«روزنامه سرآمد» گزارش می‌دهد
تشدید بحران در حاشیه تالاب انزلی
گروه زیست‌محیطی دریایی-سعید قلیچی- آلودگی‌های حاشیه تالاب انزلی موضوع امروز و دیروز نیست. سال‌هاست که محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های استان گیلان درگیر چالش آلودگی هستند. حالا مدتی است که کارشناسان هشدار می‌دهند حیات تالاب انزلی به خطر افتاده و ممکن است در آینده نزدیک دیگر نتوان برای بهبود بخشیدن به وضعیت آن کاری کرد.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، تالاب بین‌المللی انزلی به‌عنوان یکی از زیست‌‌بوم‌های ارزشمند جهان که نزدیک به نیم‌قرن است در کنوانسیون بین‌المللی رامسر به ثبت رسیده و البته طی سال‌های اخیر با دست‌اندازی‌ها و مشکلات مکرر انسانی و طبیعی حیات آن با تهدید نابودی مواجه است، موضوعات مختلفی بوده که در طول این سال‌ها موجب شده تا تالاب انزلی با بیش از ده‌ها گونه انواع ماهی، صدها گونه گیاهی و اکوسیستمی کم‌نظیر با محدوده ۲۰هزار هکتاری در زمره تالاب‌های در معرض خطر نابودی قرار گیرد.
بررسی گزارش‌های رسمی منتشرشده و اظهارنظر کارشناسان نشان می‌دهد که رسوبات و فاضلاب‌های صنعتی، خانگی، بیمارستانی، ضایعات کشتارگاهی، سموم کشاورزی، پسماندها و نخاله‌ها، گیاهان مهاجمی چون آزولا و سنبل آبی، تصرف اراضی و ساخت‌وسازها در حریم تالاب، آتش‌زدن نیزارها با هدف تصرف و انتقال آلودگی از دریا و کاهش میزان آب موجود تالاب همه زخم‌هایی است که طی چنددهه اخیر هر بار تالاب بین‌المللی انزلی را بیشتر از گذشته به بحران نابودی در اثر آلودگی نزدیک می‌کند.
تهدیدهای محیط‌زیستی تالاب انزلی
تالاب انزلی نسبت به بسیاری از تالاب‌های بین‌المللی و کشور شرایط متفاوتی دارد. اگر بخواهیم به پهنه تالاب انزلی نگاه کنیم، از یک طرف به دریای خزر متصل است، از طرف دیگر به جلگه گیلان و اتفاقاتی در آن در حال روی دادن است که حد بالای تداخلات انسانی یکی از آن‌هاست؛ زندگی و معیشت 400هزارنفر به‌صورت مستقیم به این تالاب بستگی دارد و معیشت و زندگی یک‌میلیون نفر را به‌صورت غیرمستقیم تامین می‌کند. هم در بسترهای کشاورزی می‌توانیم این را در نظر بگیریم، هم شکار، هم اتفاقات گردشگری و سایر حوزه‌هایی که در این تالاب شکل گرفته است.
تالاب انزلی یک تالاب ساحلی است و متاسفانه در نوسانات دریای خزر با پسروی آب دریای خزر مواجهیم؛ این نوسان در سال‌های متعدد وجود داشته و همواره با پسروی یا پیشروی آب دریای خزر مواجه بوده‌ایم، ولی الان به‌صورت معناداری این پسروی در حال اتفاق افتادن است و دریا که عقب‌نشینی می‌کند، به دلیل اتفاقاتی است که روسیه روی دریای خزر شکل می‌دهد. برخی برنامه‌ریزی‌های دولت‌های قبل موجب شده تا تالاب انزلی از حالت تالاب ساحلی که قبلاً بوده، خارج شود و تبادلات آبی را نتواند با دریا داشته باشد؛ این به مشکلات تالاب افزوده است.
