بررسی و تحلیل عملکرد نیروی دریایی ایران در جنگ جهانی دوم
رضا جهانفر
بخش بیست و هفتم
چگونگي حمله انگليسي‌ها به آبادان
بندر آبادان محل سوخت‌گيري ناوهاي ايراني به شمار مي‌رفت و ناو پلنگ مأمور حفاظت از بندر آبادان و مؤسسات نفتي مستقر در آن بود. ناخدا سوم ميلانيان فرماندهي ناو پلنگ و ناوبان‌يکم کهنمويي مسئول توپخانه و ناوبان‌يکم رياضي ازجمله افسران اين ناو بود (خليلي، 1323: 71).
در برخي از منابع تاريخ ذکر شده است که شب قبل از سوم شهريور 1320 شرکت نفت از رؤساي ادارات آبادان و خرمشهر و بزرگان محلي دعوت به عمل آورد که جمعي از کارکنان نيروي دريايي و - همچنين به روايتي- جمعي از کارکنان نيروي دريايي انگليس مستقر در بصره نيز در ميهماني حضور داشتند. (بهنيا، 1385: 9) و يا اينکه گروهي از ايرانيان به‌ويژه افسران نيروي دريايي به مجلس ضيافت آندرسن رئيس کشتيراني شرکت نفت دعوت شده بودند، تمام اين مراسم بدان خاطر بود که درست درهمان لحظات نبرد، ناوهاي انگليسي در تاريکي شب به سواحل ايران نزديک شوند و افراد موردنظر را در خشکي پياده نمايند (فرامرزي، 1386).
اما روايت‌هاي ديگري نيز در اين خصوص وجود دارد. در يکي از منابع تاريخ ذکر شده است: «براي تبرئه افسران آبادان بايستي گفته شود اينکه در اذهان شايع است که شب سوم شهريور انگليسي‌ها در باشگاه شرکت نفت مهماني نموده و افسران ايراني تا ساعت سه بعد از نصف شب در آنجا بوده‌اند، کاملاً دروغ است و چنانچه گذشت افسران در پادگان خود بوده و از ساعت يازده تا يک بعد از نصف شب فرماندة هنگ سرهنگ معصومي داستان جنگ‌هاي کهکيلويه را بيان مي‌کرده است.» (خليلي، 1323: 58).
در آن سال‌ها آبادان مرکز تأسيسات نفتي ايران و محل سوخت‌گيري کليه ناوهاي ايراني بود. ناو پلنگ براي حفاظت از تأسيسات نفتي در کنار يکي از اسکله‌هاي اين بندر پهلوگرفته بود. فرماندهي اين ناو برعهده ناخداسوم ميلانيان بود و ناوبان‌يکم کهنمويي مسئول قسمت توپخانه و ناوبان‌يکم رياضي مسئول امور هدايت اين ناوها بود (فرامرزي، 1386).
در روز 24 ارديبهشت 1320 يک فروند رزم‌ناو انگليسي روبه‌روي نهر اشوشان در نه کيلومتري شمال غربي آبادان لنگر انداخت. اين رزم‌ناو چند روز در آنجا ماند و به پيام‌هاي اخطار نيروي دريايي ايران توجهي نداشت (سلامي پور، 1385). در آن زمان ناو پلنگ به فرماندهي ناخداسوم حسن ميلانيان، براي حفاظت از پالايشگاه آبادان در کنار يکي از اسکله‌ها، پهلوگرفته بود.
در روز دوم شهريور، يک ناو انگليسي وارد آب‌هاي آبادان شد و در نزديکي ناو ايراني «پلنگ» پهلو گرفت. برابر رسوم بين‌المللي دريانوردي که اگر دو کشتي از دو کشور مختلف در کنار هم پهلو مي‌گرفتند، فرماندة ناو قوي‌تر، آجودانش را به ملاقات فرماندة ناو ديگر مي‌فرستد و بعدازاين ملاقات، فرماندة ناو براي ملاقات فرماندة ناو قوي‌تر مي‌رود و در مرحله بعد فرماندة ناو قوي‌تر به ناو او مي‌رود. روز دوم شهريور که آجودان فرماندة ناو انگليسي به ديدن ناخدا ميلانيان رفت، ناخدا ميلانيان طبق رسم معمول به ديدار فرماندة ناو انگليسي رفت و پس از ديدار از فرماندة ناو انگليسي و انجام تشريفات وقتي تصميم به برگشت گرفت، فرماندة ناو انگليسي به او گفت که امروز نمي‌تواند براي بازديد از ناوهاي ايراني بيايد و فردا براي بازديد خواهد آمد. ناخدا ميلانيان بعد از بازگشت به ناو پلنگ در مورد تشريفات بازديد فرماندة ناو انگليسي از ناو پلنگ به کارکنان ناو براي انجام مراسم دستوراتي را صادر کرد (فرامرزي، 1386).
ناخداسوم ميلانيان براي نظارت بر نگهباني و حفاظت از پالايشگاه آبادان و شناورها ازجمله نفت‌کش انگليسي، شب را تا بامداد بيدار مانده بود. ناوبان‌يکم رياضي در قسمت عقب ناو مشغول کشيک و انجام‌وظيفه بود و نگهبانان ناو هرکدام سر پست‌هاي خود بودند و بقية افراد هم در روي عرشة کشتي مشغول استراحت بودند.
پيش‌ازاين انگليسي‌ها از طريق جاسوسان خود در شرکت نفت ايران و انگليس، اطلاعات کاملي از وضع نيروي دريايي ايران به دست آورده بودند و چند روز قبل از حمله، شرکت نفت عمق رودخانه کارون در محل لنگرگاه ناوهاي ايراني را اندازه‌گيري کرده بود.
