مرتضی فاخری در نوشتاری برای «روزنامه دریایی سرآمد» تشریح کرد
اهمیت زیرساخت‌ها برای توسعه دریامحور
گروه توسعه دریامحور- مرتضی فاخری- توسعه دریامحور در کشورهایی که دارای سواحل طولانی و منابع دریایی غنی هستند، می‌تواند منجربه ایجاد فرصت‌های تجاری و اقتصادی، افزایش اتصال بین‌المللی و تسهیل ارتباطات، بهبود بهره‌وری منابع و حمایت از پایداری محیط‌زیست شود. در این زمینه، زیرساخت‌ها به‌عنوان بستر اصلی توسعه پایدار شناخته می‌شوند. ایران با داشتن بیش از ۵۸۰۰کیلومتر مرز آبی در شمال و جنوب، ظرفیت‌های عظیمی برای توسعه این بخش دارد، اما بهره‌برداری از این ظرفیت‌ها مستلزم تقویت و توسعه زیرساخت‌های مرتبط است.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، مرتضی فاخری، دکترای مدیریت بازرگانی در نوشتاری اختصاصی برای روزنامه، به بررسی اهمیت وجود و احداث زیرساخت‌ها برای توسعه دریامحور پرداخته است. متن این نوشتار را در ادامه می‌خوانید:
توسعه دریامحور به‌عنوان یک رویکرد استراتژیک برای بهره‌برداری از منابع دریایی و ارتقای اقتصاد کشورها، نیازمند زیرساخت‌های مناسب و کارآمد است. زیرساخت‌ها در توسعه دریامحور نقش اساسی و حیاتی دارند و به‌عنوان یکی از ارکان اصلی رشد اقتصادی، ایجاد اشتغال، ارتقای کیفیت زندگی و حفظ محیط‌زیست شناخته می‌شوند.
در ادامه این مطلب به بررسی مهم‌ترین زیرساخت‌های مورد نیاز برای توسعه دریامحور و چالش‌های پیش روی آن می‌پردازیم:
زیرساخت‌های آموزشی و پژوهشی
زیرساخت‌های آموزشی و پژوهشی در توسعه دریامحور نقش مهمی در توانمندسازی نیروی انسانی، ارتقای تکنولوژی‌های نوین و تحقق توسعه پایدار دارند. این زیرساخت‌ها به‌ویژه در کشورهای ساحلی و مناطق با دسترسی به منابع دریایی، نه‌تنها به تقویت اقتصاد کمک می‌کنند، بلکه موجب ارتقای آگاهی‌های زیست‌محیطی، پژوهش در زمینه بهره‌برداری از منابع دریایی و بهبود صنایع مرتبط با دریا می‌شوند. ایجاد مراکز آموزشی و پژوهشی مرتبط با دریا و توسعه رشته‌های دانشگاهی در این حوزه، از جمله اقدامات ضروری است. از طرف دیگر، تأمین نیروی انسانی متخصص، از جمله چالش‌های اصلی در توسعه دریامحور است.
پشتیبانی علمی از پروژه‌های دریایی و همکاری بین دانشگاه‌ها و صنایع دریایی نیز می‌تواند به توسعه این بخش کمک کند .برای توسعه دریامحور، ایجاد و تقویت مؤسسات آموزشی و دانشگاه‌ها در زمینه علوم دریایی، مانند مهندسی دریایی، شیلات، زیست‌شناسی دریایی و جغرافیای دریایی ضروری است. این مؤسسات می‌توانند به تربیت نیروی انسانی متخصص و ماهر در زمینه‌های مختلف، از جمله مدیریت منابع دریایی، طراحی و ساخت کشتی‌ها، ایمنی کشتیرانی و حقوق دریایی بپردازند. تأسیس دوره‌های تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد و دکترا) در زمینه‌های مرتبط با دریا و محیط‌زیست دریایی می‌تواند زمینه‌ساز تربیت پژوهشگران و محققان متخصص در این حوزه باشد. این پژوهشگران می‌توانند راهکارهای نوین برای بهره‌برداری پایدار از منابع دریایی و حل چالش‌های زیست‌محیطی ارائه دهند.
برگزاری دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت و کارگاه‌های تخصصی برای تقویت مهارت‌های عملی در صنایع دریایی، مانند تعمیرات و نگهداری کشتی‌ها، مدیریت بنادر و حفظ محیط‌زیست دریایی، می‌تواند به بهبود کارایی و عملکرد نیروی کار در این صنایع کمک کند. ایجاد مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای برای تربیت نیروی کار ماهر در بخش‌های مختلف کشتیرانی، شیلات، طراحی و ساخت تجهیزات دریایی و نگهداری بنادر بسیار ضروری است. این مراکز می‌توانند به‌ویژه برای کارگران و متخصصانی که در صنایع دریایی فعالیت می‌کنند، مهارت‌های عملی و فنی مورد نیاز را فراهم آورند.
