«روزنامه سرآمد» گزارش می‌دهد؛
چشم جهانیان به تنگه هرمز!
کشورهای حاشیه خلیج فارس در وضعیت آماده‌باش
گروه اقتصاد دریا- امید اسماعیلی - اسماعیل کوثری، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی روز گذشته اعلام کرد که مجلس شورای اسلامی به این جمع‌بندی رسیده است که تنگه هرمز را ببندد، اما تصمیم نهایی در این زمینه برعهده شورای عالی امنیت ملی است. این اولین بار نیست که چنین خبری منتشر می‌شود، با این حال باید منتظر روزهای آینده بود.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، تنگه‌هرمز یکی از حساس‌ترین گلوگاه‌های استراتژیک جهان است. مسدودشدن این تنگه از سوی ایران، مخاطرات جدی برای اروپا در پی خواهد داشت. تنگه‌هرمز که خلیج‌فارس را به دریای عرب متصل می‌کند، محل عبور روزانه حدود ۲۰میلیون بشکه نفت و فرآورده‌های نفتی است که تقریباً یک‌پنجم محموله‌های نفتی جهان را تشکیل می‌دهد. به همین دلیل هرگونه تلاش برای مسدود کردن آن، بازارهای انرژی را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
با افزایش تنش‌های نظامی در منطقه پس از دهمین روز درگیری‌ها میان رژیم صهیونیستی و جمهوری اسلامی ایران، حالا شرایط تغییر کرده است. با حمله نظامی صورت‌گرفته از سوی ایالات متحده آمریکا به تاسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز ایران، حالا زمزمه‌های مختلفی درباره واکنش‌های احتمالی جمهوری اسلامی در آینده بیشتر موردتوجه رسانه‌های جهان قرار گرفته است. در این میان شنیده می‌شود که احتمال خروج ایران از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) بیش از سنوات گذشته موردتوجه قرار گرفته است. احتمال انسداد یا بستن تنگه‌هرمز به‌عنوان یکی از آبراهه‌های استراتژیک و محل عبور بیش از 20درصد نفت موردنیاز جهان نیز از موضوعاتی است که حالا بیشتر شنیده می‌شود.
ایران پیش از این در سال ۲۰۱۸ میلادی یعنی زمانی که تنش‌ها پس از خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای و اعمال مجدد تحریم‌ها افزایش یافت، یک‌بار تهدید به بستن تنگه‌هرمز کرد. پیش از آن نیز تهدید بزرگ دیگری در سال‌های۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ میلادی مطرح شده بود؛ یعنی زمانی که مقامات ایرانی از جمله محمدرضا رحیمی، معاون رئیس‌جمهور وقت، درباره احتمال بسته‌شدن این تنگه در صورت اعمال تحریم‌های بیشتر غرب بر صادرات نفت ایران به دلیل برنامه هسته‌ای، هشدار دادند. تنگه‌هرمز که عرض آن بین ۵۵ تا ۹۵کیلومتر است، خلیج‌فارس و دریای عرب را به هم متصل می‌کند. ایده بستن این آبراه یکی از لفاظی‌های تکراری مقامات ایران بوده اما تاکنون هرگز عملی نشده است. در حالی‌که بسته‌شدن تنگه‌هرمز بسیار بعید است، اما تشدید درگیری‌ها میان ایران و اسرائیل برخی را بر آن داشته که حتی این احتمال ضعیف را در نظر بگیرند.
انسداد تنگه هرمز شدنی است
ایران در مواجهه با تحریم‌های غرب، نخستین بار در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد تهدید انسداد تنگه‌هرمز را مطرح کرد، آبراهه‌ای است مشترک میان ایران و عمان که خلیج‌فارس را به دریای عمان و سپس اقیانوس هند متصل می‌کند. مطابق تازه‌ترین داده‌های منتشرشده توسط وزارت انرژی ایالات متحده، طی ۶سال گذشته روزانه به‌طور متوسط ۲۰میلیون بشکه نفت و فرآورده‌های نفتی از این تنگه عبور کرده که معادل ۲۰درصد از مجموع نفت و فرآورده‌های مصرفی آن در جهان بوده است. باریک‌ترین قسمت این تنگه بین جزیره لارک ایران و جزیره قوئین بزرگ عمان حدود ۳۳.۶کیلومتر عرض دارد، ولی کمی بیش از ۳کیلومتر آن دارای عمق کافی برای کشتیرانی است. در وسیع‌ترین بخش آن نیز تنها در یک نوار حدود ۱۰کیلومتری، عمق لازم برای تردید کشتی‌ها وجود دارد. پس روی کاغذ ایران می‌تواند با اعلام ممنوعیت تردد از این تنگه، انسداد آن را کلید بزند.
