خلیج فارس دردوران قاجار

رامین جهان پور- میرزا محمد ابراهیم کازرونی شاعر و پزشک دربار محمد شاه قاجار در شهر کازرون استان فارس به دنیا آمد. او در جوانی به شیراز آمد و به تحصیل علوم پرداخت. سپس علم پزشکی را نزد عمویش میرزا مرتضی که حکیم باشی دربار شاهان زندبود فراگرفت. میرزا محمد ابراهیم کازرونی در سال 1218 قمری به همراه محمدنبی خان شیرازی که به سفارت ایران در هندوستان منصوب شده بود به  قصد تجارت به این کشور عزیمت کرد ومدتی بعد در اواخر سال 1221 به شیراز برگشت. البته اودرکنار کار طبابت شعر هم می سرود  ونام دوتا از آثار معروف او«گلستان خیال» و «چهل صبا» نام دارد. متاسفانه  آنطور که درتاریخ آمده  بخش اعظمی ازدیوان اشعارمهم او که در ادوار مختلف زندگی‌اش سروده شده، مفقودشده و اطلاع چندانی از آنها دردسترس نیست. زمانی‌که میرزامحمدکازرونی در دربار مشغول به کاربود  ازطرف محمدشاه قاجار ماموریت پیدا کرد تا برای گردآوری اطلاعات درمورد اوضاع اقتصادی، جغرافیایی و سرشماری از جمعیت و خانه‌ها و املاک تجاری و مسکونی بنادر و جزیره‌های خلیج فارس به این منطقه سفر کند. میزا محمد بخاطر کنجکاوی و  شاعرمسلکی که دروجودش بود، اطلاعاتی را که دربار از او خواسته بود به صورت یادداشت و روزنگار در دفترچه‌اش نوشت و گوشه هایی از مسائل سیاسی اجتماعی و فرهنگی مردم نواحی خلیج فارس را هم مثل مذهب ، چگونگی معیشت، و اوضاع اقتصادی و اجتماعی مردمان آن نواحی را به کاغذ آراسته کرد. میرزا محمدکازرونی در نوشته‌هایش به گوشه گوشه مناطق خوزستان، هرمزگان و بوشهر  و بحرین سرک کشید وآنچه دیده بودرا به روی کاغذ آورد. کتاب «جغرافیای تاریخی بنادر و جزایر خلیج فارس» یادگاری از نوشته‌های این حکیم اهل قلم است که در 176 صفحه با قطع وزیری توسط نشر هامون منتشرشده است. سفرهای محمد میرزا در سال 1253 هجری قمری صورت گرفته است واین پزشک اهل قلم سفر خودرا از  بندرخرمشهر یا همان «محمره قدیم» آغاز می کند و در میناب هرمزگان به پایان سفرش می رسد. نکته جالب توجه در این کتاب متن آن است که به زبان قاجاری نوشته شده و همین باعث سخت‌خوانی این سفرنامه ارزشمند شده است، هرچند معانی امروزی لغت‌های کهن و قدیمی در پانویس صفحات کتاب آمده است. ای کاش فرصتی پیش بیاید و پژوهشگران نسل جوان این کتاب خواندنی را به زبان امروزی باز نویسی و بازآفرینی کنند تا خوانندگان نسل جدید بهتر بتوانند با یادداشت‌های تاریخی که از آن دوره به یادگارمانده ارتباط برقرارکنند. میرزا محمد در قسمتی از یادداشت‌هایش در صفحه 84 کتاب در مورد بندر طاهری یا سیراف بوشهر اینگونه می نویسد:« بندر طاهری بندری معمور و آباد و تجار معتبر صاحب‌مایه درآن ساکن ودر صبای کوهسار مرتفع و بیوتات اهل آن بندر به طول درکناردریا واقع است آن هم مایل به فراز کوه وچنان است که طبقه به طبقه بر بلندی کوه می روند و چهار کاروانسرا درآن هست که انبار تجار درآن هاست وتجاربندردرخانه های خود نشسته اند و به شغل کاسبی خود مشغولند ودرآن بندر، بندرگاه و گمرک نیز جاری است و چهارهزار ریال، اجاره گمرک آنجاست ودرآن بندر آثار ابنیه رفیعه و عمارات عجیبه بسیاراست و آب های آن بندر نیز تمام و کمال حالی و شیرین و گوارا است. چاهی که در کنار دریا واقع است آب آن« درکمال حلاوت است...» در قسمت دیگری از کتاب هم در یادداشتی با عنوان  حقایق نگاری بندرلنگه که از آن به عنوان عروس بنادریاد کرده است می نویسد: «بندرلنگه بندری است درنهایت آبادانی، از همه بنادر واقعه در کنار دریای عمان آبادتر است ودرآن بندر معادل پنج هزارخانوار از اعیان تجار اعراب بامکنت و صاحب سفاین و به معاملات عمان و یمن و هندوستان همواره درکارند ودر آن بندر عمارات عالی از گچ و سنگ و غرف و بادگیرها وسامان نخلستان و سایراشجار از قبیل سپستان و چلغوزه و انجیر و انگور نیز بسیاراست و معادل چهارصد خانوار شیعه اثنی عشری درآن بندرساکن  هستند...» کازرونی در این سفرنامه به بیشتر از 59 قریه وبندر و روستا سرزده و بدون استثنا در مورد همه آن بنادر شرح وتفسیر نوشته است. .