آموزش‌های ویژه در زمینه ایمنی کشتیرانی، مدیریت بحران و حفاظت از محیط‌زیست دریایی (به‌ویژه در برابر آلودگی‌های نفتی و شیمیایی) برای کارکنان بنادر و کشتی‌ها ضروری است. این آموزش‌ها می‌توانند به کاهش خطرات زیست‌محیطی و افزایش ایمنی در عملیات دریایی کمک شایانی کنند. بنابراین، زیرساخت‌های آموزشی و پژوهشی در توسعه دریامحور به‌عنوان ابزاری برای ارتقای دانش و فناوری‌های مرتبط با دریا، حفاظت از محیط‌زیست دریایی و بهره‌برداری پایدار از منابع دریایی عمل می‌کنند. این زیرساخت‌ها می‌توانند از طریق تربیت نیروی انسانی متخصص، تقویت همکاری‌های بین‌المللی و توسعه فناوری‌های نوین، به ایجاد یک محیط سالم و پایدار برای بهره‌برداری از منابع دریایی کمک کرده و موجب رشد اقتصادی و اجتماعی در مناطق ساحلی شوند.
زیرساخت‌های امنیت دریایی
زیرساخت‌های امنیت دریایی در توسعه دریامحور از ارکان اصلی تأمین پایداری، ایمنی و بهره‌برداری پایدار از منابع دریایی هستند. این زیرساخت‌ها علاوه‌بر محافظت از محیط‌زیست دریایی و منابع طبیعی، به ایجاد فضایی امن برای فعالیت‌های تجاری، حمل‌ونقل، گردشگری و صنایع دریایی کمک می‌کنند. سیستم AIS یکی از مهم‌ترین ابزارهای نظارت بر ترافیک دریایی است که اطلاعات دقیق‌تری از موقعیت، سرعت و جهت حرکت کشتی‌ها ارائه می‌دهد. این سیستم به مسئولان بندری، دریابانی و سایر نهادهای مرتبط کمک می‌کند تا ترافیک دریایی را به‌طور مؤثر مدیریت کنند و از وقوع تصادمات جلوگیری نمایند. سیستم‌های کنترل ترافیک دریایی نیز به‌ویژه در مناطق پرترافیک، به نظارت بر حرکت کشتی‌ها، پیش‌بینی خطرات و مدیریت بحران‌های احتمالی می‌پردازند. این سیستم‌ها می‌توانند هشدارهایی در مورد تداخل ترافیک، شرایط نامساعد جوی یا سایر تهدیدات ایمنی ارائه دهند.
استفاده از ماهواره‌ها هم برای رصد و پایش وضعیت کشتی‌ها، فعالیت‌های مشکوک در دریا و تغییرات زیست‌محیطی دریایی می‌تواند به پیشگیری از تهدیدات امنیتی مانند دزدی دریایی، قاچاق مواد و تخریب محیط‌زیست کمک کند. پهپادها نیز می‌توانند به‌عنوان ابزار نظارتی هوشمند برای پایش نواحی وسیع دریایی و شناسایی تهدیدات به‌کار گرفته شوند. این پهپادها قادر به جمع‌آوری اطلاعات به‌صورت لحظه‌ای از وضعیت محیط‌زیست، کشتی‌ها و تأسیسات دریایی هستند. زیرساخت‌های امنیت دریایی در توسعه دریامحور به‌عنوان پایه‌ای برای حفاظت از منابع طبیعی دریایی، افزایش ایمنی کشتیرانی و مقابله با تهدیدات مختلف در دریا، نقش بسیار مهمی دارند.
با توجه به رشد روزافزون تجارت دریایی، فعالیت‌های نفت و گاز و گردشگری دریایی، توسعه زیرساخت‌های امنیتی دریایی از جمله نظارت، حفاظت از تأسیسات، همکاری‌های بین‌المللی و آمادگی برای بحران‌ها ضروری است. این زیرساخت‌ها می‌توانند به ایجاد یک محیط امن و پایدار برای بهره‌برداری از منابع دریایی، حفظ اکوسیستم‌ها و توسعه اقتصادی در مناطق ساحلی کمک کنند.
زیرساخت‌های منابع دریایی
زیرساخت‌های منابع دریایی در توسعه دریامحور از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردارند، زیرا این منابع، پایه و اساس بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی در مناطق ساحلی و دریایی هستند. این منابع شامل ذخایر طبیعی، منابع زیستی (مانند ماهی و دیگر موجودات دریایی)، انرژی‌های تجدیدپذیر دریایی، نفت و گاز و منابع معدنی هستند. توسعه پایدار این منابع به شرط مدیریت درست، تأثیرات مثبت اقتصادی و اجتماعی برای جوامع ساحلی به همراه خواهد داشت. برای حفاظت و مدیریت پایدار از منابع زیستی دریایی، به سیستم‌های نظارتی پیشرفته نیاز است. این سیستم‌ها می‌توانند شامل تجهیزات حسگری برای رصد وضعیت موجودات دریایی (مانند ماهی‌ها، مرجان‌ها و دیگر موجودات)، کیفیت آب، تغییرات دما و آلودگی‌ها باشند. استفاده از فناوری‌های نوین مانند ماهواره‌ها و پهپادها برای جمع‌آوری داده‌ها و تجزیه‌وتحلیل آن‌ها در مدیریت منابع طبیعی نیز بسیار مؤثر است.
