یک کارشناس ارشد حمل و نقل دریایی به« روزنامه سرآمد» نوشت:
اهمیت آموزش در توسعه دریا محور
گروه آموزش دریایی- مرتضی فاخری- در جهان امروز، دریاها به عنوان یکی از مهمترین منابع اقتصادی، تجاری و اکولوژیکی نقش تعیین‌کننده‌ای در توسعه پایدار کشورها ایفا می‌کنند. توسعه دریامحور نه‌تنها به معنای بهره‌برداری از منابع دریایی است، بلکه مستلزم تربیت نیروی انسانی متخصص، آگاه و ماهر برای مدیریت بهینه این منابع می‌باشد. آموزش دریایی به عنوان پایه‌ای اساسی در این فرآیند، از یک‌سو زمینه‌ساز رشد صنایع مرتبط با دریا است و از سوی دیگر، بستری برای ارتقای دانش، فناوری و نوآوری در این عرصه فراهم می‌کند. با توجه به موقعیت استراتژیک ایران و دسترسی آن به آب‌های آزاد، سرمایه‌گذاری در آموزش دریایی می‌تواند به رشد اقتصادی، ایجاد اشتغال و توسعه پایدار مناطق ساحلی منجر شود. این مقاله به بررسی اهمیت آموزش دریایی در تحقق توسعه دریامحور می‌پردازد و با تحلیل ابعاد مختلف این موضوع، راهکارهایی برای تقویت نظام آموزشی در این حوزه ارائه می‌دهد.
در بخش دوم نیز به دو مقوله تجربیات بین‌المللی در آموزش دریایی و درس‌هایی برای ایران و راهکارهای بومی سازی آموزش دریایی در ایران - یک برنامه تحول آفرین در اقتصاد دریامحور پرداختیم دربخش پایانی به نتیجه نهایی
موضوع می پردازیم:
در سطح مدارس، برنامه «آموزش دریایی برای همه» باید در استان های ساحلی اجرا شود. در این برنامه، تمام دانش آموزان از پایه سوم ابتدایی تا پایان دوره متوسطه، سالانه حداقل ۵۰ ساعت آموزش دریایی دریافت خواهند کرد. این آموزش ها شامل شناخت محیط های دریایی، اصول ایمنی در دریا، مشاغل دریایی و اهمیت دریا در توسعه کشور خواهد بود. در مدارس مناطق ساحلی، «کلاس های دریایی» با تجهیزات سمعی و بصری ویژه ایجاد شود و دانش آموزان مستعد از همان دوران شناسایی و هدایت شوند. اجرای این برنامه نیازمند تربیت حداقل ۵۰۰۰ معلم متخصص در زمینه آموزش دریایی است که باید در یک برنامه فشرده پنج ساله انجام گیرد.
یکی از نوآوری های مهم، ایجاد «پارک های فناوری دریایی» در مناطق ساحلی است. این پارک ها که در مجاورت مراکز آموزشی اصلی ایجاد می شوند، فضایی برای استقرار شرکت های دانش بنیان دریایی، مراکز تحقیقاتی و واحدهای صنعتی پیشرفته خواهند بود. دانشجویان و فارغ التحصیلان می توانند در این پارک ها همزمان با تحصیل، فعالیت های کارآفرینانه خود را آغاز کنند. هر پارک باید حداقل در یک حوزه تخصصی مانند انرژی های دریایی، بیوتکنولوژی دریایی یا فناوری های زیرسطحی متمرکز شود و ارتباط مستقیمی با مراکز آموزشی داشته باشد. دولت باید با ارائه معافیت های مالیاتی و تسهیلات ویژه، انگیزه لازم برای جذب شرکت های دانش بنیان به این پارک ها را ایجاد کند.
برای توسعه پژوهش های کاربردی، تشکیل «شبکه ملی پژوهش های دریایی» ضروری است. این شبکه که متشکل از مراکز تحقیقاتی دانشگاه ها، مؤسسات پژوهشی و واحدهای تحقیق و توسعه صنایع خواهد بود، اولویت های پژوهشی کشور در حوزه دریا را تعیین و منابع را به صورت متمرکز تخصیص می دهد. حداقل ۳۰ درصد بودجه تحقیقاتی این شبکه باید توسط صنایع تأمین شود و پروژه های پژوهشی مستقیماً به حل مشکلات صنعت بپردازند. ایجاد «صندوق نوآوری دریایی» با سرمایه اولیه ۱۰۰۰ میلیارد تومان می تواند به حمایت از پژوهش های کاربردی و تجاری سازی یافته های تحقیقاتی کمک کند.
