«روزنامه سرآمد» گزارش می‌دهد
لزوم زمینه‌سازی حضور بخش خصوصی دریامحور در طرح‌های بازیافت آب
گروه اقتصاد دریا-سعید قلیچی- در سند چشم‌انداز۱۴۰۴، بر دستیابی به جایگاه نخست اقتصادی، علمی و فناوری در خاورمیانه تأکید شده بود و در بخش توسعه اقتصاد دریامحور، ارتقای توان حمل‌ونقل و ترانزیت کالا در بنادر، استخراج نفت و گاز طبیعی، رونق فعالیت‌های شیلاتی و صیادی، ساخت کشتی، شناور و سازه‌های ساحلی برای پوشش تقاضای حمل‌ونقل کالا و مسافر دیده شده است. از طرف دیگر، براساس پژوهشی که در این اداره کل انجام شده، اقتصاد دریا بیشترین اثرگذاری و اثرپذیری را در میان متغیرهای کلان اقتصادی، همچون نرخ ارز و تورم دارد.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، در سال‌های گذشته به علت بارگذاری بیش از توان تحمل سرزمین، بر منابع آبی فشار زیادی وارد شده و مشکلات عدیده‌ای را به‌وجود آورده است از این‌رو، رفتن به سمت توسعه دریامحور یک الزام برای توسعه کشور بوده که به یکی از سیاست‌های اصلی نظام در اسناد بالادستی تبدیل شده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر موضوعی تحت عنوان توسعه دریامحور به یکی از سیاست‌های اصلی نظام در اسناد بالادستی تبدیل شده است. توسعه دریامحور به این دلیل مطرح می‌شود که با توجه به تقسیم‌بندی جغرافیایی که در ایران وجود دارد، عمده منابع آبی ما در یک پهنه محدود از کشور، یعنی نیمه‌غربی کشور قرار گرفته و محدوده مرکزی و شرق کشور از این منبع مهم حیاتی در حداقل قرار دارد. بااین‌حال، توسعه جمعیت و به تناسب آن، توسعه صنعت و کشاورزی نیز تا حدی در این مناطق صورت گرفته که دیگر جوابگوی این میزان از جمعیت کشور در بسیاری از مناطق کم‌آب نیست.
به دلیل عدم‌توسعه و استقرار جمعیت به سمت دریا، خصوصا سواحل جنوب نیز، بارگذاری بیش از توان قابل تحمل سرزمینی بر منابع آبی وارد شده و دچار مشکلات عدیده‌ای در داخل سرزمین شده است. به‌عنوان مثال، سفره‌های آب زیرزمینی ما به شدت کاهش یافته است. با پایین رفتن سفره‌های آب زیرزمینی، رطوبت خاک را از دست داده و بسیاری از پهنه‌ها با پدیده گردوغبار مواجه شده‌اند. در چنین شرایطی بسیاری از کارشناسان معتقدند که بازچرخانی آب یکی از ضروری‌ترین راهکارها برای غلبه بر مشکلات آبی است که باید جدی‌تر به آن پرداخت.
بازچرخانی و بازیافت آب چیست؟
بازچرخانی و استفاده مجدد آب، مجموعه فرایندهایی است که آب را از منابع مختلف بازیابی کرده، تصفیه و آماده استفاده مجدد می‌کند. آب حاصل از این فرایند را می‌توان برای اهداف سودمندی مانند کشاورزی و آبیاری، تامین آب آشامیدنی، پرکردن آب‌های زیرزمینی، فرایندهای صنعتی و احیای محیط‌زیست، استفاده مجدد کرد. استفاده مجدد از آب می‌تواند جایگزین‌هایی برای منابع آب موجود باشد و برای افزایش امنیت، پایداری و انعطاف‌پذیری آب مورد استفاده قرار گیرد.