به باور بسیاری از تحلیلگران بازار انرژی، بسته‌شدن تنگه‌هرمز به معنای توقف صادرات ۲۰درصد از صادرات جهانی نفت و فرآورده‌های آن از کشورهایی مانند عربستان سعودی، کویت و عراق و تا حدودی امارات است که دارندگان ظرفیت تولید مازاد جهانی به‌شمار می‌روند. بنابراین، احتمال ثبت قیمت‌های ۱۰۰دلاری نفت در کوتاه‌مدت وجود دارد. همچنین بسته‌شدن تنگه‌هرمز می‌تواند، بازار گاز طبیعی مایع (ال‌ان‌جی) را نیز دچار شوک قیمتی کند. در این میان در روزهای اخیر اسماعیل کوثری، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس که از اعضای جبهه پایداری است هم درباره احتمال بستن تنگه‌هرمز به‌عنوان یک راهکار تدافعی، صحبت کرده است. همچنین در سال‌های اخیر، یکی از پروپاقرص‌ترین طرفداران بستن تنگه‌هرمز، حسین شریعتمداری، مدیرمسئول روزنامه کیهان بوده است.پیشنهاد بستن این تنگه حالا در شرایطی دوباره سر زبان‌ها افتاده است که در چند روز گذشته اسرائيل تاسیسات هسته‌ای، فرماندهان نظامی، دانشمندان هسته‌ای و تاسیسات انرژی ایران را بمباران کرده است. شماری از مسئولان جمهوری اسلامی شاید تصور کنند که بستن تنگه‌هرمز یک «قدرت بازدارندگی» است. قرار است مجلس شورای اسلامی این موضوع را بررسی کند. این در حالی است که قدرت‌های بزرگ بارها اعلام کرده‌اند، اجازه نمی‌دهند ایران از جایگاه جغرافیایی استراتژیک خود برای بستن گلوگاه انرژی جهان استفاده کند. بسیاری از کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که ایران می‌تواند تنگه‌هرمز را برای مدت محدودی مسدود کند، اما از طرف دیگر هم با اطمینان‌خاطر می‌گویند که آمریکا و متحدانش قادرند ظرف مدت کوتاهی در یک رویارویی نظامی با ایران دوباره عبور کشتی‌ها از این تنگه را برقرار کنند.
نگاهی به ویژگی‌های استراتژیک
تنگه هرمز
تنگه‌هرمز، آبراهی میان ایران و عمان است با عرض ورودی و خروجی حدود ۵۰کیلومتر که کوتاه‌ترین عرض با حدود ۴۰کیلومتر در میانه تنگه قرار دارد. اما تنگه‌هرمز تنها در بخش میانی‌اش عمیق است. برای همین هم در نقشه‌های دریانوردی یک مسیر رفت، یک مسیر برگشت ایمن و یک نوار حائل - بین این دو مسیر - برای نفتکش‌های سنگین در نظر گرفته شده است. در مجموع عرض نوار قابل استفاده برای کشتی‌های سنگین حدود ۱۰کیلومتر است. تانکرها وقتی با گذر از این آبراه وارد خلیج فارس می‌شوند، از نزدیکی دوجزیره تنب کوچک و بزرگ می‌گذرند که ایران آن را بخش جدایی‌ناپذیر سرزمین خود می‌داند و امارات متحده عربی ادعای مالکیت آن را دارد.
