«روزنامه سرآمد» گزارش می‌دهد؛
نقشه راهِ بازیابی توان ترانزیتی ایران در اکو
چشم‌انداز تجاری و ترانزیتی تا ۲۰۳۵ چطور دست‌یافتنی می‌شود؟
گروه ترانزیت-امید اسماعیلی- «برای ما، اکو نماد جدی دیپلماسی همسایگی و در رأس دیپلماسی اقتصادی چندجانبه است. در کنار هم می‌توانیم چشم‌انداز تجاری، ترانزیتی، دیجیتال، گردشگری و تاب‌آوری را تا ۲۰۳۵ دست‌یافتنی کنیم». این بخشی از پیام مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری اسلامی ایران در شبکه اجتماعی ایکس (توئیتر سابق) است. او این پیام را پس از بازگشت از سفر یک‌روزه خود به جمهوری آذربایجان در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرد. سفر یک‌روزه پزشکیان به دعوت رئیس‌جمهور آذربایجان و با هدف شرکت در هفدهمین اجلاس سران کشورهای سازمان همکاری‌های اقتصادی (اکو) در شهر خانکندی در روز جمعه (13تیرماه) بود.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، مسعود پزشکیان در حاشیه این اجلاس با الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان؛ رجب‌طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه؛ شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان و امام‌علی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان دیدار و گفت‌وگو کرد. پزشکیان همچنین در این اجلاس به ایراد سخن پرداخت و با اشاره به تلفات انسانی زیاد تجاوز رژیم صهیونیستی علیه مردم عزیز ایران، گفت: در این جنگ نیروهای مسلح ایران وفق ماده۵۱ منشور ملل متحد به دفاع مشروع از ملت ایران، حاکمیت ملی و تمامیت‌ارضی کشورمان پرداختند و درس بزرگی به متجاوزان دادند و مانع گسترش جنگ در منطقه شدند. وی افزود: از موضع‌گیری‌های مسئولانه کشورهای منطقه و اعضای سازمان اکو در طول بحران تشکر می‌کنم. بسیاری از سازمان‌های جهانی و منطقه از جمله نشست وزرای خارجه کشورهای اسلامی رای قاطعی در محکومیت حملات رژیم صهیونیستی علیه جمهوری اسلامی ایران اتخاذ کردند.
رئیس‌جمهور پس از بازگشت از سفر به جمهوری آذربایجان و شرکت در هفدهمین نشست سران سازمان همکاری‌های اکو با اشاره به فضای جلسه اصلی اجلاس اکو و همچنین دیدارهای دوجانبه در حاشیه این اجلاس، اظهار کرد: همه کشورهای حاضر با صراحت و شدت اقدامات رژیم صهیونیستی علیه ایران را محکوم کردند. پزشکیان با بیان اینکه این سفرها و رفت‌وآمدها می‌تواند زمینه‌ساز تقویت روابط با کشورهای اسلامی باشد، اظهار کرد: باید در حوزه‌های علمی، حمل‌ونقل، فرهنگی و کارشناسی نیز مسئولان و مدیران اجرایی کشور فعال‌تر وارد عمل شوند. این تعاملات نباید محدود به سطح سران باشد و لازم است معاونان و وزرا نیز پیگیری تفاهمات انجام‌شده را در دستور کار خود قرار دهند.
تلاش برای توسعه زیرساخت‌های ترانزیتی
در میانه تلاش‌های جهانی برای همگرایی اقتصادی و توسعه زیرساخت‌های ترانزیتی، سازمان همکاری اقتصادی اکو (ECO) بیش از پیش در کانون توجه قرار گرفته است. این نهاد منطقه‌ای که در سال۱۹۸۵ توسط ایران، ترکیه و پاکستان پایه‌گذاری شد، اکنون با حضور ۱۰کشور، از آسیای‌میانه تا غرب‌آسیا گسترده شده و برنامه‌های جدی برای تقویت پیوندهای اقتصادی و حمل‌ونقلی میان اعضا دارد. پزشکیان در هفدهمین اجلاس سران کشورهای سازمان همکاری اقتصادی (اکو) که در خانکندی جمهوری آذربایجان برگزار شد، عنوان کرد: همکاری‌های ترانزیتی اعضا در دوسطح درون‌منطقه‌ای و میان‌منطقه‌ای باید گسترش یابد. رئیس‌جمهور اظهار کرد: 7کشور عضو اکو که محصور در خشکی هستند، باید دسترسی راحت‌تری به آب‌های آزاد و بازارهای جهانی داشته باشند.