ادامه دارد...
بخش بیست و هفتم
چگونگي حمله انگليسي‌ها به آبادان
بندر آبادان محل سوخت‌گيري ناوهاي ايراني به شمار مي‌رفت و ناو پلنگ مأمور حفاظت از بندر آبادان و مؤسسات نفتي مستقر در آن بود. ناخدا سوم ميلانيان فرماندهي ناو پلنگ و ناوبان‌يکم کهنمويي مسئول توپخانه و ناوبان‌يکم رياضي ازجمله افسران اين ناو بود (خليلي، 1323: 71).
در برخي از منابع تاريخ ذکر شده است که شب قبل از سوم شهريور 1320 شرکت نفت از رؤساي ادارات آبادان و خرمشهر و بزرگان محلي دعوت به عمل آورد که جمعي از کارکنان نيروي دريايي و - همچنين به روايتي- جمعي از کارکنان نيروي دريايي انگليس مستقر در بصره نيز در ميهماني حضور داشتند. (بهنيا، 1385: 9) و يا اينکه گروهي از ايرانيان به‌ويژه افسران نيروي دريايي به مجلس ضيافت آندرسن رئيس کشتيراني شرکت نفت دعوت شده بودند، تمام اين مراسم بدان خاطر بود که درست درهمان لحظات نبرد، ناوهاي انگليسي در تاريکي شب به سواحل ايران نزديک شوند و افراد موردنظر را در خشکي پياده نمايند (فرامرزي، 1386).
اما روايت‌هاي ديگري نيز در اين خصوص وجود دارد. در يکي از منابع تاريخ ذکر شده است: «براي تبرئه افسران آبادان بايستي گفته شود اينکه در اذهان شايع است که شب سوم شهريور انگليسي‌ها در باشگاه شرکت نفت مهماني نموده و افسران ايراني تا ساعت سه بعد از نصف شب در آنجا بوده‌اند، کاملاً دروغ است و چنانچه گذشت افسران در پادگان خود بوده و از ساعت يازده تا يک بعد از نصف شب فرماندة هنگ سرهنگ معصومي داستان جنگ‌هاي کهکيلويه را بيان مي‌کرده است.» (خليلي، 1323: 58).
در آن سال‌ها آبادان مرکز تأسيسات نفتي ايران و محل سوخت‌گيري کليه ناوهاي ايراني بود. ناو پلنگ براي حفاظت از تأسيسات نفتي در کنار يکي از اسکله‌هاي اين بندر پهلوگرفته بود. فرماندهي اين ناو برعهده ناخداسوم ميلانيان بود و ناوبان‌يکم کهنمويي مسئول قسمت توپخانه و ناوبان‌يکم رياضي مسئول امور هدايت اين ناوها بود (فرامرزي، 1386).
در روز 24 ارديبهشت 1320 يک فروند رزم‌ناو انگليسي روبه‌روي نهر اشوشان در نه کيلومتري شمال غربي آبادان لنگر انداخت. اين رزم‌ناو چند روز در آنجا ماند و به پيام‌هاي اخطار نيروي دريايي ايران توجهي نداشت (سلامي پور، 1385). در آن زمان ناو پلنگ به فرماندهي ناخداسوم حسن ميلانيان، براي حفاظت از پالايشگاه آبادان در کنار يکي از اسکله‌ها، پهلوگرفته بود.
در روز دوم شهريور، يک ناو انگليسي وارد آب‌هاي آبادان شد و در نزديکي ناو ايراني «پلنگ» پهلو گرفت. برابر رسوم بين‌المللي دريانوردي که اگر دو کشتي از دو کشور مختلف در کنار هم پهلو مي‌گرفتند، فرماندة ناو قوي‌تر، آجودانش را به ملاقات فرماندة ناو ديگر مي‌فرستد و بعدازاين ملاقات، فرماندة ناو براي ملاقات فرماندة ناو قوي‌تر مي‌رود و در مرحله بعد فرماندة ناو قوي‌تر به ناو او مي‌رود. روز دوم شهريور که آجودان فرماندة ناو انگليسي به ديدن ناخدا ميلانيان رفت، ناخدا ميلانيان طبق رسم معمول به ديدار فرماندة ناو انگليسي رفت و پس از ديدار از فرماندة ناو انگليسي و انجام تشريفات وقتي تصميم به برگشت گرفت، فرماندة ناو انگليسي به او گفت که امروز نمي‌تواند براي بازديد از ناوهاي ايراني بيايد و فردا براي بازديد خواهد آمد. ناخدا ميلانيان بعد از بازگشت به ناو پلنگ در مورد تشريفات بازديد فرماندة ناو انگليسي از ناو پلنگ به کارکنان ناو براي انجام مراسم دستوراتي را صادر کرد (فرامرزي، 1386).
ناخداسوم ميلانيان براي نظارت بر نگهباني و حفاظت از پالايشگاه آبادان و شناورها ازجمله نفت‌کش انگليسي، شب را تا بامداد بيدار مانده بود. ناوبان‌يکم رياضي در قسمت عقب ناو مشغول کشيک و انجام‌وظيفه بود و نگهبانان ناو هرکدام سر پست‌هاي خود بودند و بقية افراد هم در روي عرشة کشتي مشغول استراحت بودند.
پيش‌ازاين انگليسي‌ها از طريق جاسوسان خود در شرکت نفت ايران و انگليس، اطلاعات کاملي از وضع نيروي دريايي ايران به دست آورده بودند و چند روز قبل از حمله، شرکت نفت عمق رودخانه کارون در محل لنگرگاه ناوهاي ايراني را اندازه‌گيري کرده بود.
ادامه دارد...