و اماراتی از یک پایگاه نظامی در جیبوتی بیشتر شده است.
بنادر شاخ آفریقا مورد توجه کشورهای حوزه خلیج فارس
طی یک دهه گذشته، دولت‌های عربی خلیج فارس در منطقه دریای سرخ و شاخ آفریقا سرمایه‌گذاری قابل توجهی انجام داده‌اند. رونق بازارهای مصرف، منابع طبیعی و موقعیت استراتژیک در امتداد یکی از پرترددترین مسیرهای دریایی جهان، این منطقه را مستعد سرمایه‌گذاری کرده است. از همه مهم‌تر، دریای سرخ اخیراً دوباره به‌عنوان یک فضای ژئواستراتژیک مطرح شده است که قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای سعی در تأثیرگذاری در آن دارند.
عربستان سعودی و امارات از یک‌سو و قطر و ترکیه از سوی دیگر برای مقابله با نفوذ یکدیگر به‌شدت به رقابت پرداخته و برتری خواهی‌های خود را در شاخ آفریقا نیز دنبال کرده‌اند. در ژانویه سال 2020 عربستان سعودی، شورای کشورهای دریای سرخ و خلیج عدن را تأسیس کرد. ممکن است پس از سال‌ها رقابت شدید، دولت‌های عربی خلیج فارس مجدداً نقش‌های خود در شاخ آفریقا را با رعایت احتیاط بازبینی کنند. چراکه بحران کووید – 19 فشار قابل‌توجهی بر منابع مالی آنها وارد می‌کند. عقب‌نشینی از یمن نیاز فوری به داشتن یک جایگاه نظامی در شاخ آفریقا را کاهش می‌دهد. امارات متحده عربی همچنین شروع به کاهش حضور خود در پایگاه آساب اریتره کرده است.
تلاش‌های دولت‌های عربی خلیج فارس برای مداخله در سیاست‌های شاخ آفریقا نتایج متفاوتی دربرداشته است. به‌طورکلی، سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجه مالی و سیاسی انجام‌شده توسط این دولت‌ها، تأثیر چندانی در تغییر شکل محاسبات راهبردی سیاست‌گذاران شاخ آفریقا نداشته است. در سراسر منطقه، مردم محلی درباره مداخلات دولت‌های عربی در امور خود دیدگاه‌های منفی دارند. سیاست‌گذاران برای دستیابی بهتر به اهداف خود تنها حمایت مالی دولت‌های عربی خلیج فارس را پذیرفته‌اند.
افزایش نفوذ کشورهای جهان در بنادر آفریقا
ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا، دولت‌های عربی خلیج فارس را، در صورت مساعد بودن شرایط، شرکای مفیدی در شاخ آفریقا می‌بینند. چراکه آنها هم توان مالی قابل توجهی دارند که قدرت‌های غربی از آن بی‌بهره‌اند و هم شبکه‌های شخصی خوبی دارند. همچنین طرف‌های غربی، دولت‌های عربی خلیج فارس را به‌عنوان شرکای بالقوه خود برای مقابله با نفوذ چین و روسیه در دریای سرخ می‌دانند. در سال‌های اخیر اتحادیه اروپا و ایالات‌متحده تلاش کرده‌اند تعامل خود با عربستان سعودی و امارات متحده عربی در شاخ آفریقا را افزایش دهند.
همچنان که دولت‌های عربی خلیج فارس نوع و سطح بازیگری خود در شاخ آفریقا را مجدداً ارزیابی می‌کنند، ممکن است قدرت‌های غربی با تلاش‌های ثبات‌بخش خود فرصتی برای فشار بیشتر به‌منظور هماهنگی و تعامل سازنده پیدا کنند؛ اما اهداف دولت‌های عربی خلیج فارس در شاخ آفریقا کاملاً متفاوت از درک غربی‌ها از ثبات و توسعه پایدار است.