منابع آبی‌ای که می‌توانند در بازچرخانی مورد استفاده قرار گیرند شامل فاضلاب شهری، فاضلابهای صنعتی، آب طوفان و سیل، رواناب کشاورزی و... است. این منابع آب به اندازه کافی تصفیه می‌شوند تا مشخصات مناسب برای هدف را برای استفاده بعدی خود برآورده کنند. مشخصات مناسب برای هدف الزامات تصفیه جهت رساندن آب از یک منبع خاص به کیفیت موردنیاز، برای اطمینان از سلامت عمومی، حفاظت از محیط‌زیست یا نیازهای خاص کاربر است. همچنین استفاده مجدد از پساب و بازچرخانی پساب و استحصال پساب آنجایی دارای اهمیت می‌شود که با توجه به افزایش روزافزون جمعیت، کاهش نزولات جوی و خشکسالی در سالیان اخیر باعث کاهش سطح آب منابع زیرزمینی و کاهش منابع سطحی شده و بشر را مجبور کرده به‌دنبال استفاده از منابع آبی جدید باشد.
آغاز اجرای پروژه‌های بازچرخانی آب
احمدرضا لاهیجان‌زاده، معاون محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست از آغاز اجرای پروژه های بازچرخانی آب در صنایع دریامحور به‌عنوان گامی مهم در راستای حفاظت از محیط‌زیست دریایی کشور خبر داد و گفت: این پروژه در صنایع پتروشیمی خوزستان اجرایی شد. این مقام مسئول در سازمان حفاظت محیط‌زیست، افزود: در همین راستا پروژه‌ای تحت عنوان بررسی و تعیین بار آلودگی ورودی به خوریات ماهشهر از واحدهای پتروشیمی منطقه و تعیین مدل انتشار این واحدها در حال انجام است.
معاون محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست با تاکید بر اینکه در تلاش هستیم این پروژه تا پایان امسال به اتمام برسد، گفت: اقداماتی برای بحث بازچرخانی آب در صنایع مجاور دریا و همچنین بازچرخانی فاضلابهای انسانی که قبلاً به دریا تخلیه می‌شد، آغاز کرده‌ایم که اکنون در صنایع پتروشیمی این کار شروع شده است. لاهیجان‌زاده با بیان اینکه این پروژه در فاضلابهای شهری مانند فاضلاب بندرعباس آغاز شده و پروژه پیشرفت فیزیکی خوبی دارد، بیان داشت: سایر صنایع نیز پیشرفت‌های فیزیکی مناسبی دارند. وی در پایان تاکید کرد: امسال چندین پروژه به بهره‌برداری و افتتاح خواهد رسید که به‌دنبال افتتاح این پروزه ها، شاهد صرفه‌جویی چشمگیر در مصرف و نیز کاهش آلاینده‌های ورودی به دریا خواهیم بود.
چالش درآمدزایی از بازچرخانی آب
برخی کارشناسان معتقدند که فروش پساب به قصد درآمدزایی برای سازمان‌ها، نه‌تنها کمکی به بهبود وضعیت عرضه و تقاضای آب نمی‌کند، حتی ممکن است تبدیل به معضلی شود که به‌عنوان یک عامل تهدیدکننده برای سلامت جامعه شناخته شود؛ در نتیجه فروش پساب بدون نظارت، هیچ توجیه منطقی به‌منظور بهبود شرایط بحران آب ندارد. در این میان برخی صاحب‌نظران معتقدند که نباید بازار غیررسمی ایجاد شده که در نهایت، منجر به مرگ خاموش جانداران و انسان‌ها شود. به این ترتیب در گام نخست باید مشخص شود پسابی که قرار است به چرخه مصرف بازگردد، در چه بخشی و کجا مورد استفاده قرار می‌گیرد تا متناسب مصرف، پساب تصفیه شود. این امر کمک زیادی به صرفه‌جویی در هزینه‌ها می‌کند. گام دوم، مشخص کردن ضوابط، چارچوب‌ها و بعد ایجاد یک روند نظارتی دقیق است.