بررسی تأثیرات تغییرات اقلیمی بر اکوسیستم‌های دریایی یکی از بخش‌های اساسی مدیریت منابع است. به‌طور مثال، بررسی تغییرات در دما و اسیدیته دریاها می‌تواند به پیش‌بینی اثرات منفی بر گونه‌های دریایی کمک کند و به مدیریت بهتر آن‌ها منجر شود. زیرساخت‌های منابع دریایی در توسعه دریامحور با توجه به منابع متنوع و حیاتی که در دریاها وجود دارد، تأثیر بسزایی در رشد اقتصادی، حفاظت از محیط‌زیست و ارتقای کیفیت زندگی جوامع ساحلی دارند. برای بهره‌برداری پایدار از این منابع، نیاز به توسعه زیرساخت‌های نظارتی، انرژی‌های تجدیدپذیر دریایی، شیلات پایدار، کشتیرانی و سیستم‌های حقوقی و مدیریتی کارآمد وجود دارد. این زیرساخت‌ها باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که علاوه‌بر بهره‌برداری از منابع، به حفاظت از اکوسیستم‌های دریایی و پیشگیری از مشکلات زیست‌محیطی کمک کنند.
نمونه‌های بین‌المللی توسعه دریامحور و نقش زیرساخت‌ها
در بسیاری از کشورها، توسعه زیرساخت‌های دریایی، نقش کلیدی در رشد اقتصادی، افزایش صادرات و ایجاد اشتغال داشته است. در ادامه، چند نمونه موفق از توسعه دریامحور بررسی می‌شود:
۱- سنگاپور: قطب تجارت دریایی جهان؛ بندر سنگاپور یکی از بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین بنادر جهان است که با استفاده از فناوری‌های اتوماسیون، مدیریت دیجیتال بار و لجستیک هوشمند، به عنوان یک مرکز تجاری بین‌المللی عمل می‌کند. این کشور دارای شبکه ریلی و جاده‌ای پیشرفته‌ای است که امکان انتقال سریع کالا از بنادر به مناطق داخلی را فراهم می‌کند. همچنین با ایجاد مناطق آزاد تجاری دریایی، سنگاپور سرمایه‌گذاری‌های کلانی در زمینه کشتی‌سازی، بیمه دریایی و خدمات بندری جذب کرده است.
۲- هلند: بنادر پیشرفته و مدیریت هوشمند آب؛ این کشور با استفاده از زیرساخت‌های نوین مهندسی سواحل، فناوری‌های پایش آلودگی دریایی و انرژی‌های تجدیدپذیر دریایی، یکی از پیشگامان توسعه پایدار دریامحور است. بندر روتردام که بزرگ‌ترین بندر اروپا محسوب می‌شود، با داشتن سیستم‌های مدیریت پیشرفته بارگیری و تخلیه، لجستیک هوشمند و ترمینال‌های خودکار، نقش مهمی در تجارت دریایی بین‌المللی دارد.
۳- چین: توسعه بنادر و صنعت کشتی‌سازی؛ این کشور با توسعه بنادر بزرگی مانند شانگهای و شنژن، شبکه‌ای از پایانه‌های کانتینری و حمل‌ونقل دریایی ایجاد کرده که از نظر حجم بارگیری، در صدر بنادر جهان قرار دارند. چین با توسعه زیرساخت‌های دریایی و ریلی متصل به بنادر و تقویت استراتژی «یک کمربند، یک راه»، ارتباط تجاری خود را با سایر کشورها تقویت کرده است. همچنین چین بزرگ‌ترین تولیدکننده کشتی‌های باری، نفتکش‌ها و ناوگان ماهیگیری صنعتی در جهان است.
۴- امارات متحده عربی: توسعه بنادر و اقتصاد دریایی؛ این کشور، مناطق آزاد تجاری دریایی مانند دوبی ماریتایم سیتی DMC) )را راه‌اندازی کرده که شامل سرویس‌های لجستیک، شرکت‌های کشتیرانی و تعمیرات کشتی است. بندر جبل علی هم که یکی از بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین بنادر خاورمیانه است، به عنوان یک هاب تجاری و ترانزیتی جهانی فعالیت می‌کند. امارات با توسعه سواحل مصنوعی، جزایر تفریحی و بنادر توریستی، به یکی از مراکز مهم گردشگری دریایی تبدیل شده است.