در بخش بین المللی سازی، برنامه جامعی برای همکاری با مراکز آموزشی پیشرفته جهانی نیاز است. این برنامه شامل مبادله استاد و دانشجو، برگزاری دوره های مشترک، استفاده از تجهیزات پیشرفته بین المللی و مشارکت در پروژه های تحقیقاتی جهانی خواهد بود. عضویت فعال در سازمان های بین المللی آموزشی دریایی مانند IAMU (انجمن بین المللی دانشگاه های دریایی) و بهره گیری از برنامه های آموزشی آنها نیز باید در دستور کار قرار گیرد. هر ساله حداقل ۱۰۰ بورسیه تحصیلی برای اعزام دانشجویان ممتاز به دانشگاه های معتبر دریایی جهان اختصاص یابد.
برای تأمین مالی این تحول عظیم، ایجاد «صندوق توسعه آموزش دریایی» با سرمایه ترکیبی دولت و بخش خصوصی ضروری است. این صندوق می تواند از منابع مختلفی مانند کمک های دولتی، درآمدهای اختصاصی (مانند عوارض دریایی)، مشارکت صنایع و کمک های بین المللی تغذیه شود. پیش بینی می شود برای اجرای کامل این برنامه در طول ده سال، سالانه حدود ۲۰۰۰ میلیارد تومان سرمایه گذاری نیاز است که بخشی از آن از محل صرفه جویی در هزینه های موازی کاری های فعلی تأمین خواهد شد.
نظارت و ارزیابی مستمر این برنامه از طریق «سامانه پایش هوشمند آموزش دریایی» انجام خواهد شد. این سامانه که به صورت آنلاین عملکرد تمام مراکز آموزشی را رصد می کند، شاخص های دقیقی برای اندازه گیری پیشرفت برنامه ها دارد و به صورت دوره ای گزارش های تحلیلی ارائه می دهد. یک تیم ارزیابی مستقل متشکل از کارشناسان داخلی و بین المللی نیز سالانه پیشرفت برنامه ها را بررسی و راهکارهای اصلاحی ارائه خواهند داد.
اجرای موفق این برنامه تحول آفرین می تواند ظرف ده سال، ایران را به یکی از قطب های آموزشی دریایی در منطقه تبدیل کند. برآوردها نشان می دهد با اجرای کامل این برنامه، حداقل ۳۰۰ هزار شغل مستقیم دریایی ایجاد خواهد شد، سهم صنایع دریایی در تولید ناخالص داخلی به ۱۰ درصد افزایش می یابد و سالانه حدود ۵۰۰۰ نیروی متخصص دریایی تربیت خواهند شد. این تحول نه تنها به توسعه اقتصادی کشور کمک می کند، بلکه باعث افزایش امنیت دریایی، حفاظت بهتر از محیط زیست دریایی و توسعه متوازن مناطق ساحلی خواهد شد. البته موفقیت این برنامه مستلزم عزم ملی، مدیریت یکپارچه و مشارکت فعال تمام ذینفعان است.
آینده‌نگاری آموزش دریایی در ایران - افق ۱۴۵۰
آموزش دریایی در ایران با چالش‌ها و فرصت‌های بی‌نظیری روبروست که نیازمند آینده‌نگاری دقیق و برنامه‌ریزی راهبردی است. این فصل با نگاهی جامع و تحلیلی به بررسی روندهای جهانی آموزش دریایی، پیش‌بینی تحولات فناورانه و ترسیم چشم‌انداز مطلوب آموزش دریایی ایران در سه دهه آینده می‌پردازد. جهان در آستانه انقلابی بزرگ در حوزه آموزش دریایی قرار دارد که تحت تأثیر پنج روند کلیدی شکل می‌گیرد: دیجیتالی شدن فراگیر آموزش‌های دریایی، ظهور فناوری‌های تحول‌آفرین در صنایع دریایی، تغییرات اقلیمی و ضرورت آموزش‌های تطبیقی، جهانی‌شدن بازار نیروی کار دریایی و اهمیت روزافزون امنیت سایبری در زیرساخت‌های دریایی. ایران با توجه به موقعیت استراتژیک خود در منطقه و دارا بودن طولانی‌ترین مرزهای آبی در خلیج فارس و دریای عمان، می‌تواند به یکی از قطب‌های اصلی آموزش دریایی در غرب آسیا تبدیل شود، مشروط بر اینکه تحولات آینده را به درستی پیش‌بینی و برای آن برنامه‌ریزی کند.