نباید به‌عنوان یک منبع درآمدی به فروش پساب نگاه کرد؛ همچنین باید به این نکته هم توجه کنیم که درآمد حاصل از فروش پساب در کجا مصرف می‌شود. متاسفانه برخی شرکت‌های آب و فاضلاب در کشور که اغلب زیان‌ده نیز هستند، در برخی موارد می‌خواهند با فروش پساب به حل معضلات کمبود بودجه سازمانی بپردازند. درآمد حاصل از فروش پساب در کشورهایی که تجارب موفقی دارند، به این چرخه کمک می‌کند؛ نه اینکه منجر به رفع کمبود نقدینگی سازمان‌های مربوطه از جمله شرکت‌های آب و فاضلاب شود. به‌عبارت دیگر، باید درآمد حاصل از فروش پساب، صرف بهره‌برداری از پساب سالم شود، در غیر این صورت منجر به ناپایداری شرایط عرضه و تقاضا می‌شود.
زمینه‌سازی برای حضور
بخش خصوصی دریامحور
بخش خصوصی می‌تواند نقش جدی داشته باشد، مشروط بر اینکه یک روابط و نظام مشخصی در این چرخه ایجاد کنیم، نه اینکه بخش خصوصی هم پساب را بخرد و هم نظارت کند. باید نظارت مستقل از این بخش وجود داشته باشد، لذا به شرط وجود یک نظام و شاخص، می‌توان چارچوب‌ها را پایش کرد و متوجه انحرافات شد. همچنین باید در خاطر داشت که بازگردانی و بازیافت آب، صنعتی فرایندی است که در آن فاضلاب تولیدشده از یک منبع، تصفیه می‌شود تا در همان فرایند یا برای فرایند دیگری مورد استفاده مجدد قرار گیرد. روش‌های مختلفی برای بازیافت یا استفاده مجدد از آب صنعتی بسته به نیازهای کیفیت آب، محدودیت‌های فضا و ملاحظات بودجه‌ای موجود است.
در حقیقت بازچرخانی و استفاده مجدد آب در صنعت، قابلیت کاهش هزینه‌های تامین آب و تصفیه فاضلاب توسط صنایع را دارد. همچنین باعث کاهش فشار بر منابع آب می‌شود. فاضلاب را می‌توان در خود یک کارخانه بزرگ یا بین چندین کارخانه مورد استفاده مجدد قرار داد. بسته به نوع و کیفیت فاضلاب، ممکن است مستقیما و به‌طورمجدد مورد استفاده قرار گیرد یا قبل از استفاده مجدد، تصفیه شود.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، در سال‌های گذشته به علت بارگذاری بیش از توان تحمل سرزمین، بر منابع آبی فشار زیادی وارد شده و مشکلات عدیده‌ای را به‌وجود آورده است از این‌رو، رفتن به سمت توسعه دریامحور یک الزام برای توسعه کشور بوده که به یکی از سیاست‌های اصلی نظام در اسناد بالادستی تبدیل شده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر موضوعی تحت عنوان توسعه دریامحور به یکی از سیاست‌های اصلی نظام در اسناد بالادستی تبدیل شده است. توسعه دریامحور به این دلیل مطرح می‌شود که با توجه به تقسیم‌بندی جغرافیایی که در ایران وجود دارد، عمده منابع آبی ما در یک پهنه محدود از کشور، یعنی نیمه‌غربی کشور قرار گرفته و محدوده مرکزی و شرق کشور از این منبع مهم حیاتی در حداقل قرار دارد. بااین‌حال، توسعه جمعیت و به تناسب آن، توسعه صنعت و کشاورزی نیز تا حدی در این مناطق صورت گرفته که دیگر جوابگوی این میزان از جمعیت کشور در بسیاری از مناطق کم‌آب نیست.
