نقش اقتصاد دورانی در مدیریت انرژی و تسهیلات
عادل لک‌علی‌آبادی- در حوزه انرژی، به‌ویژه برق، آنچه اهمیت فزاینده‌ای یافته، توجه به مدل اقتصاد دورانی است. در دنیای امروز، با سطح بی‌سابقه‌ای از مصرف منابع روبه‌رو هستیم؛ پدیده‌ای که پیامدهای زیست‌محیطی و اقتصادی گسترده‌ای به همراه دارد. براساس گزارش‌ها، کشور ایران یک‌درصد جهان از لحاظ جمعیت و سرزمین است، اما اقتصادش یک‌سوم این یک‌درصد را تشکیل می‌دهد. این ناهماهنگی نشان‌دهنده فشار بالا بر منابع و ناکارآمدی نظام اقتصادی رایج است.
مدل اقتصاد خطی و سنتی که بر پایه تولید، مصرف و دور ریختن (بردار، بساز و دور بنداز) بنا شده، باعث تشدید این مشکلات شده است. در مقابل، حرکت به سمت اقتصاد دورانی دیگر یک انتخاب اختیاری نیست، بلکه ضرورتی برای حفظ منابع طبیعی و پایداری نسل‌های آینده است.
یکی از ابزارهای کلیدی در تحقق این گذار و حفظ منابع و کاهش هدررفت آن، مدیریت تسهیلات (Facility Management) است. این رویکرد که ذاتاً با اصول اقتصاد چرخشی همسو است، بر نگهداری، تعمیر و استفاده مجدد از تجهیزات، تأسیسات و زیرساخت‌ها تمرکز دارد. برای نمونه، با در نظر گرفتن عمر مفید یک ساختمان (۵۰ تا ۱۰۰سال)، می‌توان گفت که نمای آن در این مدت تغییر چندانی نمی‌کند، چراکه این تغییرات هزینه‌بر و مخرب‌اند، اما در مقابل، سیستم‌های انرژی ساختمان عمری به‌مراتب کوتاه‌تر (۲۰ تا ۲۵سال) دارند و در طول عمر ساختمان چندین‌بار تعویض یا به‌روز می‌شوند. بنابراین، نوسازی این سیستم‌ها فرصتی بزرگ برای دستیابی به بهره‌وری انرژی و همچنین تطبیق با تمامی پیشرفت‌ها و تحولات در زمینه تکنولوژی ساختمان و مقررات جدید به‌شمار می‌آید.
لازم به ذکر است که محیط‌های ساخته‌شده (مانند منازل، ادارات و ساختمان‌های تجاری) حدود ۴۰درصد از کل گازهای گلخانه‌ای را تولید می‌کنند که از این میزان، ۷۵درصد آن مربوط به مرحله بهره‌برداری از ساختمان است. این واقعیت، اهمیت مدیریت تسهیلات را دوچندان می‌سازد.
در نهایت، گذار به اقتصاد دورانی به‌معنای ایجاد یک تحول بنیادین در ساختار اقتصادی است؛ یعنی کنار گذاشتن مدل خطی و حرکت به سمت سیستمی پایدار و چرخه‌ای که در آن منابع به‌طور مداوم بازاستفاده شوند. این تحول، از یک‌سو می‌تواند از بروز آسیب‌های بیشتر جلوگیری کند و از سوی دیگر، موجب خلق ارزش اقتصادی جدید شود. با بهره‌گیری از رویکردهای چرخشی، کسب‌وکارها می‌توانند بهره‌وری منابع را افزایش داده، جریان‌های درآمدی نو خلق کنند و اقتصادی مقاوم‌تر بسازند؛ اقتصادی که رشد آن دیگر به مصرف بی‌رویه منابع وابسته نیست.
کارشناس سازمان بنادر و دریانوردی
مدل اقتصاد خطی و سنتی که بر پایه تولید، مصرف و دور ریختن (بردار، بساز و دور بنداز) بنا شده، باعث تشدید این مشکلات شده است. در مقابل، حرکت به سمت اقتصاد دورانی دیگر یک انتخاب اختیاری نیست، بلکه ضرورتی برای حفظ منابع طبیعی و پایداری نسل‌های آینده است.
یکی از ابزارهای کلیدی در تحقق این گذار و حفظ منابع و کاهش هدررفت آن، مدیریت تسهیلات (Facility Management) است. این رویکرد که ذاتاً با اصول اقتصاد چرخشی همسو است، بر نگهداری، تعمیر و استفاده مجدد از تجهیزات، تأسیسات و زیرساخت‌ها تمرکز دارد. برای نمونه، با در نظر گرفتن عمر مفید یک ساختمان (۵۰ تا ۱۰۰سال)، می‌توان گفت که نمای آن در این مدت تغییر چندانی نمی‌کند، چراکه این تغییرات هزینه‌بر و مخرب‌اند، اما در مقابل، سیستم‌های انرژی ساختمان عمری به‌مراتب کوتاه‌تر (۲۰ تا ۲۵سال) دارند و در طول عمر ساختمان چندین‌بار تعویض یا به‌روز می‌شوند. بنابراین، نوسازی این سیستم‌ها فرصتی بزرگ برای دستیابی به بهره‌وری انرژی و همچنین تطبیق با تمامی پیشرفت‌ها و تحولات در زمینه تکنولوژی ساختمان و مقررات جدید به‌شمار می‌آید.
لازم به ذکر است که محیط‌های ساخته‌شده (مانند منازل، ادارات و ساختمان‌های تجاری) حدود ۴۰درصد از کل گازهای گلخانه‌ای را تولید می‌کنند که از این میزان، ۷۵درصد آن مربوط به مرحله بهره‌برداری از ساختمان است. این واقعیت، اهمیت مدیریت تسهیلات را دوچندان می‌سازد.
در نهایت، گذار به اقتصاد دورانی به‌معنای ایجاد یک تحول بنیادین در ساختار اقتصادی است؛ یعنی کنار گذاشتن مدل خطی و حرکت به سمت سیستمی پایدار و چرخه‌ای که در آن منابع به‌طور مداوم بازاستفاده شوند. این تحول، از یک‌سو می‌تواند از بروز آسیب‌های بیشتر جلوگیری کند و از سوی دیگر، موجب خلق ارزش اقتصادی جدید شود. با بهره‌گیری از رویکردهای چرخشی، کسب‌وکارها می‌توانند بهره‌وری منابع را افزایش داده، جریان‌های درآمدی نو خلق کنند و اقتصادی مقاوم‌تر بسازند؛ اقتصادی که رشد آن دیگر به مصرف بی‌رویه منابع وابسته نیست.
کارشناس سازمان بنادر و دریانوردی