افق‌های تازه در شناخت تحرکات انسانی در شمال خلیج فارس؛
کشف ابزارهای عظیم آشولی در «دهتل» هرمزگان
گروه میراث فرهنگی- سپهر زارعی - در یکی از مهم‌ترین اکتشافات باستان‌شناسی دهه اخیر ایران، باستان‌شناسان در محوطه «دهتل» واقع در غرب استان هرمزگان موفق به شناسایی مجموعه‌ای پیچیده از ابزارهای سنگی متعلق به دوران پارینه‌سنگی شدند؛ کشفی که می‌تواند مسیرهای مهاجرت انسان‌های اولیه از آفریقا به آسیا را بازتعریف کند و جایگاه راهبردی سواحل شمالی خلیج فارس را در این فرآیند تاریخی به تصویر بکشد.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصادسرآمد، سپهر زارعی، معاون میراث فرهنگی هرمزگان در گزارشی آورده است: محوطه باستانی «دهتل»، در حاشیه دشتی آبرفتی و منطقه‌ای پس‌کرانه‌ای در غرب استان هرمزگان، اکنون به‌عنوان یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های شناسایی ابزارهای سنگی دوران پارینه‌سنگی در جنوب غرب آسیا شناخته می‌شود. بررسی‌های میدانی این محوطه که زیر نظر دکتر سپهر زارعی، باستان‌شناس و معاون میراث فرهنگی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی هرمزگان صورت گرفته، افق‌های تازه‌ای در شناخت تحرکات جمعیت‌های انسانی در دوره پلیستوسن گشوده است.
بر اساس این گزارش و بر پایه مطالعات ژئومورفولوژیکی، دهتل در دوره پلیستوسن قدیم و میانه یعنی دست‌کم چهارصدهزار سال پیش یکی از زیستگاه‌های باثبات و حیاتی انسان‌های اولیه در حاشیه شمالی خلیج فارس بوده است. وجود منابع آب فصلی، وفور سنگ‌خام مناسب ابزارسازی و موقعیت جغرافیایی ممتاز، این منطقه را به کانونی ایده‌آل برای سکونت و تولید ابزار بدل کرده است.
ابزارهایی غول‌پیکر، ساخته ذهنی پیچیده
در کانون این یافته‌ها، مجموعه‌ای از ابزارهای سنگی عظیم قرار دارد که از نظر ابعاد، فن‌آوری ساخت و کارکرد، نمونه‌هایی شگفت‌انگیز در نوع خود محسوب می‌شوند. برخی از این ابزارها از جمله تبردستی‌ها و شکافنده‌ها طولی بیش از ۵۰ سانتی‌متر دارند.
دکتر زارعی در این باره آورده است: این ابزارها تنها بزرگ نیستند؛ بلکه ساخت آن‌ها مستلزم درک پیشرفته‌ای از خواص سنگ، برنامه‌ریزی ذهنی دقیق و مهارت بالا در کنترل ضربه و زاویه بوده است. دهتل صرفاً یک مکان تصادفی نبوده، بلکه شواهد گواه آن است که اینجا یکی از مراکز اصلی تولید ابزار در منطقه بوده است.
دهتل، حلقه گمشده سنت آشولی در جنوب غرب آسیا
اهمیت اکتشافات اخیر در دهتل، محدود به مرزهای جغرافیایی ایران نیست. فریدون بیگلری، پژوهشگر ارشد موزه ملی ایران که در سال ۱۳۸۹ مطالعات مقدماتی این محوطه را آغاز کرده بود، در تحلیل این یافته‌ها گفته است: ویژگی‌های فن‌آوری ابزارهای کشف‌شده در دهتل، با سنت آشولی در شبه‌قاره هند و شبه‌جزیره عربستان تطابق دارد. این همسانی‌ها نشان می‌دهد که در دوره پلیستوسن، ارتباط فنی و فرهنگی میان گروه‌های انسانی در گستره جنوب غرب آسیا برقرار بوده است.
در دوره‌هایی از پلیستوسن که سطح آب خلیج فارس پایین‌تر از امروز بوده و بخش‌هایی از آن به خشکی تبدیل شده، شمال خلیج فارس احتمالاً یکی از مسیرهای اصلی مهاجرت انسان‌های اولیه از شرق آفریقا به جنوب آسیا بوده است.
سنگ‌هایی که تاریخ را دو بار نوشتند
از نکات جالب توجه در محوطه دهتل، سنگ‌نگاره‌هایی است که بر روی برخی از همان سنگ‌مادرهای عظیم آشولی حک شده‌اند. این نقوش که متعلق به چند هزار سال پیش هستند، نشان‌دهنده استفاده مجدد از این سنگ‌ها در دوره‌های تاریخی متأخر است؛ پدیده‌ای که از تداوم حافظه زیست‌فرهنگی در این منطقه حکایت دارد.