به‌رغم باریک بودن مسیر نفتکش‌ها و با در نظر گرفتن اینکه کشتی‌های بزرگ مجبورند از آب‌های عمیق عبور کنند، بستن تنگه‌هرمز یا مسیرهای دریایی - برخلاف ایده‌های مطرح‌شده در بعضی از رسانه‌ها- به شکلی مانند بستن جاده قابل تصور نیست، بلکه تنها راه مسدود کردن کشتی‌ها گزینه نظامی در راستای ناامن کردن مسیر است؛ وضعیتی که در زمان جنگ ایران و عراق هم تجربه شده بود. مسدود کردن تنگه‌هرمز با نیروی نظامی، به معنی بستن یکی از شریان‌های اصلی تجارت نفت و همچنین مسیر ارتباطی همسایگان ایران در خلیح‌فارس با دنیای خارج است که بی‌تردید با واکنش تند جامعه جهانی رو‌به رو می‌شود.
برخی کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند، در صورتی که ایران تصمیم بگیرد از امکانات نظامی برای مسدود کردن تنگه‌هرمز استفاده کند، مین‌گذاری با استفاده از شناورهای تندرو یکی از در دسترس‌ترین و کارآترین شیوه‌ها برای متوقف کردن عبور و مرور حدود سه‌هزار کشتی است که ماهانه از این آبراه عبور می‌کنند. همچنین گفته شده که زیردریایی‌های نیروی دریایی ایران هم می‌توانند به مین‌گذاری کمک کنند. مین‌زدایی کاری سخت خواهد بود و عبور و مرور را دست‌کم تا مدتی متوقف خواهد کرد.در بین خریداران نفتی که از تنگه‌هرمز عبور می‌کنند، سهم آمریکا حدود هفتصدهزار بشکه نفت‌خام و معاینات گازی در روز است که می‌شود حدود 11درصد از کل نفت و معاینات وارداتی و سه‌درصد از بنزینی که در این کشور مصرف می‌شود. به نظر می‌رسد، بیشتر از آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها که در جریان حمله اسرائيل به ایران در کنار اسرائيل ایستاده‌اند، این کشورهای عربی و آسیایی هستند که از مسدودشدن تنگه‌هرمز ضرر می‌کنند. کشورهایی که این روزها از متحدان ایران محسوب می‌شوند یا با ایران روابط خوبی دارند.
گروه اقتصاد دریا- امید اسماعیلی - اسماعیل کوثری، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی روز گذشته اعلام کرد که مجلس شورای اسلامی به این جمع‌بندی رسیده است که تنگه هرمز را ببندد، اما تصمیم نهایی در این زمینه برعهده شورای عالی امنیت ملی است. این اولین بار نیست که چنین خبری منتشر می‌شود، با این حال باید منتظر روزهای آینده بود.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، تنگه‌هرمز یکی از حساس‌ترین گلوگاه‌های استراتژیک جهان است. مسدودشدن این تنگه از سوی ایران، مخاطرات جدی برای اروپا در پی خواهد داشت. تنگه‌هرمز که خلیج‌فارس را به دریای عرب متصل می‌کند، محل عبور روزانه حدود ۲۰میلیون بشکه نفت و فرآورده‌های نفتی است که تقریباً یک‌پنجم محموله‌های نفتی جهان را تشکیل می‌دهد. به همین دلیل هرگونه تلاش برای مسدود کردن آن، بازارهای انرژی را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
با افزایش تنش‌های نظامی در منطقه پس از دهمین روز درگیری‌ها میان رژیم صهیونیستی و جمهوری اسلامی ایران، حالا شرایط تغییر کرده است. با حمله نظامی صورت‌گرفته از سوی ایالات متحده آمریکا به تاسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز ایران، حالا زمزمه‌های مختلفی درباره واکنش‌های احتمالی جمهوری اسلامی در آینده بیشتر موردتوجه رسانه‌های جهان قرار گرفته است. در این میان شنیده می‌شود که احتمال خروج ایران از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) بیش از سنوات گذشته موردتوجه قرار گرفته است. احتمال انسداد یا بستن تنگه‌هرمز به‌عنوان یکی از آبراهه‌های استراتژیک و محل عبور بیش از 20درصد نفت موردنیاز جهان نیز از موضوعاتی است که حالا بیشتر شنیده می‌شود.