۵-نروژ: پیشرو در اقتصاد دریایی پایدار؛ این کشور، یکی از پیشگامان نیروگاه‌های بادی دریایی و مزارع پرورش ماهی صنعتی بوده و در حال توسعه ناوگان کشتی‌های برقی و کم‌مصرف برای کاهش آلودگی‌های دریایی است. نروژ با حمایت از استارتاپ‌های فناوری دریایی و تحقیق در حوزه اقیانوس‌شناسی، یکی از مراکز اصلی نوآوری در اقتصاد دریامحور است.
چالش‌های توسعه زیرساخت‌های
دریامحور در ایران
توسعه زیرساخت‌های دریامحور در ایران، با توجه به موقعیت جغرافیایی کشور و دسترسی به خلیج‌فارس، دریای عمان و دریای خزر، می‌تواند فرصت‌های فراوانی برای رشد اقتصادی، تجاری و گردشگری فراهم کند. با این حال، در مسیر تحقق این اهداف، چالش‌های مختلفی وجود دارد که باید به‌طور مؤثر به آن‌ها پرداخته شود. این موضوع در کشورمان با چالش‌های متعددی روبه‌رو است که نیازمند توجه دقیق، سرمایه‌گذاری مناسب و همکاری میان بخش‌های مختلف دولتی و خصوصی است. رفع این چالش‌ها نیازمند اصلاحات در سیاست‌های اقتصادی، بهبود فناوری‌های نوین، تقویت آموزش نیروی کار و توجه به مسائل زیست‌محیطی و امنیتی است. با انجام اقدامات مناسب در این زمینه‌ها، ایران می‌تواند از ظرفیت‌های دریامحور خود بهره‌برداری بهینه کرده و به رشد اقتصادی و توسعه پایدار دست یابد. برخی از مهم‌ترین چالش‌های توسعه زیرساخت‌های دریامحور در ایران عبارتند از:
1-کمبود سرمایه‌گذاری
2-مشکلات زیرساختی و تکنولوژیکی
3-ناهماهنگی میان بخش‌های مختلف
4-چالش‌های زیست‌محیطی
5-کمبود نیروی انسانی متخصص و آموزش‌دیده
6-مشکلات قانونی و بوروکراسی
7-تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی
8-محدودیت‌های جغرافیایی و طبیعی
راهکارهای پیشنهادی
برای حل چالش‌ها و بهبود وضعیت زیرساخت‌ها در توسعه دریامحور، نیاز است که سیاست‌ها، راهکارها و اقدامات مؤثر در چندین حوزه مختلف پیاده‌سازی شود. این راهکارها باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که همزمان با ارتقای کارایی، ظرفیت و رقابت‌پذیری زیرساخت‌ها، توجه ویژه‌ای به مسائل زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی داشته باشند.
1-افزایش سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها (جذب سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی، تخصیص بودجه مناسب)
2-ارتقای فناوری و تجهیزات بندری و کشتیرانی (مدرن‌سازی بنادر، سرمایه‌گذاری در ناوگان کشتیرانی، توسعه فناوری‌های نوین)
3-توسعه زیرساخت‌های انرژی دریایی (ا نرژی‌های تجدیدپذیر دریایی، ایجاد مراکز تحقیقاتی و آموزشی)
4-توجه به مسائل زیست‌محیطی و پایداری (حفاظت از محیط‌زیست دریایی، پیشگیری از تخریب اکوسیستم‌های دریایی، مدیریت پایدار منابع دریایی)
5-ایجاد هماهنگی بین نهادهای مختلف (هماهنگی میان دولت و بخش خصوصی، همکاری میان نهادهای دولتی)
6-همکاری‌های بین‌المللی (توسعه همکاری‌های اقتصادی و تجاری با کشورهای همسایه و سایر کشورها)
7-توسعه آموزش و نیروی کار متخصص (ایجاد مراکز آموزشی و پژوهشی، تقویت آموزش‌های عملی)
8-توسعه و بهبود زیرساخت‌های لجستیکی و ترانزیتی (شبکه حمل‌ونقل چندوجهی، توسعه پایانه‌های چندمنظوره)
9-توسعه زیرساخت‌های گردشگری دریایی (پایانه‌های مسافری و تفریحی، توسعه امکانات رفاهی و خدماتی)
10-بهبود امنیت دریایی (تقویت امنیت بنادر و تردد دریایی، حفاظت از مرزهای دریایی)
11-تسهیل قوانین و مقررات (اصلاح قوانین و کاهش بوروکراسی اداری جهت تسریع توسعه زیرساخت‌ها)
راهکارهای پیشنهادی برای توسعه زیرساخت‌های دریامحور در ایران باید با توجه به ویژگی‌های خاص کشور، شامل موقعیت جغرافیایی، نیازهای اقتصادی و چالش‌های زیست‌محیطی طراحی شوند. سرمایه‌گذاری در فناوری، بهبود زیرساخت‌های بندری، کشتیرانی، انرژی دریایی و آموزش نیروی کار ماهر می‌تواند ایران را به یکی از بازیگران مهم در صنعت دریامحور تبدیل کند. همچنین باید توجه ویژه‌ای به مسائل محیط‌زیستی، امنیتی و اجتماعی در این راستا داشته باشیم تا توسعه پایدار و همه‌جانبه حاصل شود. در مجموع، توسعه زیرساخت‌های دریامحور، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، سرمایه‌گذاری هدفمند و مشارکت بخش خصوصی است. با رفع چالش‌های موجود، ایران می‌تواند به یکی از قطب‌های مهم اقتصاد دریامحور در منطقه تبدیل شود.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، مرتضی فاخری، دکترای مدیریت بازرگانی در نوشتاری اختصاصی برای روزنامه، به بررسی اهمیت وجود و احداث زیرساخت‌ها برای توسعه دریامحور پرداخته است. متن این نوشتار را در ادامه می‌خوانید:
توسعه دریامحور به‌عنوان یک رویکرد استراتژیک برای بهره‌برداری از منابع دریایی و ارتقای اقتصاد کشورها، نیازمند زیرساخت‌های مناسب و کارآمد است. زیرساخت‌ها در توسعه دریامحور نقش اساسی و حیاتی دارند و به‌عنوان یکی از ارکان اصلی رشد اقتصادی، ایجاد اشتغال، ارتقای کیفیت زندگی و حفظ محیط‌زیست شناخته می‌شوند.