تحلیل روندهای فناورانه نشان می‌دهد که تا سال ۱۴۵۰، آموزش دریایی دچار دگرگونی‌های بنیادین خواهد شد. هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی به بخش جدایی‌ناپذیر آموزش دریایی تبدیل خواهند شد و سیستم‌های آموزشی هوشمند قادر خواهند بود برنامه‌های آموزشی را به صورت سفارشی‌شده برای هر فراگیر طراحی کنند. واقعیت مجازی و واقعیت افزوده محیط‌های آموزشی غوطه‌وری را ایجاد خواهند کرد که در آن دانشجویان می‌توانند پیچیده‌ترین سناریوهای دریایی را در محیطی کاملاً ایمن تجربه کنند. اینترنت اشیای دریایی (IoMT) شبکه‌ای از دستگاه‌های متصل به هم را ایجاد خواهد کرد که داده‌های بلادرنگ از محیط‌های دریایی جمع‌آوری می‌کنند و به عنوان منبع آموزشی بی‌نظیری عمل خواهند نمود. بلاکچین نیز تحولی در اعتبارسنجی مدارک و گواهینامه‌های دریایی ایجاد خواهد کرد و سیستم‌های آموزشی غیرمتمرکز امکان یادگیری مستمر در طول عمر حرفه‌ای را فراهم خواهند آورد.
در افق ۱۴۵۰، آموزش دریایی در ایران باید بر شش محور اصلی متمرکز شود: نخست، توسعه آموزش‌های تخصصی در حوزه فناوری‌های پیشرفته دریایی مانند رباتیک زیرآبی، سامانه‌های خودمختار دریایی و انرژی‌های تجدیدپذیر دریایی. دوم، تقویت آموزش‌های بین‌رشته‌ای که ترکیبی از دانش دریایی با فناوری‌های دیجیتال، هوش مصنوعی و علوم داده هستند. سوم، توجه ویژه به آموزش‌های تطبیقی با تغییرات اقلیمی و محیط زیستی که شامل مدیریت پایدار منابع دریایی و کاهش اثرات فعالیت‌های انسانی بر اکوسیستم‌های دریایی می‌شود. چهارم، توسعه آموزش‌های امنیت سایبری در زیرساخت‌های دریایی که با افزایش دیجیتالی شدن صنایع دریایی از اهمیت حیاتی برخوردار خواهد بود. پنجم، تقویت آموزش‌های مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی که به مسائل پیچیده حکمرانی دریایی می‌پردازد. و ششم، توسعه آموزش‌های کارآفرینی دریایی که به ایجاد کسب‌وکارهای نوپا در حوزه‌های جدید دریایی کمک خواهد کرد.
برای رسیدن به این چشم‌انداز، ایران نیازمند تحول در ساختارهای آموزشی موجود است. ایجاد «اکوسیستم هوشمند آموزش دریایی» که در آن دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، صنایع و استارتاپ‌ها در تعامل دائم هستند، ضروری خواهد بود. این اکوسیستم باید بر پایه فناوری‌های دیجیتال و با استفاده از پلتفرم‌های آموزشی هوشمند طراحی شود. «دانشگاه‌های نسل چهارم دریایی» که ترکیبی از آموزش، پژوهش، کارآفرینی و حل مسائل صنعتی هستند، باید جایگزین مدل‌های سنتی آموزش دریایی شوند. در این دانشگاه‌ها، مرز بین آموزش و صنعت کاملاً از بین خواهد رفت و دانشجویان از همان ترم‌های اول در پروژه‌های واقعی صنعتی مشارکت خواهند داشت.
آموزش مهارت‌های نرم در کنار مهارت‌های سخت دریایی از دیگر الزامات آینده است. توانایی کار تیمی در محیط‌های چندفرهنگی، مهارت‌های حل مسائل پیچیده، تفکر نقادانه و خلاقیت از جمله مهارت‌هایی هستند که نیروی کار دریایی آینده به شدت به آنها نیاز خواهد داشت. برنامه‌های آموزشی باید به گونه‌ای طراحی شوند که این مهارت‌ها را در کنار دانش تخصصی دریایی توسعه دهند. آموزش مستمر و یادگیری مادام‌العمر نیز به بخش جدایی‌ناپذیر حرفه‌های دریایی تبدیل خواهد شد، چرا که سرعت تحولات فناورانه به حدی خواهد بود که دانش و مهارت‌ها به سرعت منسوخ خواهند شد.
مناطق ساحلی ایران در افق ۱۴۵۰ باید به «قطب‌های آموزشی-صنعتی هوشمند» تبدیل شوند. این قطب‌ها که در استان‌های ساحلی کلیدی مانند هرمزگان، بوشهر، سیستان و بلوچستان و گیلان ایجاد خواهند شد، ترکیبی از مراکز آموزشی پیشرفته، پارک‌های فناوری دریایی، مراکز تحقیقاتی و صنایع پیشرفته دریایی خواهند بود. هر قطب در یک حوزه تخصصی متمرکز خواهد شد و شبکه‌ای ملی از این قطب‌ها تشکیل خواهد داد که با یکدیگر در تعامل هستند. به عنوان مثال، قطب چابهار می‌تواند در حوزه اقیانوس‌شناسی و انرژی‌های دریایی، قطب بوشهر در حوزه مهندسی و ساخت شناورها و قطب انزلی در حوزه بیوتکنولوژی دریایی تخصصی شود.