ایران پیش از این در سال ۲۰۱۸ میلادی یعنی زمانی که تنش‌ها پس از خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای و اعمال مجدد تحریم‌ها افزایش یافت، یک‌بار تهدید به بستن تنگه‌هرمز کرد. پیش از آن نیز تهدید بزرگ دیگری در سال‌های۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ میلادی مطرح شده بود؛ یعنی زمانی که مقامات ایرانی از جمله محمدرضا رحیمی، معاون رئیس‌جمهور وقت، درباره احتمال بسته‌شدن این تنگه در صورت اعمال تحریم‌های بیشتر غرب بر صادرات نفت ایران به دلیل برنامه هسته‌ای، هشدار دادند. تنگه‌هرمز که عرض آن بین ۵۵ تا ۹۵کیلومتر است، خلیج‌فارس و دریای عرب را به هم متصل می‌کند. ایده بستن این آبراه یکی از لفاظی‌های تکراری مقامات ایران بوده اما تاکنون هرگز عملی نشده است. در حالی‌که بسته‌شدن تنگه‌هرمز بسیار بعید است، اما تشدید درگیری‌ها میان ایران و اسرائیل برخی را بر آن داشته که حتی این احتمال ضعیف را در نظر بگیرند.
انسداد تنگه هرمز شدنی است
ایران در مواجهه با تحریم‌های غرب، نخستین بار در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد تهدید انسداد تنگه‌هرمز را مطرح کرد، آبراهه‌ای است مشترک میان ایران و عمان که خلیج‌فارس را به دریای عمان و سپس اقیانوس هند متصل می‌کند. مطابق تازه‌ترین داده‌های منتشرشده توسط وزارت انرژی ایالات متحده، طی ۶سال گذشته روزانه به‌طور متوسط ۲۰میلیون بشکه نفت و فرآورده‌های نفتی از این تنگه عبور کرده که معادل ۲۰درصد از مجموع نفت و فرآورده‌های مصرفی آن در جهان بوده است. باریک‌ترین قسمت این تنگه بین جزیره لارک ایران و جزیره قوئین بزرگ عمان حدود ۳۳.۶کیلومتر عرض دارد، ولی کمی بیش از ۳کیلومتر آن دارای عمق کافی برای کشتیرانی است. در وسیع‌ترین بخش آن نیز تنها در یک نوار حدود ۱۰کیلومتری، عمق لازم برای تردید کشتی‌ها وجود دارد. پس روی کاغذ ایران می‌تواند با اعلام ممنوعیت تردد از این تنگه، انسداد آن را کلید بزند.
به باور بسیاری از تحلیلگران بازار انرژی، بسته‌شدن تنگه‌هرمز به معنای توقف صادرات ۲۰درصد از صادرات جهانی نفت و فرآورده‌های آن از کشورهایی مانند عربستان سعودی، کویت و عراق و تا حدودی امارات است که دارندگان ظرفیت تولید مازاد جهانی به‌شمار می‌روند. بنابراین، احتمال ثبت قیمت‌های ۱۰۰دلاری نفت در کوتاه‌مدت وجود دارد. همچنین بسته‌شدن تنگه‌هرمز می‌تواند، بازار گاز طبیعی مایع (ال‌ان‌جی) را نیز دچار شوک قیمتی کند. در این میان در روزهای اخیر اسماعیل کوثری، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس که از اعضای جبهه پایداری است هم درباره احتمال بستن تنگه‌هرمز به‌عنوان یک راهکار تدافعی، صحبت کرده است. همچنین در سال‌های اخیر، یکی از پروپاقرص‌ترین طرفداران بستن تنگه‌هرمز، حسین شریعتمداری، مدیرمسئول روزنامه کیهان بوده است.پیشنهاد بستن این تنگه حالا در شرایطی دوباره سر زبان‌ها افتاده است که در چند روز گذشته اسرائيل تاسیسات هسته‌ای، فرماندهان نظامی، دانشمندان هسته‌ای و تاسیسات انرژی ایران را بمباران کرده است. شماری از مسئولان جمهوری اسلامی شاید تصور کنند که بستن تنگه‌هرمز یک «قدرت بازدارندگی» است. قرار است مجلس شورای اسلامی این موضوع را بررسی کند. این در حالی است که قدرت‌های بزرگ بارها اعلام کرده‌اند، اجازه نمی‌دهند ایران از جایگاه جغرافیایی استراتژیک خود برای بستن گلوگاه انرژی جهان استفاده کند. بسیاری از کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که ایران می‌تواند تنگه‌هرمز را برای مدت محدودی مسدود کند، اما از طرف دیگر هم با اطمینان‌خاطر می‌گویند که آمریکا و متحدانش قادرند ظرف مدت کوتاهی در یک رویارویی نظامی با ایران دوباره عبور کشتی‌ها از این تنگه را برقرار کنند.