در ادامه این مطلب به بررسی مهم‌ترین زیرساخت‌های مورد نیاز برای توسعه دریامحور و چالش‌های پیش روی آن می‌پردازیم:
زیرساخت‌های آموزشی و پژوهشی
زیرساخت‌های آموزشی و پژوهشی در توسعه دریامحور نقش مهمی در توانمندسازی نیروی انسانی، ارتقای تکنولوژی‌های نوین و تحقق توسعه پایدار دارند. این زیرساخت‌ها به‌ویژه در کشورهای ساحلی و مناطق با دسترسی به منابع دریایی، نه‌تنها به تقویت اقتصاد کمک می‌کنند، بلکه موجب ارتقای آگاهی‌های زیست‌محیطی، پژوهش در زمینه بهره‌برداری از منابع دریایی و بهبود صنایع مرتبط با دریا می‌شوند. ایجاد مراکز آموزشی و پژوهشی مرتبط با دریا و توسعه رشته‌های دانشگاهی در این حوزه، از جمله اقدامات ضروری است. از طرف دیگر، تأمین نیروی انسانی متخصص، از جمله چالش‌های اصلی در توسعه دریامحور است.
پشتیبانی علمی از پروژه‌های دریایی و همکاری بین دانشگاه‌ها و صنایع دریایی نیز می‌تواند به توسعه این بخش کمک کند .برای توسعه دریامحور، ایجاد و تقویت مؤسسات آموزشی و دانشگاه‌ها در زمینه علوم دریایی، مانند مهندسی دریایی، شیلات، زیست‌شناسی دریایی و جغرافیای دریایی ضروری است. این مؤسسات می‌توانند به تربیت نیروی انسانی متخصص و ماهر در زمینه‌های مختلف، از جمله مدیریت منابع دریایی، طراحی و ساخت کشتی‌ها، ایمنی کشتیرانی و حقوق دریایی بپردازند. تأسیس دوره‌های تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد و دکترا) در زمینه‌های مرتبط با دریا و محیط‌زیست دریایی می‌تواند زمینه‌ساز تربیت پژوهشگران و محققان متخصص در این حوزه باشد. این پژوهشگران می‌توانند راهکارهای نوین برای بهره‌برداری پایدار از منابع دریایی و حل چالش‌های زیست‌محیطی ارائه دهند.
برگزاری دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت و کارگاه‌های تخصصی برای تقویت مهارت‌های عملی در صنایع دریایی، مانند تعمیرات و نگهداری کشتی‌ها، مدیریت بنادر و حفظ محیط‌زیست دریایی، می‌تواند به بهبود کارایی و عملکرد نیروی کار در این صنایع کمک کند. ایجاد مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای برای تربیت نیروی کار ماهر در بخش‌های مختلف کشتیرانی، شیلات، طراحی و ساخت تجهیزات دریایی و نگهداری بنادر بسیار ضروری است. این مراکز می‌توانند به‌ویژه برای کارگران و متخصصانی که در صنایع دریایی فعالیت می‌کنند، مهارت‌های عملی و فنی مورد نیاز را فراهم آورند.