سرمایه‌گذاری در پژوهش‌های آینده‌نگرانه دریایی از دیگر الزامات اساسی است. ایجاد «مرکز آینده‌پژوهی آموزش دریایی» که به صورت مستمر روندهای جهانی را رصد می‌کند و سناریوهای ممکن را برای آینده آموزش دریایی ایران ترسیم می‌نماید، ضروری خواهد بود. این مرکز باید با همکاری مراکز بین‌المللی آینده‌پژوهی فعالیت کند و نقشه راهی پویا برای توسعه آموزش دریایی کشور طراحی نماید. همزمان، ایجاد «آزمایشگاه‌های ملی فناوری‌های پیشرفته دریایی» که مجهز به آخرین دستاوردهای علمی و فناورانه هستند، به ایران امکان خواهد داد تا در مرزهای دانش دریایی حرکت کند.
توسعه همکاری‌های بین‌المللی در حوزه آموزش دریایی نیز در افق ۱۴۵۰ از اهمیت ویژه‌ای برخوردار خواهد بود. ایران باید به یکی از اعضای فعال شبکه‌های جهانی آموزش دریایی تبدیل شود و برنامه‌های مشترکی با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی پیشرفته دنیا طراحی کند. ایجاد «قطب منطقه‌ای آموزش دریایی» که کشورهای همسایه را نیز تحت پوشش قرار می‌دهد، می‌تواند موقعیت ایران را به عنوان قدرت آموزشی دریایی در منطقه تثبیت کند. همزمان، جذب دانشجویان بین‌المللی از کشورهای منطقه به مراکز آموزشی ایران باید به یکی از اولویت‌های استراتژیک تبدیل شود.نقش بخش خصوصی در آینده آموزش دریایی ایران به شدت پررنگ خواهد شد. ایجاد مشوق‌های مناسب برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در توسعه مراکز آموزشی دریایی، اجرای برنامه‌های آموزشی و حمایت از پژوهش‌های کاربردی ضروری است. مدل‌های نوین تأمین مالی مانند مشارکت عمومی-خصوصی (PPP) در پروژه‌های بزرگ آموزشی دریایی باید مورد توجه قرار گیرد. همزمان، توسعه بیمه‌های آموزشی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر تخصصی دریایی می‌تواند به رشد استارتاپ‌های آموزشی دریایی کمک کند.
در سطح سیاست‌گذاری، ایجاد «شورای عالی آینده آموزش دریایی» متشکل از نمایندگان تمام ذینفعان کلیدی می‌تواند به هماهنگی و انسجام برنامه‌های بلندمدت کمک کند. این شورا باید مسئولیت نظارت بر اجرای سند چشم‌انداز ۱۴۵۰ آموزش دریایی ایران را بر عهده داشته باشد و به صورت دوره‌ای پیشرفت برنامه‌ها را ارزیابی نماید. همزمان، ایجاد «نظام ملی صلاحیت‌های حرفه‌ای دریایی» که به صورت پویا با تحولات صنعت به‌روز می‌شود، تضمین خواهد کرد که مهارت‌های آموزش‌دیده‌شده با نیازهای آینده بازار کار همخوانی دارند.
آموزش عمومی دریایی نیز در افق ۱۴۵۰ باید دچار تحول اساسی شود. ایجاد «موزه‌های دریایی هوشمند» در مناطق ساحلی، توسعه برنامه‌های رسانه‌ای آموزشی و استفاده از پلتفرم‌های دیجیتال تعاملی می‌تواند به افزایش آگاهی عمومی از اهمیت دریا و جذب استعدادهای جوان به رشته‌های دریایی کمک کند. برنامه «سواد دریایی ملی» که تمام شهروندان را با مفاهیم پایه دریایی آشنا می‌سازد، باید به بخشی از برنامه‌های آموزشی عمومی تبدیل شود.
تحقق این چشم‌انداز بلندپروازانه مستلزم سرمایه‌گذاری مستمر و برنامه‌ریزی دقیق است. برآوردها نشان می‌دهد که برای تبدیل ایران به قطب منطقه‌ای آموزش دریایی تا سال ۱۴۵۰، سالانه نیاز به سرمایه‌گذاری حدود ۵ هزار میلیارد تومان است که بخشی از آن از محل صرفه‌جویی در هزینه‌های ناکارآمد فعلی و بخش دیگر از طریق جذب سرمایه‌گذاری خارجی و مشارکت بخش خصوصی تأمین خواهد شد. این سرمایه‌گذاری نه تنها به توسعه آموزش دریایی منجر خواهد شد، بلکه بازده اقتصادی قابل توجهی از طریق ایجاد اشتغال، توسعه صنایع دریایی و افزایش بهره‌وری نیروی کار به همراه خواهد داشت.