به دلیل عدم‌توسعه و استقرار جمعیت به سمت دریا، خصوصا سواحل جنوب نیز، بارگذاری بیش از توان قابل تحمل سرزمینی بر منابع آبی وارد شده و دچار مشکلات عدیده‌ای در داخل سرزمین شده است. به‌عنوان مثال، سفره‌های آب زیرزمینی ما به شدت کاهش یافته است. با پایین رفتن سفره‌های آب زیرزمینی، رطوبت خاک را از دست داده و بسیاری از پهنه‌ها با پدیده گردوغبار مواجه شده‌اند. در چنین شرایطی بسیاری از کارشناسان معتقدند که بازچرخانی آب یکی از ضروری‌ترین راهکارها برای غلبه بر مشکلات آبی است که باید جدی‌تر به آن پرداخت.
بازچرخانی و بازیافت آب چیست؟
بازچرخانی و استفاده مجدد آب، مجموعه فرایندهایی است که آب را از منابع مختلف بازیابی کرده، تصفیه و آماده استفاده مجدد می‌کند. آب حاصل از این فرایند را می‌توان برای اهداف سودمندی مانند کشاورزی و آبیاری، تامین آب آشامیدنی، پرکردن آب‌های زیرزمینی، فرایندهای صنعتی و احیای محیط‌زیست، استفاده مجدد کرد. استفاده مجدد از آب می‌تواند جایگزین‌هایی برای منابع آب موجود باشد و برای افزایش امنیت، پایداری و انعطاف‌پذیری آب مورد استفاده قرار گیرد.
منابع آبی‌ای که می‌توانند در بازچرخانی مورد استفاده قرار گیرند شامل فاضلاب شهری، فاضلابهای صنعتی، آب طوفان و سیل، رواناب کشاورزی و... است. این منابع آب به اندازه کافی تصفیه می‌شوند تا مشخصات مناسب برای هدف را برای استفاده بعدی خود برآورده کنند. مشخصات مناسب برای هدف الزامات تصفیه جهت رساندن آب از یک منبع خاص به کیفیت موردنیاز، برای اطمینان از سلامت عمومی، حفاظت از محیط‌زیست یا نیازهای خاص کاربر است. همچنین استفاده مجدد از پساب و بازچرخانی پساب و استحصال پساب آنجایی دارای اهمیت می‌شود که با توجه به افزایش روزافزون جمعیت، کاهش نزولات جوی و خشکسالی در سالیان اخیر باعث کاهش سطح آب منابع زیرزمینی و کاهش منابع سطحی شده و بشر را مجبور کرده به‌دنبال استفاده از منابع آبی جدید باشد.
آغاز اجرای پروژه‌های بازچرخانی آب
احمدرضا لاهیجان‌زاده، معاون محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست از آغاز اجرای پروژه های بازچرخانی آب در صنایع دریامحور به‌عنوان گامی مهم در راستای حفاظت از محیط‌زیست دریایی کشور خبر داد و گفت: این پروژه در صنایع پتروشیمی خوزستان اجرایی شد. این مقام مسئول در سازمان حفاظت محیط‌زیست، افزود: در همین راستا پروژه‌ای تحت عنوان بررسی و تعیین بار آلودگی ورودی به خوریات ماهشهر از واحدهای پتروشیمی منطقه و تعیین مدل انتشار این واحدها در حال انجام است.
معاون محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست با تاکید بر اینکه در تلاش هستیم این پروژه تا پایان امسال به اتمام برسد، گفت: اقداماتی برای بحث بازچرخانی آب در صنایع مجاور دریا و همچنین بازچرخانی فاضلابهای انسانی که قبلاً به دریا تخلیه می‌شد، آغاز کرده‌ایم که اکنون در صنایع پتروشیمی این کار شروع شده است. لاهیجان‌زاده با بیان اینکه این پروژه در فاضلابهای شهری مانند فاضلاب بندرعباس آغاز شده و پروژه پیشرفت فیزیکی خوبی دارد، بیان داشت: سایر صنایع نیز پیشرفت‌های فیزیکی مناسبی دارند. وی در پایان تاکید کرد: امسال چندین پروژه به بهره‌برداری و افتتاح خواهد رسید که به‌دنبال افتتاح این پروزه ها، شاهد صرفه‌جویی چشمگیر در مصرف و نیز کاهش آلاینده‌های ورودی به دریا خواهیم بود.