آموزش‌های ویژه در زمینه ایمنی کشتیرانی، مدیریت بحران و حفاظت از محیط‌زیست دریایی (به‌ویژه در برابر آلودگی‌های نفتی و شیمیایی) برای کارکنان بنادر و کشتی‌ها ضروری است. این آموزش‌ها می‌توانند به کاهش خطرات زیست‌محیطی و افزایش ایمنی در عملیات دریایی کمک شایانی کنند. بنابراین، زیرساخت‌های آموزشی و پژوهشی در توسعه دریامحور به‌عنوان ابزاری برای ارتقای دانش و فناوری‌های مرتبط با دریا، حفاظت از محیط‌زیست دریایی و بهره‌برداری پایدار از منابع دریایی عمل می‌کنند. این زیرساخت‌ها می‌توانند از طریق تربیت نیروی انسانی متخصص، تقویت همکاری‌های بین‌المللی و توسعه فناوری‌های نوین، به ایجاد یک محیط سالم و پایدار برای بهره‌برداری از منابع دریایی کمک کرده و موجب رشد اقتصادی و اجتماعی در مناطق ساحلی شوند.
زیرساخت‌های امنیت دریایی
زیرساخت‌های امنیت دریایی در توسعه دریامحور از ارکان اصلی تأمین پایداری، ایمنی و بهره‌برداری پایدار از منابع دریایی هستند. این زیرساخت‌ها علاوه‌بر محافظت از محیط‌زیست دریایی و منابع طبیعی، به ایجاد فضایی امن برای فعالیت‌های تجاری، حمل‌ونقل، گردشگری و صنایع دریایی کمک می‌کنند. سیستم AIS یکی از مهم‌ترین ابزارهای نظارت بر ترافیک دریایی است که اطلاعات دقیق‌تری از موقعیت، سرعت و جهت حرکت کشتی‌ها ارائه می‌دهد. این سیستم به مسئولان بندری، دریابانی و سایر نهادهای مرتبط کمک می‌کند تا ترافیک دریایی را به‌طور مؤثر مدیریت کنند و از وقوع تصادمات جلوگیری نمایند. سیستم‌های کنترل ترافیک دریایی نیز به‌ویژه در مناطق پرترافیک، به نظارت بر حرکت کشتی‌ها، پیش‌بینی خطرات و مدیریت بحران‌های احتمالی می‌پردازند. این سیستم‌ها می‌توانند هشدارهایی در مورد تداخل ترافیک، شرایط نامساعد جوی یا سایر تهدیدات ایمنی ارائه دهند.
استفاده از ماهواره‌ها هم برای رصد و پایش وضعیت کشتی‌ها، فعالیت‌های مشکوک در دریا و تغییرات زیست‌محیطی دریایی می‌تواند به پیشگیری از تهدیدات امنیتی مانند دزدی دریایی، قاچاق مواد و تخریب محیط‌زیست کمک کند. پهپادها نیز می‌توانند به‌عنوان ابزار نظارتی هوشمند برای پایش نواحی وسیع دریایی و شناسایی تهدیدات به‌کار گرفته شوند. این پهپادها قادر به جمع‌آوری اطلاعات به‌صورت لحظه‌ای از وضعیت محیط‌زیست، کشتی‌ها و تأسیسات دریایی هستند. زیرساخت‌های امنیت دریایی در توسعه دریامحور به‌عنوان پایه‌ای برای حفاظت از منابع طبیعی دریایی، افزایش ایمنی کشتیرانی و مقابله با تهدیدات مختلف در دریا، نقش بسیار مهمی دارند.
با توجه به رشد روزافزون تجارت دریایی، فعالیت‌های نفت و گاز و گردشگری دریایی، توسعه زیرساخت‌های امنیتی دریایی از جمله نظارت، حفاظت از تأسیسات، همکاری‌های بین‌المللی و آمادگی برای بحران‌ها ضروری است. این زیرساخت‌ها می‌توانند به ایجاد یک محیط امن و پایدار برای بهره‌برداری از منابع دریایی، حفظ اکوسیستم‌ها و توسعه اقتصادی در مناطق ساحلی کمک کنند.
زیرساخت‌های منابع دریایی
زیرساخت‌های منابع دریایی در توسعه دریامحور از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردارند، زیرا این منابع، پایه و اساس بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی در مناطق ساحلی و دریایی هستند. این منابع شامل ذخایر طبیعی، منابع زیستی (مانند ماهی و دیگر موجودات دریایی)، انرژی‌های تجدیدپذیر دریایی، نفت و گاز و منابع معدنی هستند. توسعه پایدار این منابع به شرط مدیریت درست، تأثیرات مثبت اقتصادی و اجتماعی برای جوامع ساحلی به همراه خواهد داشت. برای حفاظت و مدیریت پایدار از منابع زیستی دریایی، به سیستم‌های نظارتی پیشرفته نیاز است. این سیستم‌ها می‌توانند شامل تجهیزات حسگری برای رصد وضعیت موجودات دریایی (مانند ماهی‌ها، مرجان‌ها و دیگر موجودات)، کیفیت آب، تغییرات دما و آلودگی‌ها باشند. استفاده از فناوری‌های نوین مانند ماهواره‌ها و پهپادها برای جمع‌آوری داده‌ها و تجزیه‌وتحلیل آن‌ها در مدیریت منابع طبیعی نیز بسیار مؤثر است.