در پایان باید تأکید کرد که آینده آموزش دریایی ایران به شدت به انتخاب‌های امروز ما وابسته است. با برنامه‌ریزی هوشمندانه، سرمایه‌گذاری هدفمند و عزم ملی می‌توانیم ایران را به جایگاه شایسته‌اش در آموزش دریایی منطقه و جهان برسانیم. این مسیر هرچند چالش‌برانگیز است، اما با توجه به موقعیت استراتژیک ایران و منابع عظیم دریایی کشور، کاملاً دست‌یافتنی خواهد بود. تحقق این چشم‌انداز نه تنها به توسعه اقتصادی کشور کمک خواهد کرد، بلکه امنیت ملی، حفاظت از محیط زیست دریایی و اقتدار منطقه‌ای ایران را نیز تقویت خواهد نمود. منابع و مراجع فارسی و انگلیسی مقاله فوق در دفتر روزنامه
محفوظ است.
در بخش دوم نیز به دو مقوله تجربیات بین‌المللی در آموزش دریایی و درس‌هایی برای ایران و راهکارهای بومی سازی آموزش دریایی در ایران - یک برنامه تحول آفرین در اقتصاد دریامحور پرداختیم دربخش پایانی به نتیجه نهایی
موضوع می پردازیم:
در سطح مدارس، برنامه «آموزش دریایی برای همه» باید در استان های ساحلی اجرا شود. در این برنامه، تمام دانش آموزان از پایه سوم ابتدایی تا پایان دوره متوسطه، سالانه حداقل ۵۰ ساعت آموزش دریایی دریافت خواهند کرد. این آموزش ها شامل شناخت محیط های دریایی، اصول ایمنی در دریا، مشاغل دریایی و اهمیت دریا در توسعه کشور خواهد بود. در مدارس مناطق ساحلی، «کلاس های دریایی» با تجهیزات سمعی و بصری ویژه ایجاد شود و دانش آموزان مستعد از همان دوران شناسایی و هدایت شوند. اجرای این برنامه نیازمند تربیت حداقل ۵۰۰۰ معلم متخصص در زمینه آموزش دریایی است که باید در یک برنامه فشرده پنج ساله انجام گیرد.
یکی از نوآوری های مهم، ایجاد «پارک های فناوری دریایی» در مناطق ساحلی است. این پارک ها که در مجاورت مراکز آموزشی اصلی ایجاد می شوند، فضایی برای استقرار شرکت های دانش بنیان دریایی، مراکز تحقیقاتی و واحدهای صنعتی پیشرفته خواهند بود. دانشجویان و فارغ التحصیلان می توانند در این پارک ها همزمان با تحصیل، فعالیت های کارآفرینانه خود را آغاز کنند. هر پارک باید حداقل در یک حوزه تخصصی مانند انرژی های دریایی، بیوتکنولوژی دریایی یا فناوری های زیرسطحی متمرکز شود و ارتباط مستقیمی با مراکز آموزشی داشته باشد. دولت باید با ارائه معافیت های مالیاتی و تسهیلات ویژه، انگیزه لازم برای جذب شرکت های دانش بنیان به این پارک ها را ایجاد کند.
برای توسعه پژوهش های کاربردی، تشکیل «شبکه ملی پژوهش های دریایی» ضروری است. این شبکه که متشکل از مراکز تحقیقاتی دانشگاه ها، مؤسسات پژوهشی و واحدهای تحقیق و توسعه صنایع خواهد بود، اولویت های پژوهشی کشور در حوزه دریا را تعیین و منابع را به صورت متمرکز تخصیص می دهد. حداقل ۳۰ درصد بودجه تحقیقاتی این شبکه باید توسط صنایع تأمین شود و پروژه های پژوهشی مستقیماً به حل مشکلات صنعت بپردازند. ایجاد «صندوق نوآوری دریایی» با سرمایه اولیه ۱۰۰۰ میلیارد تومان می تواند به حمایت از پژوهش های کاربردی و تجاری سازی یافته های تحقیقاتی کمک کند.
در بخش بین المللی سازی، برنامه جامعی برای همکاری با مراکز آموزشی پیشرفته جهانی نیاز است. این برنامه شامل مبادله استاد و دانشجو، برگزاری دوره های مشترک، استفاده از تجهیزات پیشرفته بین المللی و مشارکت در پروژه های تحقیقاتی جهانی خواهد بود. عضویت فعال در سازمان های بین المللی آموزشی دریایی مانند IAMU (انجمن بین المللی دانشگاه های دریایی) و بهره گیری از برنامه های آموزشی آنها نیز باید در دستور کار قرار گیرد. هر ساله حداقل ۱۰۰ بورسیه تحصیلی برای اعزام دانشجویان ممتاز به دانشگاه های معتبر دریایی جهان اختصاص یابد.