افزایش سطح رسوبات نیز یکی از تهدیدهایی است که در تالاب انزلی در حال پیشروی نسبت به گذشته است. جنگل‌تراشی‌های بالا، ورود سموم، کشاورزی‌های ناپایدار در منطقه و آفت‌ها هم موجب‌شده رشد پهنه گیاهی تالاب به نسبت افزایش پیدا کند. وقتی رشد پهنه گیاهی را داریم، توازن به‌هم می‌خورد و وقتی توازن به‌هم بخورد، داستان‌های عدیده‌ای را ایجاد می‌کند. در کنار این موارد براساس شیرابه‌های دفن‌گاه که در مجاورت تالاب هستند، افزایش سطح رسوبات به دلیل بار آلودگی‌ها را داریم. بزرگ‌ترین دفن‌گاه‌هایی که تالاب انزلی را تحت تاثیر قرار می‌دهند، دفن‌گاه سراوان در مرکز شهر رشت و دفن‌گاه بشمن است. آورد رودخانه‌ها به‌سمت تالاب بر اثر سیلاب‌های دوره‌ای اتفاق می‌افتد و مراتع بالادست تخریب می‌شوند.
انتقال فاضلاب انسانی و صنعتی طی 70سال به تالاب انزلی
برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد که طی ۷۰سال گذشته از طریق ۱۱رودخانه‌ای که به تالاب انزلی می‌ریزند، انواع فاضلاب‌های انسانی و صنعتی و همچنین گل‌ولای محصول بارش باران وارد تالاب می‌شد که به‌دنبال آن تالابی که روزی هفت تا هشت‌متر عمق داشت، امروز تبدیل به محل زباله شده است. در چنین شرایطی است که هادی حق‌شناس، استاندار گیلان معتقد است که راه‌حل احیای تالاب بندر انزلی قطع ورود رسوبات به این تالاب خواهد بود و باید از ورود سموم کشاورزی، شهرک‌های صنعتی رشت، فاضلاب انسانی 7شهر و ۷۲۰روستا که به سمت تالاب انزلی سرریز و ته‌نشین می‌شود، جلوگیری کرد. جوامع محلی امکان جلوگیری از ورود فاضلاب را ندارند، لذا ما برای نجات تالاب باید راه‌حلی برای این موضوع بیندیشیم.
استاندار گیلان با هشدار نسبت به این موضوع که درصورت ادامه‌دار بودن این روند، ریزگردها در فصل تابستان تمام مردم و جوامع محلی را دچار بیماری‌های تنفسی و گوارشی می‌کنند، گفت: به نظر کارشناسان وضعیت تالاب انزلی اکنون پس از گذشت 7سال نسبت به 7سال پیش که این کارگروه آغاز به کار کرد، بهبودی نداشته است؛ لذا باید برای آن به‌طور اساسی چاره‌جویی کرد. در چنین شرایطی است که برخی کارشناسان معتقدند که برای بررسی وضعیت تالاب انزلی طی سال‌های گذشته فقط انتهای زنجیره و معلول‌ها مورد بررسی قرار گرفته است و از طرف دیگر اقداماتی که تاکنون انجام شده نیز تنها به‌صورت مُسکن‌های مقطعی عمل کرده و چالش‌ها را به‌صورت ریشه‌ای و اساسی رفع نکرده است.
برخی صحبت‌ها حاکی از آن است که باید در چهارشهر حاشیه تالاب انزلی ۲۰۰هزار مترمکعب باید تصفیه‌خانه احداث شود؛ ۵۰درصد این تصفیه‌خانه‌ها در سنوات گذشته توسط مدیران سابق اجرا شده است و ۵۰درصد باقیمانده به پنج‌هزار میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد؛ در صورت تخصیص این اعتبار ۲۵درصد این تصفیه‌خانه‌ها قابل استفاده خواهد بود؛ به این معنا که ۲۵هزار مترمکعب از ۱۰۰هزار مترمکعب امسال به بهره‌برداری می‌رسد و می‌توان به پیشرفت ۶۰درصدی رسید. ۴۰درصد باقیمانده به‌علاوه ۲۸روستا نیز به صدهزار میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد که می‌توان با کمک محیط‌زیست در ستاد تالاب کشور این اعتبار را دریافت کرد. اجرای این پروژه به مفهوم حل مشکل تالاب نیست، بلکه تصفیه‌خانه‌ها در چهارشهر تکمیل می‌شوند. برای اجرای شبکه فاضلاب شهرهای رشت و انزلی نیز که بخش قابل‌توجهی از آن اجرا شده به ۲۷۰هزار میلیارد ریال اعتبار نیاز داریم.