بررسی تأثیرات تغییرات اقلیمی بر اکوسیستم‌های دریایی یکی از بخش‌های اساسی مدیریت منابع است. به‌طور مثال، بررسی تغییرات در دما و اسیدیته دریاها می‌تواند به پیش‌بینی اثرات منفی بر گونه‌های دریایی کمک کند و به مدیریت بهتر آن‌ها منجر شود. زیرساخت‌های منابع دریایی در توسعه دریامحور با توجه به منابع متنوع و حیاتی که در دریاها وجود دارد، تأثیر بسزایی در رشد اقتصادی، حفاظت از محیط‌زیست و ارتقای کیفیت زندگی جوامع ساحلی دارند. برای بهره‌برداری پایدار از این منابع، نیاز به توسعه زیرساخت‌های نظارتی، انرژی‌های تجدیدپذیر دریایی، شیلات پایدار، کشتیرانی و سیستم‌های حقوقی و مدیریتی کارآمد وجود دارد. این زیرساخت‌ها باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که علاوه‌بر بهره‌برداری از منابع، به حفاظت از اکوسیستم‌های دریایی و پیشگیری از مشکلات زیست‌محیطی کمک کنند.
نمونه‌های بین‌المللی توسعه دریامحور و نقش زیرساخت‌ها
در بسیاری از کشورها، توسعه زیرساخت‌های دریایی، نقش کلیدی در رشد اقتصادی، افزایش صادرات و ایجاد اشتغال داشته است. در ادامه، چند نمونه موفق از توسعه دریامحور بررسی می‌شود:
۱- سنگاپور: قطب تجارت دریایی جهان؛ بندر سنگاپور یکی از بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین بنادر جهان است که با استفاده از فناوری‌های اتوماسیون، مدیریت دیجیتال بار و لجستیک هوشمند، به عنوان یک مرکز تجاری بین‌المللی عمل می‌کند. این کشور دارای شبکه ریلی و جاده‌ای پیشرفته‌ای است که امکان انتقال سریع کالا از بنادر به مناطق داخلی را فراهم می‌کند. همچنین با ایجاد مناطق آزاد تجاری دریایی، سنگاپور سرمایه‌گذاری‌های کلانی در زمینه کشتی‌سازی، بیمه دریایی و خدمات بندری جذب کرده است.
۲- هلند: بنادر پیشرفته و مدیریت هوشمند آب؛ این کشور با استفاده از زیرساخت‌های نوین مهندسی سواحل، فناوری‌های پایش آلودگی دریایی و انرژی‌های تجدیدپذیر دریایی، یکی از پیشگامان توسعه پایدار دریامحور است. بندر روتردام که بزرگ‌ترین بندر اروپا محسوب می‌شود، با داشتن سیستم‌های مدیریت پیشرفته بارگیری و تخلیه، لجستیک هوشمند و ترمینال‌های خودکار، نقش مهمی در تجارت دریایی بین‌المللی دارد.
۳- چین: توسعه بنادر و صنعت کشتی‌سازی؛ این کشور با توسعه بنادر بزرگی مانند شانگهای و شنژن، شبکه‌ای از پایانه‌های کانتینری و حمل‌ونقل دریایی ایجاد کرده که از نظر حجم بارگیری، در صدر بنادر جهان قرار دارند. چین با توسعه زیرساخت‌های دریایی و ریلی متصل به بنادر و تقویت استراتژی «یک کمربند، یک راه»، ارتباط تجاری خود را با سایر کشورها تقویت کرده است. همچنین چین بزرگ‌ترین تولیدکننده کشتی‌های باری، نفتکش‌ها و ناوگان ماهیگیری صنعتی در جهان است.
۴- امارات متحده عربی: توسعه بنادر و اقتصاد دریایی؛ این کشور، مناطق آزاد تجاری دریایی مانند دوبی ماریتایم سیتی DMC) )را راه‌اندازی کرده که شامل سرویس‌های لجستیک، شرکت‌های کشتیرانی و تعمیرات کشتی است. بندر جبل علی هم که یکی از بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین بنادر خاورمیانه است، به عنوان یک هاب تجاری و ترانزیتی جهانی فعالیت می‌کند. امارات با توسعه سواحل مصنوعی، جزایر تفریحی و بنادر توریستی، به یکی از مراکز مهم گردشگری دریایی تبدیل شده است.
۵-نروژ: پیشرو در اقتصاد دریایی پایدار؛ این کشور، یکی از پیشگامان نیروگاه‌های بادی دریایی و مزارع پرورش ماهی صنعتی بوده و در حال توسعه ناوگان کشتی‌های برقی و کم‌مصرف برای کاهش آلودگی‌های دریایی است. نروژ با حمایت از استارتاپ‌های فناوری دریایی و تحقیق در حوزه اقیانوس‌شناسی، یکی از مراکز اصلی نوآوری در اقتصاد دریامحور است.
