حکایات کهن ازدریاهای دور

رامین جهان پور- کتاب«عجایب الهند بره و بحره» را «ناخدابزرگ شهریار رامهرمزی» دریانورد خوزستانی‌الاصل در سال‌های حدود 432 قمری به زبان عربی می‌نویسد که بعدها تحت عنوان«عجایب هند» به فارسی برگردانده می شود. البته بعدها برخی از مورخین درنوشته‌هایشان یادآور شده بودند که زبان اصلی این کتاب در واقع فارسی بوده است که به عربی ترجمه شده اما از آنجا که نسخه اول فارسی این کتاب هیچوقت پیدا نشد این ادعا فقط در حد یک صحبت ماند و بس. این کتاب گنجینه‌ای از ‌‎ اصطلاحات دریایی و نمونه‌های روشنی از آداب و رسوم و سبک وسیاق زندگی مردمان خلیج فارس و نواحی اقیانوس هند در قرون گذشته است که سندی بسیار تاریخی و علمی در ادبیات ما محسوب می شود و همچنین با خواندن آن با زندگی و نام بسیاری ازدریانوردان زحمتکش جنوب کشورمان آشنا می شویم که درواقع مولف سعی کرده درروزگاری که نه دوربینی وجودداشت و نه عکاسی، با اسم بردن از آنها در حکایت‌های بازگو شده و خاطراتی که به نقل ازآنها روایت می شود، نام ویاد آنها را درتاریخ دریانوردی ایران ثبت کند. در مقدمه کتاب آمده است: «بزرگ بن شهریار رامهرمزی ناخدای ایرانی قرون سوم و چهارم هجری با بازآفرینی خلاقانه داستان‌های مذکور، تصویری واقعی، روشن، دقیق و درعین حال آمیخته به خیال را از حضور و تفوق دریانوردان ایرانی، به‌ویژه اهالی سیراف در خلیج فارس، دریای سرخ، دریای عمان، اقیانوس هند وآب‌های اطراف سرزمین چین ارایه کرده است. این کتاب از دو فصل مجزا تشکیل شده که در فصل اول آن با  تعداد77 حکایت قدیمی برمی خوریم ودر فصل دوم این کتاب هم 59حکایت به چشم می‌خورد ‎که می توان گفت عجایب هند از136 حکایت و افسانه‌های مختلف تشکیل شده است. در بعضی از حکایت‌های این کتاب، آدم‌ها دخالت دارند وبعضی از حکایت‌ها هم قصه حیوانات و جانوران عجیب جنگلی و جزایر است که بیشتر آنها هم به شیوه نوشته‌های قدیم پند آموزهستند. موضوع اکثر حکایت‌ها وقصه‌های این کتاب برگرفته از رویدادها و شگفتی‌های دریاها و سرزمین‌هایی مثل خلیج فارس، خاوردور، آفریقای شرقی، جزایر اطراف چین ، هند و ژاپن است. در این مجموعه حکایات ما با داستان‌های به هم پیوسته سروکاری نداریم و هرکدام از حکایت های کوتاه و بلند این مجموعه مستقل هستند وشروع و پایان آنها متفاوت است. البته بعضی ازقصه‌ها دارای بافت و نتیجه‌گیری غیرمنطقی هستند که بیشتر به افسانه شباهت دارند. اما با این‌حال حکایت‌های این کتاب مخاطب را با آداب و رسوم وسبک وسیاق زندگی وجغرافیای مناطقی که ناخدابزرگ شهریار رامهرمزی درآن زمان مسافرت کرده به خوبی آشنا می کند و اطلاعاتی شیرین وماندگارو گاهی عجیب از تاریخ آن دوران را برای ما آشکار می سازد.  کلیت این کتاب نتیجه سفرهای دور و دراز مولفش می باشد که الهام گرفته از تجربیات تاریخی و اجتماعی اودر شغل سیاحی ودریانوردی است. ناخدا بزرگ که فرد فرهیخته و ادیبی بود بیشتر داستان‌ها را ازذهن خودش نوشته و بخشی ازآنها را هم از زبان ناخداها، مسافرها و بازرگانانی که در سفرهای مختلفش  در دریاها می‌رفته شنیده و ثبت کرده است. این کتاب اولین بار در سال 1886 میلادی توسط یک پژوهشگر فرانسوی به نام « وان درایت» که آن زمان به عظمت همچین کتابی در دنیا پی برده بود مورد تصحیح و ویرایش قرار می گیرد و او به همراه گروهی از خاورشناسانی که دستیارش بودند با دقت تصحیح و به زبان فرانسوی ترجمه و منتشر می شود  و هشتاد سال بعد یعنی در سال 1348 خورشیدی، محمد ملک‌زاده  مترجم معاصر ایرانی متن عربی این کتاب را با مقدمه‌ای مفصل به زبان فارسی برمی گرداند که هم اکنون نسخه اصلی این ترجمه در کتابخانه‌های کشور موجود می‌باشد. نکته جالب اینکه بعداز ترجمه فرانسوی کتاب، نویسندگان بریتانیایی هم عجایب هند را  ازروی نسخه فرانسوی به زبان انگلیسی در کشورشان ترجمه ومنتشرمی کنند تا دیگر کشورها هم بتوانند از آن استفاده کنند. بسیاری از تاریخ‌نویسان و نویسندگان معاصر، اهمیت این کتاب را بسیار بالاتر از یک اثر ادبی دانسته و معتقدند این کتاب تاثیر آشکاری بر پیشرفت دانش جغرافیای دنیا داشته است واز طرفی دیگر، نمایانگر تلاش‌هایی است که دریانوردان ایرانی در سفرهای دریایی وتجاری خود ازسیراف تا بمبئی واز جاوه تا زنگبار و دیگرجزایر اطراف هندو چین از خود برجای گذاشته اند.