«روزنامه سرآمد»بررسی می‌کند؛
چشمانداز نقش‌آفرینی ایران در برطرف کردن معضلات دریایی
گروه دریاپایه- سیدعمران طباطبایی- دریاها و اقیانوس‌ها بهعنوان گهواره‌های حیات و شریان‌های حیاتی کره زمین، نقشی بی‌بدیل در پایداری محیط‌زیست، اقتصاد و امنیت جهانی ایفا می‌کنند. ایران به دلیل موقعیت ژئوپلیتیک خاص خود و بهره‌‌مندی از سواحل گسترده در شمال (دریای خزر) و جنوب (خلیج فارس و دریای عمان)، همواره با چالش‌های گوناگون دریایی روبهرو بوده است.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، معضلاتی همچون آلودگی‌های نفتی، صید بی‌‌رویه، تغییرات اقلیمی، تخریب زیستگاه‌های ساحلی و تهدیدات امنیتی دریایی بخشی از مشکلاتی است که ایران در مسیر حفاظت از محیط‌زیست دریایی با آن‌ها مواجه است، اما کشورمان نه‌‌تنها متأثر از این معضلات است، بلکه با اتخاذ سیاست‌ها، برنامه‌ها و اقدامات متنوع در سطوح ملی، منطقه‌ای و بینالمللی تلاش کرده است سهم خود را در برطرف کردن این چالش‌ها
ایفا کند.
فصل اول: جایگاه جغرافیایی ایران
و اهمیت دریاها
۱. موقعیت دریایی ایران: ایران از شمال به دریای خزر و از جنوب به خلیج‌فارس و دریای عمان دسترسی دارد. این موقعیت جغرافیایی باعث شده تا کشورمان حدود ۵۸۰۰کیلومتر خط ساحلی داشته باشد و جزو کشورهای دریامحور منطقه محسوب شود.
۲. اهمیت دریاها برای ایران: اقتصادی: دریاها شریان‌های اصلی تجارت خارجی ایران هستند. بیش از ۹۰درصد صادرات و واردات کشور از طریق بنادر انجام می‌شود.
زیست محیطی: دریاها نقش مهمی در تعادل اکولوژیکی، تعدیل آب‌‌وهوا و تنوع‌زیستی دارند.
امنیتی: مرزهای دریایی ایران اهمیت حیاتی در راهبردهای دفاعی و امنیت ملی کشور دارند.
فصل دوم: مهم‌ترین معضلات دریایی ایران
۱. آلودگی نفتی: به دلیل تردد بالای نفتکش‌ها در خلیج‌فارس و دریای عمان، این آب‌ها همواره در معرض نشت‌های نفتی و آلودگی‌های هیدروکربنی قرار دارند.
۲. صید بی‌‌رویه و غیرقانونی: وجود ناوگان‌های صیادی صنعتی و سنتی و در مواردی صیادان خارجی غیرمجاز باعث فشار شدید به ذخایر آبزیان شده است.
۳. تخریب زیستگاه‌های دریایی: مانند نابودی جنگل‌های حرّا (مانگروها)، صخره‌های مرجانی و زیستگاه‌های حساس در اثر فعالیت‌های انسانی و تغییرات اقلیمی.
۴. ورود فاضلاب‌های صنعتی و شهری: ورود فاضلاب تصفیه‌‌نشده به دریاها موجب آلودگی‌های شیمیایی و زیستی می‌شود که حیات آبزیان را تهدید می‌کند.
۵. تغییرات اقلیمی و بالا آمدن سطح آب دریاها: گرمایش جهانی و تغییرات الگوهای بارشی اثرات قابل‌‌توجهی بر سواحل و محیط‌زیست دریایی ایران داشته است.