در شرایطی که ۷عضو اکو فاقد دسترسی مستقیم به دریا هستند، گسترش کریدورهای ترانزیتی و همکاری‌های بندری از اهمیت راهبردی بالایی برخوردار است. ایران با ارائه مسیرهای متنوع زمینی و دریایی، به دروازه‌ای کلیدی برای ادغام اکو در زنجیره تأمین جهانی تبدیل شده است. به گفته مسعود پزشکیان، شبکه قطب‌های لجستیکی اکو باید در بالاترین سطح استانداردهای بین‌المللی در بنادر، مبادی و نقاط مرزی ایجاد و تجهیز شود.
محورهای همکاری‌های منطقه‌ای اکو
یکی از محورهای اصلی همکاری‌ها میان کشورهای عضو اتحادیه اکو، ایجاد مسیرهای حمل‌ونقل پیوسته میان اروپا، غرب‌آسیا و جنوب آسیاست. در این میان، ایران به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی منحصربه‌فرد خود، نقشی محوری ایفا می‌کند. سازمان همکاری اقتصادی(اکو) به دلیل قرار گرفتن در شرق‌آسیا و اروپا موقعیت منحصربه‌فردی در توسعه کریدورهای ترانزیتی مانند شمال-جنوب داشته و ایران به‌عنوان یکی از بنیان‌گذاران آن، در کانون این تلاش‌ها قرار دارد. در حال حاضر این سازمان شامل ترکیه، ایران، پاکستان، آذربایجان، قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان، قرقیزستان، تاجیکستان و افغانستان است و به نوعی منطقه اکو در امتداد مرزهای اروپا و چین قرار دارد.
کشورهای عضو، بازارهای خود را به روی سرمایه‌گذاران بین‌المللی باز کرده‌اند، لذا منطقه اکو در دهه گذشته برای سرمایه‌گذاری جذاب‌تر شده است. حمل‌ونقل یکی از حوزه‌های مهم برای اکو تلقی می‌شود. تلاش‌های منطقه‌ای توسط اعضای اکو برای بهبود تجارت و حمل‌ونقل با اجرای پروژه‌های زیربنایی مانند کریدور حمل‌ونقل شمال-جنوب، مسیر ترانس خزر، کریدور اقتصادی چین و پاکستان، بندر چابهار و گوادر، مکمل یکدیگر هستند. همه این پروژه‌ها به موازات پروژه‌های گسترده‌تر و جامع‌تر، قابلیت عملکرد بهتر را خواهند داشت. از آنجایی که ۷عضو اکو محصور در خشکی هستند، توسعه و تقویت همکاری‌های متقابل در زمینه حمل‌ونقل و ارتباطات برای این کشورها حیاتی خواهد بود. بنابراین، ادغام با جامعه بین‌المللی ممکن است تا از طریق مکانیسم‌های منطقه‌ای، شامل تشکل‌های زیرمنطقه‌ای و با سازگاری آسان‌تری باشد. از این‌رو، در چنین شرایطی، اکو احتمالا در سال‌های آینده شتاب بیشتری بگیرد.
فرصت ایران برای خروج اکو از حصار خشکی
بسیاری از کشورهای اکو مانند ازبکستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان محصور در خشکی بوده و به دنبال اتصال به بنادر کشورهای دیگر مانند چابهار یا گوادر پاکستان هستند، اما همیشه اقبال کشورها به ایران به دلیل زیرساخت‌های بهتر و امنیت سرزمینی در اولویت این کشورها قرار دارد، مگر اینکه عامل سوم مانند ایالات متحده در این موضوع ورود کند که آن نیز در بلندمدت نمی‌تواند تاثیرگذار باشد. اخیرا کارگروهی متشکل از چهارکشور هند، ایران، افغانستان و ازبکستان بر تسهیل تجارت از طریق چابهار تاکید کرده‌اند.
چابهار که در محل تلاقی اقیانوس هند و دریای عمان در جنوب‌شرقی ایران قرار دارد، اولین پروژه بندری خارجی هند است. پس از تکمیل، این پروژه هند را قادر می‌سازد تا کالاهای خود را به افغانستان، آسیای‌مرکزی و فراتر از آن ارسال کند. هند رقیب سرسخت پاکستان بوده و در تلاش است تا با دور زدن آن، بندر چابهار را به عنوان راهی برای دسترسی به بازارهای آسیای‌مرکزی و همچنین افغانستان توسعه دهد. این بندر حدود ۷۲کیلومتر با همتای پاکستانی خود، یعنی گوادر فاصله دارد که توسط چین در حال توسعه است. شهر بندری استراتژیک ایران فرصتی بی‌نظیر برای هند ایجاد کرده تا کالاهای خود را از طریق یک مسیر امن جدید به افغانستان محصور در خشکی ارسال کند. به همین منظور، بازرگانان افغان را قادر می‌سازد تا کالاهای خود -عمدتا میوه و سبزیجات و همچنین آجیل و مواد معدنی- را از طریق چابهار به بازارهای جهانی صادر کنند.