چالش درآمدزایی از بازچرخانی آب
برخی کارشناسان معتقدند که فروش پساب به قصد درآمدزایی برای سازمان‌ها، نه‌تنها کمکی به بهبود وضعیت عرضه و تقاضای آب نمی‌کند، حتی ممکن است تبدیل به معضلی شود که به‌عنوان یک عامل تهدیدکننده برای سلامت جامعه شناخته شود؛ در نتیجه فروش پساب بدون نظارت، هیچ توجیه منطقی به‌منظور بهبود شرایط بحران آب ندارد. در این میان برخی صاحب‌نظران معتقدند که نباید بازار غیررسمی ایجاد شده که در نهایت، منجر به مرگ خاموش جانداران و انسان‌ها شود. به این ترتیب در گام نخست باید مشخص شود پسابی که قرار است به چرخه مصرف بازگردد، در چه بخشی و کجا مورد استفاده قرار می‌گیرد تا متناسب مصرف، پساب تصفیه شود. این امر کمک زیادی به صرفه‌جویی در هزینه‌ها می‌کند. گام دوم، مشخص کردن ضوابط، چارچوب‌ها و بعد ایجاد یک روند نظارتی دقیق است.
نباید به‌عنوان یک منبع درآمدی به فروش پساب نگاه کرد؛ همچنین باید به این نکته هم توجه کنیم که درآمد حاصل از فروش پساب در کجا مصرف می‌شود. متاسفانه برخی شرکت‌های آب و فاضلاب در کشور که اغلب زیان‌ده نیز هستند، در برخی موارد می‌خواهند با فروش پساب به حل معضلات کمبود بودجه سازمانی بپردازند. درآمد حاصل از فروش پساب در کشورهایی که تجارب موفقی دارند، به این چرخه کمک می‌کند؛ نه اینکه منجر به رفع کمبود نقدینگی سازمان‌های مربوطه از جمله شرکت‌های آب و فاضلاب شود. به‌عبارت دیگر، باید درآمد حاصل از فروش پساب، صرف بهره‌برداری از پساب سالم شود، در غیر این صورت منجر به ناپایداری شرایط عرضه و تقاضا می‌شود.
زمینه‌سازی برای حضور
بخش خصوصی دریامحور
بخش خصوصی می‌تواند نقش جدی داشته باشد، مشروط بر اینکه یک روابط و نظام مشخصی در این چرخه ایجاد کنیم، نه اینکه بخش خصوصی هم پساب را بخرد و هم نظارت کند. باید نظارت مستقل از این بخش وجود داشته باشد، لذا به شرط وجود یک نظام و شاخص، می‌توان چارچوب‌ها را پایش کرد و متوجه انحرافات شد. همچنین باید در خاطر داشت که بازگردانی و بازیافت آب، صنعتی فرایندی است که در آن فاضلاب تولیدشده از یک منبع، تصفیه می‌شود تا در همان فرایند یا برای فرایند دیگری مورد استفاده مجدد قرار گیرد. روش‌های مختلفی برای بازیافت یا استفاده مجدد از آب صنعتی بسته به نیازهای کیفیت آب، محدودیت‌های فضا و ملاحظات بودجه‌ای موجود است.
در حقیقت بازچرخانی و استفاده مجدد آب در صنعت، قابلیت کاهش هزینه‌های تامین آب و تصفیه فاضلاب توسط صنایع را دارد. همچنین باعث کاهش فشار بر منابع آب می‌شود. فاضلاب را می‌توان در خود یک کارخانه بزرگ یا بین چندین کارخانه مورد استفاده مجدد قرار داد. بسته به نوع و کیفیت فاضلاب، ممکن است مستقیما و به‌طورمجدد مورد استفاده قرار گیرد یا قبل از استفاده مجدد، تصفیه شود.