نگاهی به ویژگی‌های استراتژیک
تنگه هرمز
تنگه‌هرمز، آبراهی میان ایران و عمان است با عرض ورودی و خروجی حدود ۵۰کیلومتر که کوتاه‌ترین عرض با حدود ۴۰کیلومتر در میانه تنگه قرار دارد. اما تنگه‌هرمز تنها در بخش میانی‌اش عمیق است. برای همین هم در نقشه‌های دریانوردی یک مسیر رفت، یک مسیر برگشت ایمن و یک نوار حائل - بین این دو مسیر - برای نفتکش‌های سنگین در نظر گرفته شده است. در مجموع عرض نوار قابل استفاده برای کشتی‌های سنگین حدود ۱۰کیلومتر است. تانکرها وقتی با گذر از این آبراه وارد خلیج فارس می‌شوند، از نزدیکی دوجزیره تنب کوچک و بزرگ می‌گذرند که ایران آن را بخش جدایی‌ناپذیر سرزمین خود می‌داند و امارات متحده عربی ادعای مالکیت آن را دارد.
به‌رغم باریک بودن مسیر نفتکش‌ها و با در نظر گرفتن اینکه کشتی‌های بزرگ مجبورند از آب‌های عمیق عبور کنند، بستن تنگه‌هرمز یا مسیرهای دریایی - برخلاف ایده‌های مطرح‌شده در بعضی از رسانه‌ها- به شکلی مانند بستن جاده قابل تصور نیست، بلکه تنها راه مسدود کردن کشتی‌ها گزینه نظامی در راستای ناامن کردن مسیر است؛ وضعیتی که در زمان جنگ ایران و عراق هم تجربه شده بود. مسدود کردن تنگه‌هرمز با نیروی نظامی، به معنی بستن یکی از شریان‌های اصلی تجارت نفت و همچنین مسیر ارتباطی همسایگان ایران در خلیح‌فارس با دنیای خارج است که بی‌تردید با واکنش تند جامعه جهانی رو‌به رو می‌شود.
برخی کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند، در صورتی که ایران تصمیم بگیرد از امکانات نظامی برای مسدود کردن تنگه‌هرمز استفاده کند، مین‌گذاری با استفاده از شناورهای تندرو یکی از در دسترس‌ترین و کارآترین شیوه‌ها برای متوقف کردن عبور و مرور حدود سه‌هزار کشتی است که ماهانه از این آبراه عبور می‌کنند. همچنین گفته شده که زیردریایی‌های نیروی دریایی ایران هم می‌توانند به مین‌گذاری کمک کنند. مین‌زدایی کاری سخت خواهد بود و عبور و مرور را دست‌کم تا مدتی متوقف خواهد کرد.در بین خریداران نفتی که از تنگه‌هرمز عبور می‌کنند، سهم آمریکا حدود هفتصدهزار بشکه نفت‌خام و معاینات گازی در روز است که می‌شود حدود 11درصد از کل نفت و معاینات وارداتی و سه‌درصد از بنزینی که در این کشور مصرف می‌شود. به نظر می‌رسد، بیشتر از آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها که در جریان حمله اسرائيل به ایران در کنار اسرائيل ایستاده‌اند، این کشورهای عربی و آسیایی هستند که از مسدودشدن تنگه‌هرمز ضرر می‌کنند. کشورهایی که این روزها از متحدان ایران محسوب می‌شوند یا با ایران روابط خوبی دارند.