فصل سوم: سیاست‌ها و اقدامات ملی ایران در رفع معضلات دریایی
۱. تدوین قوانین و مقررات
-قانون حفاظت و بهره‌‌برداری از منابع آبزی ایران
-قانون جلوگیری از آلودگی آب دریاها
-ضوابط و استانداردهای زیستمحیطی برای بنادر، صنایع ساحلی و کشتی‌ها
۲. برنامه‌های ملی حفاظت از دریاها
-طرح جامع مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی (ICZM)
-برنامه‌های پایش آلودگی در آب‌های شمال و جنوب کشور
-طرح احیای جنگل‌های حرّا در سواحل جنوبی ایران
۳. اقدامات اجرایی
-پایش و کنترل مستمر آلودگی‌های نفتی و شیمیایی
-توسعه و تجهیز ایستگاه‌های پایش کیفی آب در بنادر و سواحل
-ایجاد مناطق حفاظتشده دریایی (مانند منطقه حفاظتشده نای‌بند)
فصل چهارم: دیپلماسی محیط‌زیست دریایی ایران
۱. مشارکت در معاهدات بینالمللی: ایران عضو کنوانسیون‌های متعددی در حوزه محیط‌زیست دریایی است:
-کنوانسیون تهران (حفاظت از محیط‌زیست دریایی دریای خزر)
-کنوانسیون کویت (حفاظت از محیط‌زیست دریایی خلیج‌فارس و دریای عمان)
-کنوانسیون مارپل (پیشگیری از آلودگی دریاها توسط کشتی‌ها)
۲. همکاری‌های منطقه‌ای:
-مشارکت در برنامه‌های مشترک با کشورهای همسایه برای پایش آلودگی و مقابله با صید غیرقانونی
-طرح‌های مشترک پژوهشی با کشورهای حوزه دریای خزر و خلیج‌فارس.
۳. تعاملات علمی و فنی:
-مبادله داده‌های زیستمحیطی
-برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی منطقه‌ای
فصل پنجم: نقش ایران در مقابله با صید غیرقانونی
۱. تقویت یگان‌های حفاظت منابع آبزی: ایران با تقویت گشت‌های دریایی و بهرهگیری از سامانه‌های نظارتی، تلاش دارد تا با صیادان غیرقانونی مقابله کند.
۲. توسعه آبزی‌پروری: ایران برای کاهش فشار بر ذخایر طبیعی، توسعه آبزی‌پروری (به‌‌ویژه پرورش میگو و ماهی در قفس) را در دستور کار قرار داده است.
۳. مشارکت در مبارزه منطقه‌ای با صید غیرقانونی: ایران با همکاری سازمان‌های منطقه‌ای، برنامه‌های مشترکی برای کنترل صید غیرقانونی اجرا کرده
است.
فصل ششم: نقش علمی و فناورانه ایران
۱. توسعه فناوری‌های زیستمحیطی
-طراحی و ساخت تجهیزات جمع‌آوری لکه‌های نفتی
-تولید سامانه‌های بومی پایش آنلاین آلودگی آب
۲. پژوهش‌های علمی
-مطالعات تنوع‌زیستی آب‌های خلیج‌فارس، دریای عمان و خزر
-بررسی اثرات تغییرات اقلیمی بر اکوسیستم‌های ساحلی
۳. آموزش و فرهنگ‌‌سازی
-برگزاری برنامه‌های آموزشی برای صیادان، دانشجویان و فعالان محیط‌زیست
-انتشار کتاب‌ها، مستندها و برنامه‌های رسانه‌ای درباره حفاظت از دریاها
فصل هفتم: چالش‌ها و موانع
پیش روی ایران
۱. مشکلات بودجه و زیرساختی: کمبود منابع مالی و ضعف زیرساخت‌های فنی گاهی اجرای برنامه‌ها را با چالش روبهرو می‌کند.
۲. تحریم‌ها و محدودیت‌های بینالمللی: تحریم‌ها انتقال فناوری‌های نوین محیط‌زیست دریایی به ایران را دشوار کرده است.
۳. ضعف همکاری‌های منطقه‌ای: گاهی تنش‌های سیاسی مانع از همکاری‌های مؤثر منطقه‌ای برای حفاظت از محیط‌زیست دریایی می‌شود.
فصل هشتم: چشمانداز و راهکارها
۱. توسعه دیپلماسی محیط‌زیست دریایی: ایران می‌تواند با پیشبرد دیپلماسی محیط‌زیست، همکاری‌های منطقه‌ای و بینالمللی خود را گسترش دهد.
۲. ارتقای زیرساخت‌ها و فناوری‌ها: سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین، پایش هوشمند و مقابله با آلودگی‌های دریایی ضروری است.
۳. مشارکت عمومی: گسترش آموزش‌های همگانی، ایجاد شبکه‌های داوطلبانه و حمایت از NGOهای محیط‌زیست می‌تواند نقش مردم را در حفاظت از دریاها تقویت کند.
نتیجه‌گیری
ایران بهعنوان کشوری دریامحور و دارای منابع عظیم آبی، مسئولیتی بزرگ در حفظ دریاها و برطرف کردن معضلات دریایی بر دوش دارد. اقدامات انجام‌شده نشان می‌دهد کشورمان به‌رغم چالش‌ها و موانع موجود، تلاش‌های گسترده‌ای در راستای حفاظت از محیط زیست دریایی و مقابله با تهدیدات آن انجام داده است.