پیگیری کمک‌های بین‌المللی
برای حل مشکل تالاب‌ها
شینا انصاری، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست نیز در نشست کارگروه مدیریت تالاب بین‌المللی انزلی اظهار کرد: مشکلات حوزه تالاب انزلی و همه چالش‌هایی که باعث شده این اکوسیستم ارزشمند در فهرست تالاب‌های در معرض خطر یا همان فهرست «مونترو» قرار بگیرد از مصادیق بی‌توجهی به مسئله محیط‌زیست در طول ادوار گذشته است و موضوع کمک‌های بین‌المللی برای حل معضل چهار تالاب مهم کشور با تمرکز بر جوامع محلی پیگیری می‌شود.
وی تصریح کرد: مشکلات حوزه تالاب انزلی از جمله ورود فاضلاب شهری و روستایی، ورود زه‌آب‌های کشاورزی، ریزمغذی‌ها، کاهش اکسیژن محلول در آب، احداث کنارگذر، گونه‌های مهاجم، عدم اختصاص نیاز آبی محیط‌زیستی موجب شده در فهرست تالاب‌های در معرض خطر قرار گیرد.
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست اضافه کرد: افزایش ذی‌نفعان مباحث محیط‌زیستی یکی از اولویت‌های محیط‌زیست با نگاه اجتماع‌محور است، با توجه به ذی‌نفعان و معیشت جوامع محلی می‌توان پایداری را در حوزه محیط‌زیست تضمین کرد، لذا باید بتوانیم با جلب مشارکت جوامع محلی مسائل و مشکلات را رفع کنیم.
معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست یکی از دغدغه‌های این سازمان را تولیدات کشاورزی آلوده به سموم کشاورزی دانست و افزود: این مسئله در همه استان‌هایی که محصولات کشاورزی در وسعت زیاد دارند باید به لحاظ فلزات سنگین و آلاینده‌های مختلف از نظر سلامت مردم مورد رصد قرار گیرد.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، تالاب بین‌المللی انزلی به‌عنوان یکی از زیست‌‌بوم‌های ارزشمند جهان که نزدیک به نیم‌قرن است در کنوانسیون بین‌المللی رامسر به ثبت رسیده و البته طی سال‌های اخیر با دست‌اندازی‌ها و مشکلات مکرر انسانی و طبیعی حیات آن با تهدید نابودی مواجه است، موضوعات مختلفی بوده که در طول این سال‌ها موجب شده تا تالاب انزلی با بیش از ده‌ها گونه انواع ماهی، صدها گونه گیاهی و اکوسیستمی کم‌نظیر با محدوده ۲۰هزار هکتاری در زمره تالاب‌های در معرض خطر نابودی قرار گیرد.
بررسی گزارش‌های رسمی منتشرشده و اظهارنظر کارشناسان نشان می‌دهد که رسوبات و فاضلاب‌های صنعتی، خانگی، بیمارستانی، ضایعات کشتارگاهی، سموم کشاورزی، پسماندها و نخاله‌ها، گیاهان مهاجمی چون آزولا و سنبل آبی، تصرف اراضی و ساخت‌وسازها در حریم تالاب، آتش‌زدن نیزارها با هدف تصرف و انتقال آلودگی از دریا و کاهش میزان آب موجود تالاب همه زخم‌هایی است که طی چنددهه اخیر هر بار تالاب بین‌المللی انزلی را بیشتر از گذشته به بحران نابودی در اثر آلودگی نزدیک می‌کند.