برای تأمین مالی این تحول عظیم، ایجاد «صندوق توسعه آموزش دریایی» با سرمایه ترکیبی دولت و بخش خصوصی ضروری است. این صندوق می تواند از منابع مختلفی مانند کمک های دولتی، درآمدهای اختصاصی (مانند عوارض دریایی)، مشارکت صنایع و کمک های بین المللی تغذیه شود. پیش بینی می شود برای اجرای کامل این برنامه در طول ده سال، سالانه حدود ۲۰۰۰ میلیارد تومان سرمایه گذاری نیاز است که بخشی از آن از محل صرفه جویی در هزینه های موازی کاری های فعلی تأمین خواهد شد.
نظارت و ارزیابی مستمر این برنامه از طریق «سامانه پایش هوشمند آموزش دریایی» انجام خواهد شد. این سامانه که به صورت آنلاین عملکرد تمام مراکز آموزشی را رصد می کند، شاخص های دقیقی برای اندازه گیری پیشرفت برنامه ها دارد و به صورت دوره ای گزارش های تحلیلی ارائه می دهد. یک تیم ارزیابی مستقل متشکل از کارشناسان داخلی و بین المللی نیز سالانه پیشرفت برنامه ها را بررسی و راهکارهای اصلاحی ارائه خواهند داد.
اجرای موفق این برنامه تحول آفرین می تواند ظرف ده سال، ایران را به یکی از قطب های آموزشی دریایی در منطقه تبدیل کند. برآوردها نشان می دهد با اجرای کامل این برنامه، حداقل ۳۰۰ هزار شغل مستقیم دریایی ایجاد خواهد شد، سهم صنایع دریایی در تولید ناخالص داخلی به ۱۰ درصد افزایش می یابد و سالانه حدود ۵۰۰۰ نیروی متخصص دریایی تربیت خواهند شد. این تحول نه تنها به توسعه اقتصادی کشور کمک می کند، بلکه باعث افزایش امنیت دریایی، حفاظت بهتر از محیط زیست دریایی و توسعه متوازن مناطق ساحلی خواهد شد. البته موفقیت این برنامه مستلزم عزم ملی، مدیریت یکپارچه و مشارکت فعال تمام ذینفعان است.
آینده‌نگاری آموزش دریایی در ایران - افق ۱۴۵۰
آموزش دریایی در ایران با چالش‌ها و فرصت‌های بی‌نظیری روبروست که نیازمند آینده‌نگاری دقیق و برنامه‌ریزی راهبردی است. این فصل با نگاهی جامع و تحلیلی به بررسی روندهای جهانی آموزش دریایی، پیش‌بینی تحولات فناورانه و ترسیم چشم‌انداز مطلوب آموزش دریایی ایران در سه دهه آینده می‌پردازد. جهان در آستانه انقلابی بزرگ در حوزه آموزش دریایی قرار دارد که تحت تأثیر پنج روند کلیدی شکل می‌گیرد: دیجیتالی شدن فراگیر آموزش‌های دریایی، ظهور فناوری‌های تحول‌آفرین در صنایع دریایی، تغییرات اقلیمی و ضرورت آموزش‌های تطبیقی، جهانی‌شدن بازار نیروی کار دریایی و اهمیت روزافزون امنیت سایبری در زیرساخت‌های دریایی. ایران با توجه به موقعیت استراتژیک خود در منطقه و دارا بودن طولانی‌ترین مرزهای آبی در خلیج فارس و دریای عمان، می‌تواند به یکی از قطب‌های اصلی آموزش دریایی در غرب آسیا تبدیل شود، مشروط بر اینکه تحولات آینده را به درستی پیش‌بینی و برای آن برنامه‌ریزی کند.
تحلیل روندهای فناورانه نشان می‌دهد که تا سال ۱۴۵۰، آموزش دریایی دچار دگرگونی‌های بنیادین خواهد شد. هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی به بخش جدایی‌ناپذیر آموزش دریایی تبدیل خواهند شد و سیستم‌های آموزشی هوشمند قادر خواهند بود برنامه‌های آموزشی را به صورت سفارشی‌شده برای هر فراگیر طراحی کنند. واقعیت مجازی و واقعیت افزوده محیط‌های آموزشی غوطه‌وری را ایجاد خواهند کرد که در آن دانشجویان می‌توانند پیچیده‌ترین سناریوهای دریایی را در محیطی کاملاً ایمن تجربه کنند. اینترنت اشیای دریایی (IoMT) شبکه‌ای از دستگاه‌های متصل به هم را ایجاد خواهد کرد که داده‌های بلادرنگ از محیط‌های دریایی جمع‌آوری می‌کنند و به عنوان منبع آموزشی بی‌نظیری عمل خواهند نمود. بلاکچین نیز تحولی در اعتبارسنجی مدارک و گواهینامه‌های دریایی ایجاد خواهد کرد و سیستم‌های آموزشی غیرمتمرکز امکان یادگیری مستمر در طول عمر حرفه‌ای را فراهم خواهند آورد.
