ادامه از صفحه 1
که آن‌طور که دوست دارند رفتار کنند. به‌راستی در این‌گونه موارد احساس و دوست داشتن ما می‌تواند تنها معیار برای روابط اجتماعی ما باشد؟ یعنی ما با کسانی که هیچ سنخیتی با آن‌ها نداریم(حتی اگر عضو خانواده و فامیل باشند) و در کنارشان احساس خوبی به ما دست نمی‌دهد روابطمان را قطع کنیم؟
برخی از جامعه شناسان؛ ارزش‌های اجتماعی جوامع را به دو نوعِ « ارزش‌های جمع گرایانه » و « ارزش‌های فردگرایانه » تقسیم کرده‌اند. به تعبیر ساده، بنای جوامع فردگرا مبتنی بر فرد، و بنای جوامع جمع‌گرا مبتنی بر جمع است. در جوامع فردگرا، خواسته‌ها و ترجیحات فردی در اولویت قرار دارد. ازنظر هویتی، افراد خودشان را به‌عنوان فرد تعریف می‌کنند و از همین طریق هم هویت کسب می‌کنند. مثلاً در این جوامع چندان مهم نیست که فرد فرزند کیست، به کدام خانواده، طایفه یا قبیله یا قوم تعلق دارد. در اینجا هویت؛ اساساً دستاوردی فردی است. روشن است که در این نوع جوامع اختیار، انتخاب و مسئولیت فردی مهم است.
برعکس، در جوامع جمع‌گرا، هویت از طریق تعلق به گروه به دست می‌آید. « تو اول بگو با کیان دوستی، پس آنگه بگویم که تو کیستی». در اینجا نه منافع فرد؛ بلکه منافع جمع در اولویت قرار دارد و معمولاً خواسته‌های فردی به نفع خواسته‌های جمعی سرکوب می‌شود. همرنگی با جماعت، توصیفی از همین نوع جوامع است. سلیقه‌های فردی معمولاً در این جوامع در اولویت نبوده و در موقعیت‌های مختلف، فرد رفتاری از خود نشان می‌دهد که صرفاً برای همراهی با هنجارهای حاکم بر جامعه است. خسرو سینایی در فیلم عروس آتش شکل افراطی آنرا به تصویر کشیده است. دختری که دانشجوی پزشکی است به یکی از همکلاسی‌های خود علاقه‌مند می‌شود و قصد دارد با او ازدواج کند ولی طایفه با این ازدواج سرسختانه مخالفت می‌ورزد چراکه طبق هنجارهای حاکم بر طایفه، او باید به عقد پسرعمویش درآید. البته باید توجه داشت که جوامع را نمی‌توان به شکل سفت‌وسخت در یکی از این تقسیم‌بندی‌ها قرار داد ولی برخی از جامعه شناسان نشان داده‌اند که با انجام تحقیقات علمی، می‌توان از گرایش غالب هر جامعه به سمت یکی از این دو نوع ساختار اجتماعی سخن گفت. در مقابل عده‌ای از جامعه شناسان معتقدند که جوامع درواقع ترکیبی از این دو نوع ساختار را در دل خود دارند.
اعتراض دانشجویان به دیدوبازدیدهای عید، صرفاً محدود به این گروه اجتماعی نیست. از افراد مختلف چنین شکایت‌هایی را شنیده‌ام. واقعیت آن است که در مقایسه با سال‌های دور، هرسال از تعداد افرادی که جزو فهرست دیدوبازدیدهای نوروزی هستند کاسته می‌شود. برای مثال با از دنیا رفتن خاله‌ها، عمه‌ها، عموها یا دائی‌ها شاید دیگر با فرزندان آنان دیدوبازدیدی صورت نگیرد و به‌تدریج این روابط محدود به اعضای درجه‌یک خانواده شود. به نظر می‌رسد که در سال‌های آینده معیار « داشتن حس خوب» حتی برای دیدوبازدید با خواهران و برادران هم بکار رود. یعنی با فقدان والدین، خواهران و برادران هم در صورتی باهم ارتباط داشته باشند که در کنار هم احساس خوبی به آن‌ها دست دهد. در سال‌های آینده، به‌تدریج نقش دوستان در روابط اجتماعی افزایش می‌یابد. ویژگی این نوع روابط، امکان انتخاب، احساس داشتن اختیار، کاهش رودربایستی‌های مرسوم در روابط فامیلی، و صدالبته امکان قطع رابطه در صورت بروز اختلاف است. ولی پرسش آن است که اولویت بخشیدن به ترجیحات و خواسته‌های فردی، می‌تواند در بلندمدت جامعه‌ای خوشبخت به وجود آورد؟