تهدیدهای محیط‌زیستی تالاب انزلی
تالاب انزلی نسبت به بسیاری از تالاب‌های بین‌المللی و کشور شرایط متفاوتی دارد. اگر بخواهیم به پهنه تالاب انزلی نگاه کنیم، از یک طرف به دریای خزر متصل است، از طرف دیگر به جلگه گیلان و اتفاقاتی در آن در حال روی دادن است که حد بالای تداخلات انسانی یکی از آن‌هاست؛ زندگی و معیشت 400هزارنفر به‌صورت مستقیم به این تالاب بستگی دارد و معیشت و زندگی یک‌میلیون نفر را به‌صورت غیرمستقیم تامین می‌کند. هم در بسترهای کشاورزی می‌توانیم این را در نظر بگیریم، هم شکار، هم اتفاقات گردشگری و سایر حوزه‌هایی که در این تالاب شکل گرفته است.
تالاب انزلی یک تالاب ساحلی است و متاسفانه در نوسانات دریای خزر با پسروی آب دریای خزر مواجهیم؛ این نوسان در سال‌های متعدد وجود داشته و همواره با پسروی یا پیشروی آب دریای خزر مواجه بوده‌ایم، ولی الان به‌صورت معناداری این پسروی در حال اتفاق افتادن است و دریا که عقب‌نشینی می‌کند، به دلیل اتفاقاتی است که روسیه روی دریای خزر شکل می‌دهد. برخی برنامه‌ریزی‌های دولت‌های قبل موجب شده تا تالاب انزلی از حالت تالاب ساحلی که قبلاً بوده، خارج شود و تبادلات آبی را نتواند با دریا داشته باشد؛ این به مشکلات تالاب افزوده است.
افزایش سطح رسوبات نیز یکی از تهدیدهایی است که در تالاب انزلی در حال پیشروی نسبت به گذشته است. جنگل‌تراشی‌های بالا، ورود سموم، کشاورزی‌های ناپایدار در منطقه و آفت‌ها هم موجب‌شده رشد پهنه گیاهی تالاب به نسبت افزایش پیدا کند. وقتی رشد پهنه گیاهی را داریم، توازن به‌هم می‌خورد و وقتی توازن به‌هم بخورد، داستان‌های عدیده‌ای را ایجاد می‌کند. در کنار این موارد براساس شیرابه‌های دفن‌گاه که در مجاورت تالاب هستند، افزایش سطح رسوبات به دلیل بار آلودگی‌ها را داریم. بزرگ‌ترین دفن‌گاه‌هایی که تالاب انزلی را تحت تاثیر قرار می‌دهند، دفن‌گاه سراوان در مرکز شهر رشت و دفن‌گاه بشمن است. آورد رودخانه‌ها به‌سمت تالاب بر اثر سیلاب‌های دوره‌ای اتفاق می‌افتد و مراتع بالادست تخریب می‌شوند.
انتقال فاضلاب انسانی و صنعتی طی 70سال به تالاب انزلی
برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد که طی ۷۰سال گذشته از طریق ۱۱رودخانه‌ای که به تالاب انزلی می‌ریزند، انواع فاضلاب‌های انسانی و صنعتی و همچنین گل‌ولای محصول بارش باران وارد تالاب می‌شد که به‌دنبال آن تالابی که روزی هفت تا هشت‌متر عمق داشت، امروز تبدیل به محل زباله شده است. در چنین شرایطی است که هادی حق‌شناس، استاندار گیلان معتقد است که راه‌حل احیای تالاب بندر انزلی قطع ورود رسوبات به این تالاب خواهد بود و باید از ورود سموم کشاورزی، شهرک‌های صنعتی رشت، فاضلاب انسانی 7شهر و ۷۲۰روستا که به سمت تالاب انزلی سرریز و ته‌نشین می‌شود، جلوگیری کرد. جوامع محلی امکان جلوگیری از ورود فاضلاب را ندارند، لذا ما برای نجات تالاب باید راه‌حلی برای این موضوع بیندیشیم.