انتشار عمومی یافته‌ها در مجله علمی موزه ملی
نتایج اولیه این مطالعات به‌تازگی در یکی از شماره‌های علمی-تخصصی مجله موزه ملی ایران منتشر شده و نسخه دیجیتال آن به‌صورت رایگان از طریق وب‌سایت رسمی این موزه در دسترس عموم پژوهشگران و علاقمندان قرار دارد.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصادسرآمد، سپهر زارعی، معاون میراث فرهنگی هرمزگان در گزارشی آورده است: محوطه باستانی «دهتل»، در حاشیه دشتی آبرفتی و منطقه‌ای پس‌کرانه‌ای در غرب استان هرمزگان، اکنون به‌عنوان یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های شناسایی ابزارهای سنگی دوران پارینه‌سنگی در جنوب غرب آسیا شناخته می‌شود. بررسی‌های میدانی این محوطه که زیر نظر دکتر سپهر زارعی، باستان‌شناس و معاون میراث فرهنگی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی هرمزگان صورت گرفته، افق‌های تازه‌ای در شناخت تحرکات جمعیت‌های انسانی در دوره پلیستوسن گشوده است.
بر اساس این گزارش و بر پایه مطالعات ژئومورفولوژیکی، دهتل در دوره پلیستوسن قدیم و میانه یعنی دست‌کم چهارصدهزار سال پیش یکی از زیستگاه‌های باثبات و حیاتی انسان‌های اولیه در حاشیه شمالی خلیج فارس بوده است. وجود منابع آب فصلی، وفور سنگ‌خام مناسب ابزارسازی و موقعیت جغرافیایی ممتاز، این منطقه را به کانونی ایده‌آل برای سکونت و تولید ابزار بدل کرده است.
ابزارهایی غول‌پیکر، ساخته ذهنی پیچیده
در کانون این یافته‌ها، مجموعه‌ای از ابزارهای سنگی عظیم قرار دارد که از نظر ابعاد، فن‌آوری ساخت و کارکرد، نمونه‌هایی شگفت‌انگیز در نوع خود محسوب می‌شوند. برخی از این ابزارها از جمله تبردستی‌ها و شکافنده‌ها طولی بیش از ۵۰ سانتی‌متر دارند.
دکتر زارعی در این باره آورده است: این ابزارها تنها بزرگ نیستند؛ بلکه ساخت آن‌ها مستلزم درک پیشرفته‌ای از خواص سنگ، برنامه‌ریزی ذهنی دقیق و مهارت بالا در کنترل ضربه و زاویه بوده است. دهتل صرفاً یک مکان تصادفی نبوده، بلکه شواهد گواه آن است که اینجا یکی از مراکز اصلی تولید ابزار در منطقه بوده است.
دهتل، حلقه گمشده سنت آشولی در جنوب غرب آسیا
اهمیت اکتشافات اخیر در دهتل، محدود به مرزهای جغرافیایی ایران نیست. فریدون بیگلری، پژوهشگر ارشد موزه ملی ایران که در سال ۱۳۸۹ مطالعات مقدماتی این محوطه را آغاز کرده بود، در تحلیل این یافته‌ها گفته است: ویژگی‌های فن‌آوری ابزارهای کشف‌شده در دهتل، با سنت آشولی در شبه‌قاره هند و شبه‌جزیره عربستان تطابق دارد. این همسانی‌ها نشان می‌دهد که در دوره پلیستوسن، ارتباط فنی و فرهنگی میان گروه‌های انسانی در گستره جنوب غرب آسیا برقرار بوده است.
در دوره‌هایی از پلیستوسن که سطح آب خلیج فارس پایین‌تر از امروز بوده و بخش‌هایی از آن به خشکی تبدیل شده، شمال خلیج فارس احتمالاً یکی از مسیرهای اصلی مهاجرت انسان‌های اولیه از شرق آفریقا به جنوب آسیا بوده است.
سنگ‌هایی که تاریخ را دو بار نوشتند
از نکات جالب توجه در محوطه دهتل، سنگ‌نگاره‌هایی است که بر روی برخی از همان سنگ‌مادرهای عظیم آشولی حک شده‌اند. این نقوش که متعلق به چند هزار سال پیش هستند، نشان‌دهنده استفاده مجدد از این سنگ‌ها در دوره‌های تاریخی متأخر است؛ پدیده‌ای که از تداوم حافظه زیست‌فرهنگی در این منطقه حکایت دارد.
انتشار عمومی یافته‌ها در مجله علمی موزه ملی
نتایج اولیه این مطالعات به‌تازگی در یکی از شماره‌های علمی-تخصصی مجله موزه ملی ایران منتشر شده و نسخه دیجیتال آن به‌صورت رایگان از طریق وب‌سایت رسمی این موزه در دسترس عموم پژوهشگران و علاقمندان قرار دارد.