چالش‌های توسعه زیرساخت‌های
دریامحور در ایران
توسعه زیرساخت‌های دریامحور در ایران، با توجه به موقعیت جغرافیایی کشور و دسترسی به خلیج‌فارس، دریای عمان و دریای خزر، می‌تواند فرصت‌های فراوانی برای رشد اقتصادی، تجاری و گردشگری فراهم کند. با این حال، در مسیر تحقق این اهداف، چالش‌های مختلفی وجود دارد که باید به‌طور مؤثر به آن‌ها پرداخته شود. این موضوع در کشورمان با چالش‌های متعددی روبه‌رو است که نیازمند توجه دقیق، سرمایه‌گذاری مناسب و همکاری میان بخش‌های مختلف دولتی و خصوصی است. رفع این چالش‌ها نیازمند اصلاحات در سیاست‌های اقتصادی، بهبود فناوری‌های نوین، تقویت آموزش نیروی کار و توجه به مسائل زیست‌محیطی و امنیتی است. با انجام اقدامات مناسب در این زمینه‌ها، ایران می‌تواند از ظرفیت‌های دریامحور خود بهره‌برداری بهینه کرده و به رشد اقتصادی و توسعه پایدار دست یابد. برخی از مهم‌ترین چالش‌های توسعه زیرساخت‌های دریامحور در ایران عبارتند از:
1-کمبود سرمایه‌گذاری
2-مشکلات زیرساختی و تکنولوژیکی
3-ناهماهنگی میان بخش‌های مختلف
4-چالش‌های زیست‌محیطی
5-کمبود نیروی انسانی متخصص و آموزش‌دیده
6-مشکلات قانونی و بوروکراسی
7-تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی
8-محدودیت‌های جغرافیایی و طبیعی
راهکارهای پیشنهادی
برای حل چالش‌ها و بهبود وضعیت زیرساخت‌ها در توسعه دریامحور، نیاز است که سیاست‌ها، راهکارها و اقدامات مؤثر در چندین حوزه مختلف پیاده‌سازی شود. این راهکارها باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که همزمان با ارتقای کارایی، ظرفیت و رقابت‌پذیری زیرساخت‌ها، توجه ویژه‌ای به مسائل زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی داشته باشند.
1-افزایش سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها (جذب سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی، تخصیص بودجه مناسب)
2-ارتقای فناوری و تجهیزات بندری و کشتیرانی (مدرن‌سازی بنادر، سرمایه‌گذاری در ناوگان کشتیرانی، توسعه فناوری‌های نوین)
3-توسعه زیرساخت‌های انرژی دریایی (ا نرژی‌های تجدیدپذیر دریایی، ایجاد مراکز تحقیقاتی و آموزشی)
4-توجه به مسائل زیست‌محیطی و پایداری (حفاظت از محیط‌زیست دریایی، پیشگیری از تخریب اکوسیستم‌های دریایی، مدیریت پایدار منابع دریایی)
5-ایجاد هماهنگی بین نهادهای مختلف (هماهنگی میان دولت و بخش خصوصی، همکاری میان نهادهای دولتی)
6-همکاری‌های بین‌المللی (توسعه همکاری‌های اقتصادی و تجاری با کشورهای همسایه و سایر کشورها)
7-توسعه آموزش و نیروی کار متخصص (ایجاد مراکز آموزشی و پژوهشی، تقویت آموزش‌های عملی)
8-توسعه و بهبود زیرساخت‌های لجستیکی و ترانزیتی (شبکه حمل‌ونقل چندوجهی، توسعه پایانه‌های چندمنظوره)
9-توسعه زیرساخت‌های گردشگری دریایی (پایانه‌های مسافری و تفریحی، توسعه امکانات رفاهی و خدماتی)
10-بهبود امنیت دریایی (تقویت امنیت بنادر و تردد دریایی، حفاظت از مرزهای دریایی)
11-تسهیل قوانین و مقررات (اصلاح قوانین و کاهش بوروکراسی اداری جهت تسریع توسعه زیرساخت‌ها)
راهکارهای پیشنهادی برای توسعه زیرساخت‌های دریامحور در ایران باید با توجه به ویژگی‌های خاص کشور، شامل موقعیت جغرافیایی، نیازهای اقتصادی و چالش‌های زیست‌محیطی طراحی شوند. سرمایه‌گذاری در فناوری، بهبود زیرساخت‌های بندری، کشتیرانی، انرژی دریایی و آموزش نیروی کار ماهر می‌تواند ایران را به یکی از بازیگران مهم در صنعت دریامحور تبدیل کند. همچنین باید توجه ویژه‌ای به مسائل محیط‌زیستی، امنیتی و اجتماعی در این راستا داشته باشیم تا توسعه پایدار و همه‌جانبه حاصل شود. در مجموع، توسعه زیرساخت‌های دریامحور، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، سرمایه‌گذاری هدفمند و مشارکت بخش خصوصی است. با رفع چالش‌های موجود، ایران می‌تواند به یکی از قطب‌های مهم اقتصاد دریامحور در منطقه تبدیل شود.