استاندار گیلان با هشدار نسبت به این موضوع که درصورت ادامه‌دار بودن این روند، ریزگردها در فصل تابستان تمام مردم و جوامع محلی را دچار بیماری‌های تنفسی و گوارشی می‌کنند، گفت: به نظر کارشناسان وضعیت تالاب انزلی اکنون پس از گذشت 7سال نسبت به 7سال پیش که این کارگروه آغاز به کار کرد، بهبودی نداشته است؛ لذا باید برای آن به‌طور اساسی چاره‌جویی کرد. در چنین شرایطی است که برخی کارشناسان معتقدند که برای بررسی وضعیت تالاب انزلی طی سال‌های گذشته فقط انتهای زنجیره و معلول‌ها مورد بررسی قرار گرفته است و از طرف دیگر اقداماتی که تاکنون انجام شده نیز تنها به‌صورت مُسکن‌های مقطعی عمل کرده و چالش‌ها را به‌صورت ریشه‌ای و اساسی رفع نکرده است.
برخی صحبت‌ها حاکی از آن است که باید در چهارشهر حاشیه تالاب انزلی ۲۰۰هزار مترمکعب باید تصفیه‌خانه احداث شود؛ ۵۰درصد این تصفیه‌خانه‌ها در سنوات گذشته توسط مدیران سابق اجرا شده است و ۵۰درصد باقیمانده به پنج‌هزار میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد؛ در صورت تخصیص این اعتبار ۲۵درصد این تصفیه‌خانه‌ها قابل استفاده خواهد بود؛ به این معنا که ۲۵هزار مترمکعب از ۱۰۰هزار مترمکعب امسال به بهره‌برداری می‌رسد و می‌توان به پیشرفت ۶۰درصدی رسید. ۴۰درصد باقیمانده به‌علاوه ۲۸روستا نیز به صدهزار میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد که می‌توان با کمک محیط‌زیست در ستاد تالاب کشور این اعتبار را دریافت کرد. اجرای این پروژه به مفهوم حل مشکل تالاب نیست، بلکه تصفیه‌خانه‌ها در چهارشهر تکمیل می‌شوند. برای اجرای شبکه فاضلاب شهرهای رشت و انزلی نیز که بخش قابل‌توجهی از آن اجرا شده به ۲۷۰هزار میلیارد ریال اعتبار نیاز داریم.
پیگیری کمک‌های بین‌المللی
برای حل مشکل تالاب‌ها
شینا انصاری، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست نیز در نشست کارگروه مدیریت تالاب بین‌المللی انزلی اظهار کرد: مشکلات حوزه تالاب انزلی و همه چالش‌هایی که باعث شده این اکوسیستم ارزشمند در فهرست تالاب‌های در معرض خطر یا همان فهرست «مونترو» قرار بگیرد از مصادیق بی‌توجهی به مسئله محیط‌زیست در طول ادوار گذشته است و موضوع کمک‌های بین‌المللی برای حل معضل چهار تالاب مهم کشور با تمرکز بر جوامع محلی پیگیری می‌شود.
وی تصریح کرد: مشکلات حوزه تالاب انزلی از جمله ورود فاضلاب شهری و روستایی، ورود زه‌آب‌های کشاورزی، ریزمغذی‌ها، کاهش اکسیژن محلول در آب، احداث کنارگذر، گونه‌های مهاجم، عدم اختصاص نیاز آبی محیط‌زیستی موجب شده در فهرست تالاب‌های در معرض خطر قرار گیرد.
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست اضافه کرد: افزایش ذی‌نفعان مباحث محیط‌زیستی یکی از اولویت‌های محیط‌زیست با نگاه اجتماع‌محور است، با توجه به ذی‌نفعان و معیشت جوامع محلی می‌توان پایداری را در حوزه محیط‌زیست تضمین کرد، لذا باید بتوانیم با جلب مشارکت جوامع محلی مسائل و مشکلات را رفع کنیم.
معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست یکی از دغدغه‌های این سازمان را تولیدات کشاورزی آلوده به سموم کشاورزی دانست و افزود: این مسئله در همه استان‌هایی که محصولات کشاورزی در وسعت زیاد دارند باید به لحاظ فلزات سنگین و آلاینده‌های مختلف از نظر سلامت مردم مورد رصد قرار گیرد.