در افق ۱۴۵۰، آموزش دریایی در ایران باید بر شش محور اصلی متمرکز شود: نخست، توسعه آموزش‌های تخصصی در حوزه فناوری‌های پیشرفته دریایی مانند رباتیک زیرآبی، سامانه‌های خودمختار دریایی و انرژی‌های تجدیدپذیر دریایی. دوم، تقویت آموزش‌های بین‌رشته‌ای که ترکیبی از دانش دریایی با فناوری‌های دیجیتال، هوش مصنوعی و علوم داده هستند. سوم، توجه ویژه به آموزش‌های تطبیقی با تغییرات اقلیمی و محیط زیستی که شامل مدیریت پایدار منابع دریایی و کاهش اثرات فعالیت‌های انسانی بر اکوسیستم‌های دریایی می‌شود. چهارم، توسعه آموزش‌های امنیت سایبری در زیرساخت‌های دریایی که با افزایش دیجیتالی شدن صنایع دریایی از اهمیت حیاتی برخوردار خواهد بود. پنجم، تقویت آموزش‌های مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی که به مسائل پیچیده حکمرانی دریایی می‌پردازد. و ششم، توسعه آموزش‌های کارآفرینی دریایی که به ایجاد کسب‌وکارهای نوپا در حوزه‌های جدید دریایی کمک خواهد کرد.
برای رسیدن به این چشم‌انداز، ایران نیازمند تحول در ساختارهای آموزشی موجود است. ایجاد «اکوسیستم هوشمند آموزش دریایی» که در آن دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، صنایع و استارتاپ‌ها در تعامل دائم هستند، ضروری خواهد بود. این اکوسیستم باید بر پایه فناوری‌های دیجیتال و با استفاده از پلتفرم‌های آموزشی هوشمند طراحی شود. «دانشگاه‌های نسل چهارم دریایی» که ترکیبی از آموزش، پژوهش، کارآفرینی و حل مسائل صنعتی هستند، باید جایگزین مدل‌های سنتی آموزش دریایی شوند. در این دانشگاه‌ها، مرز بین آموزش و صنعت کاملاً از بین خواهد رفت و دانشجویان از همان ترم‌های اول در پروژه‌های واقعی صنعتی مشارکت خواهند داشت.
آموزش مهارت‌های نرم در کنار مهارت‌های سخت دریایی از دیگر الزامات آینده است. توانایی کار تیمی در محیط‌های چندفرهنگی، مهارت‌های حل مسائل پیچیده، تفکر نقادانه و خلاقیت از جمله مهارت‌هایی هستند که نیروی کار دریایی آینده به شدت به آنها نیاز خواهد داشت. برنامه‌های آموزشی باید به گونه‌ای طراحی شوند که این مهارت‌ها را در کنار دانش تخصصی دریایی توسعه دهند. آموزش مستمر و یادگیری مادام‌العمر نیز به بخش جدایی‌ناپذیر حرفه‌های دریایی تبدیل خواهد شد، چرا که سرعت تحولات فناورانه به حدی خواهد بود که دانش و مهارت‌ها به سرعت منسوخ خواهند شد.
مناطق ساحلی ایران در افق ۱۴۵۰ باید به «قطب‌های آموزشی-صنعتی هوشمند» تبدیل شوند. این قطب‌ها که در استان‌های ساحلی کلیدی مانند هرمزگان، بوشهر، سیستان و بلوچستان و گیلان ایجاد خواهند شد، ترکیبی از مراکز آموزشی پیشرفته، پارک‌های فناوری دریایی، مراکز تحقیقاتی و صنایع پیشرفته دریایی خواهند بود. هر قطب در یک حوزه تخصصی متمرکز خواهد شد و شبکه‌ای ملی از این قطب‌ها تشکیل خواهد داد که با یکدیگر در تعامل هستند. به عنوان مثال، قطب چابهار می‌تواند در حوزه اقیانوس‌شناسی و انرژی‌های دریایی، قطب بوشهر در حوزه مهندسی و ساخت شناورها و قطب انزلی در حوزه بیوتکنولوژی دریایی تخصصی شود.
سرمایه‌گذاری در پژوهش‌های آینده‌نگرانه دریایی از دیگر الزامات اساسی است. ایجاد «مرکز آینده‌پژوهی آموزش دریایی» که به صورت مستمر روندهای جهانی را رصد می‌کند و سناریوهای ممکن را برای آینده آموزش دریایی ایران ترسیم می‌نماید، ضروری خواهد بود. این مرکز باید با همکاری مراکز بین‌المللی آینده‌پژوهی فعالیت کند و نقشه راهی پویا برای توسعه آموزش دریایی کشور طراحی نماید. همزمان، ایجاد «آزمایشگاه‌های ملی فناوری‌های پیشرفته دریایی» که مجهز به آخرین دستاوردهای علمی و فناورانه هستند، به ایران امکان خواهد داد تا در مرزهای دانش دریایی حرکت کند.
