چه خطراتی در کمین جنگل‌های حراست؟
سهیل مرتضوی
جنگل‌های حرا که به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اکوسیستم‌های ساحلی شناخته می‌شوند، نقشی اساسی در حفظ تنوع‌زیستی، مقابله با تغییرات اقلیمی و حفاظت از سواحل دارند. این جنگل‌ها که عمدتاً از درختان مانگرو تشکیل شده‌اند، در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری جهان یافت می‌شوند و به دلیل ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد خود، زیستگاه بسیاری از گونه‌های آبزی و پرندگان مهاجر به‌شمار می‌روند. جنگل‌های مانگرو در مناطق ساحلی بسیاری از کشور‌ها از جمله ایران، هند، پاکستان، امارات، عربستان سعودی، استرالیا، برزیل، اندونزی و برخی کشور‌های آفریقایی مانند نیجریه و تانزانیا پراکنده شده‌اند. این جنگل‌ها عمدتاً در مناطق کم‌عمق و جزرومدی یافت می‌شوند و به دلیل شرایط خاص زیست‌محیطی، از مقاومت بالایی در برابر شوری آب برخوردارند.
در ایران، جنگل‌های حرا به‌ویژه در سواحل جنوبی کشور و مناطق حاشیه‌ای خلیج‌فارس و دریای عمان دیده می‌شوند. جزایر قشم، بندر لافت، بندر خمیر و برخی مناطق دیگر در استان هرمزگان، مهم‌ترین زیستگاه‌های جنگل‌های حرا در ایران هستند. این جنگل‌ها به دلیل موقعیت استراتژیک خود، تأثیر بسزایی در حفظ اکوسیستم دریایی و جلوگیری از فرسایش سواحل دارند. جنگل‌های حرا نقشی اساسی در تثبیت رسوبات ساحلی و جلوگیری از فرسایش خاک دارند. علاوه‌بر این، آنها مانند فیلتر‌های طبیعی عمل کرده و آلاینده‌های موجود در آب را جذب می‌کنند. این جنگل‌ها همچنین محل تخم‌ریزی و زیستگاه بسیاری از گونه‌های آبزی از جمله میگو، خرچنگ، صدف و برخی ماهیان ارزشمند اقتصادی هستند.
جنگل‌های حرا همچنین تأثیر قابل‌توجهی در کاهش اثرات تغییرات اقلیمی دارند. آنها از طریق جذب دی‌اکسیدکربن و تولید اکسیژن، به کاهش گاز‌های گلخانه‌ای و تعدیل دمای زمین کمک می‌کنند. در عین حال، این جنگل‌ها یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری طبیعت‌محور محسوب می‌شوند و می‌توانند به توسعه پایدار جوامع محلی کمک کنند.
باوجود ارزش زیست‌محیطی و اقتصادی بالای جنگل‌های حرا، این اکوسیستم‌های حساس با تهدیدات متعددی روبه‌رو هستند. تخریب زیستگاه‌های طبیعی به دلیل توسعه صنعتی و ساخت‌وساز‌های ساحلی، یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی است که جنگل‌های حرا با آن مواجه هستند. ورود آلاینده‌های نفتی و صنعتی به دریا، تغییرات در سطح آب دریا به دلیل سدسازی و برداشت بی‌رویه آب از منابع زیرزمینی نیز از دیگر عوامل تهدیدکننده این جنگل‌ها محسوب می‌شوند.
در ایران، علاوه‌بر توسعه شهری و صنعتی در سواحل، تغییرات اقلیمی نیز اثرات مخربی بر جنگل‌های حرا گذاشته است. افزایش دما، تغییر الگوی بارش و بالا آمدن سطح آب دریا، از جمله عواملی هستند که حیات این اکوسیستم ارزشمند را در معرض خطر قرار داده‌اند. جنگل‌های حرا با تهدیدات متعددی روبه‌رو هستند. توسعه صنایع و ساخت‌وساز‌های ساحلی در مجاورت این جنگل‌ها باعث تخریب سواحل و از بین رفتن بخش‌هایی از این اکوسیستم حساس شده است. گردشگری ناپایدار، ورود آلودگی‌های دریایی و تأثیرات تغییرات اقلیمی نیز تهدیدات جدی محسوب می‌شوند. علاوه‌بر این، بسته‌شدن آب‌های شیرین ورودی به مصب‌ها و کنترل سیلاب‌ها نیز باعث تغییر در شرایط زیستی این جنگل‌ها شده و رشد طبیعی آنها را مختل می‌کند.
جنگل‌های حرا یکی از پرتولیدترین اکوسیستم‌های دریایی هستند و نقش مهمی در زنجیره غذایی دارند. این مناطق زیستگاه و نوزادگاه انواع گونه‌های دریایی از جمله ماهیان، میگو‌ها و خرچنگ‌ها محسوب می‌شوند. همچنین این جنگل‌ها به‌عنوان یک ذخیره‌گاه طبیعی برای تثبیت کربن عمل می‌کنند که در کاهش اثرات ناشی از انتشار گاز‌های گلخانه‌ای نقش بسزایی دارند. علاوه‌بر این، تثبیت سواحل و جلوگیری از فرسایش ساحلی از دیگر کارکرد‌های ارزشمند این جنگل‌هاست.
افزایش کاشت نهال حرا در مناطق مستعد، محدود کردن ساخت‌وساز‌های غیرمجاز در سواحل نزدیک به این جنگل‌ها، تشدید نظارت بر فعالیت‌های صنعتی و جلوگیری از ورود آلاینده‌های شیمیایی به آب‌های ساحلی، آموزش و آگاه‌سازی جوامع محلی و گردشگران درباره اهمیت این اکوسیستم و همکاری با نهاد‌های علمی برای پایش و تحقیق روی سلامت و رشد این جنگل‌ها از جمله اقداماتی است که در راستای حفاظت انجام شده است. در پایان باید تاکید کرد که حفاظت از جنگل‌های حرا یک مسئولیت جمعی است و برای این مهم همکاری میان دستگاه‌های دولتی، جوامع محلی، گردشگران و فعالان زیست‌محیطی می‌تواند به بقای این اکوسیستم کمک کند.