تقویت همکاری‌های بینالمللی، ارتقای زیرساخت‌ها، بهرهگیری از فناوری‌های نوین و افزایش آگاهی عمومی از جمله راهبردهایی است که می‌تواند موفقیت‌های ایران را در این مسیر دوچندان کند.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، معضلاتی همچون آلودگی‌های نفتی، صید بی‌‌رویه، تغییرات اقلیمی، تخریب زیستگاه‌های ساحلی و تهدیدات امنیتی دریایی بخشی از مشکلاتی است که ایران در مسیر حفاظت از محیط‌زیست دریایی با آن‌ها مواجه است، اما کشورمان نه‌‌تنها متأثر از این معضلات است، بلکه با اتخاذ سیاست‌ها، برنامه‌ها و اقدامات متنوع در سطوح ملی، منطقه‌ای و بینالمللی تلاش کرده است سهم خود را در برطرف کردن این چالش‌ها
ایفا کند.
فصل اول: جایگاه جغرافیایی ایران
و اهمیت دریاها
۱. موقعیت دریایی ایران: ایران از شمال به دریای خزر و از جنوب به خلیج‌فارس و دریای عمان دسترسی دارد. این موقعیت جغرافیایی باعث شده تا کشورمان حدود ۵۸۰۰کیلومتر خط ساحلی داشته باشد و جزو کشورهای دریامحور منطقه محسوب شود.
۲. اهمیت دریاها برای ایران: اقتصادی: دریاها شریان‌های اصلی تجارت خارجی ایران هستند. بیش از ۹۰درصد صادرات و واردات کشور از طریق بنادر انجام می‌شود.
زیست محیطی: دریاها نقش مهمی در تعادل اکولوژیکی، تعدیل آب‌‌وهوا و تنوع‌زیستی دارند.
امنیتی: مرزهای دریایی ایران اهمیت حیاتی در راهبردهای دفاعی و امنیت ملی کشور دارند.
فصل دوم: مهم‌ترین معضلات دریایی ایران
۱. آلودگی نفتی: به دلیل تردد بالای نفتکش‌ها در خلیج‌فارس و دریای عمان، این آب‌ها همواره در معرض نشت‌های نفتی و آلودگی‌های هیدروکربنی قرار دارند.
۲. صید بی‌‌رویه و غیرقانونی: وجود ناوگان‌های صیادی صنعتی و سنتی و در مواردی صیادان خارجی غیرمجاز باعث فشار شدید به ذخایر آبزیان شده است.
۳. تخریب زیستگاه‌های دریایی: مانند نابودی جنگل‌های حرّا (مانگروها)، صخره‌های مرجانی و زیستگاه‌های حساس در اثر فعالیت‌های انسانی و تغییرات اقلیمی.
۴. ورود فاضلاب‌های صنعتی و شهری: ورود فاضلاب تصفیه‌‌نشده به دریاها موجب آلودگی‌های شیمیایی و زیستی می‌شود که حیات آبزیان را تهدید می‌کند.
۵. تغییرات اقلیمی و بالا آمدن سطح آب دریاها: گرمایش جهانی و تغییرات الگوهای بارشی اثرات قابل‌‌توجهی بر سواحل و محیط‌زیست دریایی ایران داشته است.
فصل سوم: سیاست‌ها و اقدامات ملی ایران در رفع معضلات دریایی
۱. تدوین قوانین و مقررات
-قانون حفاظت و بهره‌‌برداری از منابع آبزی ایران
-قانون جلوگیری از آلودگی آب دریاها
-ضوابط و استانداردهای زیستمحیطی برای بنادر، صنایع ساحلی و کشتی‌ها
۲. برنامه‌های ملی حفاظت از دریاها
-طرح جامع مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی (ICZM)
-برنامه‌های پایش آلودگی در آب‌های شمال و جنوب کشور
-طرح احیای جنگل‌های حرّا در سواحل جنوبی ایران
۳. اقدامات اجرایی
-پایش و کنترل مستمر آلودگی‌های نفتی و شیمیایی
-توسعه و تجهیز ایستگاه‌های پایش کیفی آب در بنادر و سواحل
-ایجاد مناطق حفاظتشده دریایی (مانند منطقه حفاظتشده نای‌بند)
فصل چهارم: دیپلماسی محیط‌زیست دریایی ایران
۱. مشارکت در معاهدات بینالمللی: ایران عضو کنوانسیون‌های متعددی در حوزه محیط‌زیست دریایی است:
-کنوانسیون تهران (حفاظت از محیط‌زیست دریایی دریای خزر)
-کنوانسیون کویت (حفاظت از محیط‌زیست دریایی خلیج‌فارس و دریای عمان)
-کنوانسیون مارپل (پیشگیری از آلودگی دریاها توسط کشتی‌ها)
۲. همکاری‌های منطقه‌ای:
-مشارکت در برنامه‌های مشترک با کشورهای همسایه برای پایش آلودگی و مقابله با صید غیرقانونی
-طرح‌های مشترک پژوهشی با کشورهای حوزه دریای خزر و خلیج‌فارس.
