سفرهای دریایی سلیمان سیرافی

رامین جهان پور- در تاریخ آمده است که سلیمان سیرافی ملقب به «سلیمان تاجر» دریانورد، بازرگان  و کاتب ایرانی بود که در نیمه اول قرن چهارم هجری در سیراف بوشهر به دنیا آمد. سلیمان در جوانی به سرزمین‌های هند و چین ازطریق دریا سفرکرد و از آنجا که او بازرگانی اهل ادب بود وبه نوشتن عشق می‌ورزید، درحین سفر درکشتی یا هنگام استراحت در ساحل، شروع به نوشتن خاطراتش می‌کرد که بعدها دست نوشته‌های او به دست یکی از خویشاوندانش به اسم «ابوزید حسن بن یزید سیرافی»  که او هم اهل سیراف بود افتاد و او تمام خاطرات پراکنده سلیمان را که به زبان عربی نوشته شده بود به صورت کتابی درآورد  که حالا یکی از سفرنامه‌های مهم تاریخی در ادبیات ما به حساب می‌آید. این کتاب  که 192 است و « سلسله التواریخ والبلاد و البحور» نام دارد سالها بعد توسط محقق و پژوهشگر برجسته کشورمان «جواد صفی‌نژاد» با اندکی تلخیص با عنوان«سفرهای  سلیمان سیرافی از خلیج فارس تا چین» منتشر شد که هم اکنون دردسترس علاقه‌مندان به متون تاریخی و خصوصا دریا نوردی قراردارد. ناشر این کتاب موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران است و این کتاب در 82 صفحه با تیراژ 2000نسخه وارد بازارکتاب شده است. جواد صفی‌نژاد در شهریورماه 1308 در شهر ری به دنیا آمد. ایشان یکی از اساتید قدیمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران است که کتاب‌های ماندگاری در زمینه تاریخ،  جغرافیا و فرهنگ ایران‌زمین دارد، همچنین از او به عنوان پدر علم قنات‌شناسی در ایران یاد می شود. در این کتاب ما متن گزارش‌گونه‌ای از عجایب جهان باستان می خوانیم که همراه با مطالب آموزنده و گاه شگفت انگیز ازآداب، رسوم ، احوال و عادات مردم طوایف مختلف چین ،  اقوام کشور هند، دریای عمان و قسمت‌هایی از مناطق آسیای جنوب شرقی است و همچنین دانستنی‌های فراوانی از ایرانیانی که آن زمان در این دو کشورزندگی می کردند. سلیمان تاجر در این کتاب به چگونگی روابط تجاری و اقتصادی  ایران با برخی از کشورهای آسیایی پرداخته است و اززندگی بازرگانان ایرانی گفته است که در سفرهایشان با کشتی‌های بادبانی معامله‌های کالابه‌کالایی با تاجران هندی و چینی داشتند. بازرگانان ایرانی در آن زمان یک سری از کالاهای مایحتاج زندگی را که در ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس فراوان بود اما در هندوچین وجود نداشت را به آن دو کشور می بردند و وسایلی را که در بازارهای چین وهندوستان یافت می شد و در ایران موجود نبود را وارد کشورما می کردند و این تجارت باعث بهتر شدن چرخه اقتصادی کشور در آن زمان شده بود، در واقع در این کتاب سلیمان  تاریخچه‌ای از رونق و افول روابط تجاری حکمرانان و بازرگانان ایرانی باکشورهای دیگر را به بهترین نحو در اختیار مخاطب گذاشته است. در آن زمان سیراف  و بصره دوتا از مهم‌ترین بنادر خلیج فارس بودندکه عمده سفرهای اقتصادی و تبادلات کالا از طریق دریا و گذر از این دو بندر صورت می گرفت. علاوه بر توضیحاتی که داده شد با خواندن این سفرنامه اطلاعات  قابل توجه‌ای از وضعیت اجتماعی آن دوران مثل مکتبخانه‌ها، مراسم ازدواج، و چگونگی مصرف غذاها و استفاده از پوشاک و اشاره به شورش‌ها و نبردهایی که در آن زمان بین کشورهای آسیایی صورت می گرفت وزندگی حکمرانان و پادشان آن دوره هم آشنا می شویم. همچنین معروف است که اولین جهانگردی که نام چای را به ایرانیان معرفی کرد، سیرافی بوده است اودر گوشه ای ازکتابش بااشاره به این مساله می گوید:« پادشاه چین در آمد حاصل ازمعادن نمک و نوعی برگ بونه (علفی مانند) را که درآب گرم دم کرده و مصرف می کنند برای خود حفظ می کند و این ماده را در همه شهرها به فروش می رسانند که آن را ساخ یا داغ می نامند...» در گوشه دیگری از خاطراتش اینطور می خوانیم: در سلسله جزایردیگری که  لنگبالوس نام دارد  مردان وزنان به‌وسیله برگ‌های درختان ستر، عورت می کنند. هنگامیکه کشتی‌ها به سواحل آنها نزدیک می شوند جزیره نشینان توسط قایق به کشتی ها نزدیک می شوند و به تبادل ومعامله کالاهایی چون آهن، عنبر، نارگیل با یکدیگر می پردازند و از معامله لباس خودداری می کنند. زیرا درآن منطقه دمای هوا همواره معتدل است.