توسعه همکاری‌های بین‌المللی در حوزه آموزش دریایی نیز در افق ۱۴۵۰ از اهمیت ویژه‌ای برخوردار خواهد بود. ایران باید به یکی از اعضای فعال شبکه‌های جهانی آموزش دریایی تبدیل شود و برنامه‌های مشترکی با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی پیشرفته دنیا طراحی کند. ایجاد «قطب منطقه‌ای آموزش دریایی» که کشورهای همسایه را نیز تحت پوشش قرار می‌دهد، می‌تواند موقعیت ایران را به عنوان قدرت آموزشی دریایی در منطقه تثبیت کند. همزمان، جذب دانشجویان بین‌المللی از کشورهای منطقه به مراکز آموزشی ایران باید به یکی از اولویت‌های استراتژیک تبدیل شود.نقش بخش خصوصی در آینده آموزش دریایی ایران به شدت پررنگ خواهد شد. ایجاد مشوق‌های مناسب برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در توسعه مراکز آموزشی دریایی، اجرای برنامه‌های آموزشی و حمایت از پژوهش‌های کاربردی ضروری است. مدل‌های نوین تأمین مالی مانند مشارکت عمومی-خصوصی (PPP) در پروژه‌های بزرگ آموزشی دریایی باید مورد توجه قرار گیرد. همزمان، توسعه بیمه‌های آموزشی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر تخصصی دریایی می‌تواند به رشد استارتاپ‌های آموزشی دریایی کمک کند.
در سطح سیاست‌گذاری، ایجاد «شورای عالی آینده آموزش دریایی» متشکل از نمایندگان تمام ذینفعان کلیدی می‌تواند به هماهنگی و انسجام برنامه‌های بلندمدت کمک کند. این شورا باید مسئولیت نظارت بر اجرای سند چشم‌انداز ۱۴۵۰ آموزش دریایی ایران را بر عهده داشته باشد و به صورت دوره‌ای پیشرفت برنامه‌ها را ارزیابی نماید. همزمان، ایجاد «نظام ملی صلاحیت‌های حرفه‌ای دریایی» که به صورت پویا با تحولات صنعت به‌روز می‌شود، تضمین خواهد کرد که مهارت‌های آموزش‌دیده‌شده با نیازهای آینده بازار کار همخوانی دارند.
آموزش عمومی دریایی نیز در افق ۱۴۵۰ باید دچار تحول اساسی شود. ایجاد «موزه‌های دریایی هوشمند» در مناطق ساحلی، توسعه برنامه‌های رسانه‌ای آموزشی و استفاده از پلتفرم‌های دیجیتال تعاملی می‌تواند به افزایش آگاهی عمومی از اهمیت دریا و جذب استعدادهای جوان به رشته‌های دریایی کمک کند. برنامه «سواد دریایی ملی» که تمام شهروندان را با مفاهیم پایه دریایی آشنا می‌سازد، باید به بخشی از برنامه‌های آموزشی عمومی تبدیل شود.
تحقق این چشم‌انداز بلندپروازانه مستلزم سرمایه‌گذاری مستمر و برنامه‌ریزی دقیق است. برآوردها نشان می‌دهد که برای تبدیل ایران به قطب منطقه‌ای آموزش دریایی تا سال ۱۴۵۰، سالانه نیاز به سرمایه‌گذاری حدود ۵ هزار میلیارد تومان است که بخشی از آن از محل صرفه‌جویی در هزینه‌های ناکارآمد فعلی و بخش دیگر از طریق جذب سرمایه‌گذاری خارجی و مشارکت بخش خصوصی تأمین خواهد شد. این سرمایه‌گذاری نه تنها به توسعه آموزش دریایی منجر خواهد شد، بلکه بازده اقتصادی قابل توجهی از طریق ایجاد اشتغال، توسعه صنایع دریایی و افزایش بهره‌وری نیروی کار به همراه خواهد داشت.
در پایان باید تأکید کرد که آینده آموزش دریایی ایران به شدت به انتخاب‌های امروز ما وابسته است. با برنامه‌ریزی هوشمندانه، سرمایه‌گذاری هدفمند و عزم ملی می‌توانیم ایران را به جایگاه شایسته‌اش در آموزش دریایی منطقه و جهان برسانیم. این مسیر هرچند چالش‌برانگیز است، اما با توجه به موقعیت استراتژیک ایران و منابع عظیم دریایی کشور، کاملاً دست‌یافتنی خواهد بود. تحقق این چشم‌انداز نه تنها به توسعه اقتصادی کشور کمک خواهد کرد، بلکه امنیت ملی، حفاظت از محیط زیست دریایی و اقتدار منطقه‌ای ایران را نیز تقویت خواهد نمود. منابع و مراجع فارسی و انگلیسی مقاله فوق در دفتر روزنامه
محفوظ است.