۳. تعاملات علمی و فنی:
-مبادله داده‌های زیستمحیطی
-برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی منطقه‌ای
فصل پنجم: نقش ایران در مقابله با صید غیرقانونی
۱. تقویت یگان‌های حفاظت منابع آبزی: ایران با تقویت گشت‌های دریایی و بهرهگیری از سامانه‌های نظارتی، تلاش دارد تا با صیادان غیرقانونی مقابله کند.
۲. توسعه آبزی‌پروری: ایران برای کاهش فشار بر ذخایر طبیعی، توسعه آبزی‌پروری (به‌‌ویژه پرورش میگو و ماهی در قفس) را در دستور کار قرار داده است.
۳. مشارکت در مبارزه منطقه‌ای با صید غیرقانونی: ایران با همکاری سازمان‌های منطقه‌ای، برنامه‌های مشترکی برای کنترل صید غیرقانونی اجرا کرده
است.
فصل ششم: نقش علمی و فناورانه ایران
۱. توسعه فناوری‌های زیستمحیطی
-طراحی و ساخت تجهیزات جمع‌آوری لکه‌های نفتی
-تولید سامانه‌های بومی پایش آنلاین آلودگی آب
۲. پژوهش‌های علمی
-مطالعات تنوع‌زیستی آب‌های خلیج‌فارس، دریای عمان و خزر
-بررسی اثرات تغییرات اقلیمی بر اکوسیستم‌های ساحلی
۳. آموزش و فرهنگ‌‌سازی
-برگزاری برنامه‌های آموزشی برای صیادان، دانشجویان و فعالان محیط‌زیست
-انتشار کتاب‌ها، مستندها و برنامه‌های رسانه‌ای درباره حفاظت از دریاها
فصل هفتم: چالش‌ها و موانع
پیش روی ایران
۱. مشکلات بودجه و زیرساختی: کمبود منابع مالی و ضعف زیرساخت‌های فنی گاهی اجرای برنامه‌ها را با چالش روبهرو می‌کند.
۲. تحریم‌ها و محدودیت‌های بینالمللی: تحریم‌ها انتقال فناوری‌های نوین محیط‌زیست دریایی به ایران را دشوار کرده است.
۳. ضعف همکاری‌های منطقه‌ای: گاهی تنش‌های سیاسی مانع از همکاری‌های مؤثر منطقه‌ای برای حفاظت از محیط‌زیست دریایی می‌شود.
فصل هشتم: چشمانداز و راهکارها
۱. توسعه دیپلماسی محیط‌زیست دریایی: ایران می‌تواند با پیشبرد دیپلماسی محیط‌زیست، همکاری‌های منطقه‌ای و بینالمللی خود را گسترش دهد.
۲. ارتقای زیرساخت‌ها و فناوری‌ها: سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین، پایش هوشمند و مقابله با آلودگی‌های دریایی ضروری است.
۳. مشارکت عمومی: گسترش آموزش‌های همگانی، ایجاد شبکه‌های داوطلبانه و حمایت از NGOهای محیط‌زیست می‌تواند نقش مردم را در حفاظت از دریاها تقویت کند.
نتیجه‌گیری
ایران بهعنوان کشوری دریامحور و دارای منابع عظیم آبی، مسئولیتی بزرگ در حفظ دریاها و برطرف کردن معضلات دریایی بر دوش دارد. اقدامات انجام‌شده نشان می‌دهد کشورمان به‌رغم چالش‌ها و موانع موجود، تلاش‌های گسترده‌ای در راستای حفاظت از محیط زیست دریایی و مقابله با تهدیدات آن انجام داده است.
تقویت همکاری‌های بینالمللی، ارتقای زیرساخت‌ها، بهرهگیری از فناوری‌های نوین و افزایش آگاهی عمومی از جمله راهبردهایی است که می‌تواند موفقیت‌های ایران را در این مسیر دوچندان کند.