جایگاه ویژه ترانزیتی برای ایران
توسعه کریدور‌ها افزون بر ارتقای جایگاه کشور از منظر اقتصادی، تجاری، سیاسی و نظامی، می‌تواند دیپلماسی اقتصادی ایران را نیز گسترش دهد، زیرا کریدورهای حمل‌ونقلی و ترانزیتی شریان‌های حیاتی در کالبد اقتصاد هستند و توسعه اقتصادی با وجود این کریدور‌ها همبستگی دارد. در دنیای مدرن، کریدور‌ها و زیرساخت‌های حمل‌ونقل از جمله مهم‌ترین پیش‌نیاز‌های پیشرفت تلقی می‌شوند و در ایران نیز بر اهمیت توسعه این شریان‌ها تاکید فراوان وجود دارد. سال‌های سال است که راجع به تکمیل کریدور‌ها صحبت می‌شود، اما تا پیش از این، هیچ دولتی نتوانست گام عملی در این زمینه بردارد، اما به گفته مهرداد بذرپاش، وزیر راه و شهرسازی، تکمیل زنجیره کریدوری از تأکیدات اصلی رئیس‌جمهور است و در عین حال، تکمیل کریدورهای شمال-جنوب کشور از مهم‌ترین اولویت‌های توسعه شبکه حمل ونقلی به‌شمار می‌رود.
کارشناسان معتقدند که کاهش جدی وابستگی ایران به درآمد نفتی است؛ ایجاد و توسعه مسیر ترانزیتی علاوه‌بر دریافت عواید ترانزیتی از دولت‌های خارجی، مشاغل زیادی را در داخل کشور فعال می‌کند. همچنین گره خوردن منافع کشورهای منطقه به منافع ایران است که وزن ژئوپلیتیک ایران در منطقه را رشد می‌دهد؛ این مسئله دست ایران را در بازی با قدرت‌های بزرگ جهانی باز خواهد کرد. با توجه به اینکه ایران تلاش می‌کند نظم جدیدی در منطقه جنوب غرب‌آسیا شکل دهد، بازیابی جایگاه کریدوری ایران، در این بین راه‌گشا خواهد بود. از طرف دیگر، تبدیل ایران به چهارراه ترانزیتی جهان است که علاوه‌بر بی‌اثرکردن تحریم‌ها، با افزایش گردشگری تجاری و تفریحی، همگرایی در منطقه را به نفع ایران افزایش
می‌دهد.
گروه ترانزیت-امید اسماعیلی- «برای ما، اکو نماد جدی دیپلماسی همسایگی و در رأس دیپلماسی اقتصادی چندجانبه است. در کنار هم می‌توانیم چشم‌انداز تجاری، ترانزیتی، دیجیتال، گردشگری و تاب‌آوری را تا ۲۰۳۵ دست‌یافتنی کنیم». این بخشی از پیام مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری اسلامی ایران در شبکه اجتماعی ایکس (توئیتر سابق) است. او این پیام را پس از بازگشت از سفر یک‌روزه خود به جمهوری آذربایجان در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرد. سفر یک‌روزه پزشکیان به دعوت رئیس‌جمهور آذربایجان و با هدف شرکت در هفدهمین اجلاس سران کشورهای سازمان همکاری‌های اقتصادی (اکو) در شهر خانکندی در روز جمعه (13تیرماه) بود.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، مسعود پزشکیان در حاشیه این اجلاس با الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان؛ رجب‌طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه؛ شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان و امام‌علی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان دیدار و گفت‌وگو کرد. پزشکیان همچنین در این اجلاس به ایراد سخن پرداخت و با اشاره به تلفات انسانی زیاد تجاوز رژیم صهیونیستی علیه مردم عزیز ایران، گفت: در این جنگ نیروهای مسلح ایران وفق ماده۵۱ منشور ملل متحد به دفاع مشروع از ملت ایران، حاکمیت ملی و تمامیت‌ارضی کشورمان پرداختند و درس بزرگی به متجاوزان دادند و مانع گسترش جنگ در منطقه شدند. وی افزود: از موضع‌گیری‌های مسئولانه کشورهای منطقه و اعضای سازمان اکو در طول بحران تشکر می‌کنم. بسیاری از سازمان‌های جهانی و منطقه از جمله نشست وزرای خارجه کشورهای اسلامی رای قاطعی در محکومیت حملات رژیم صهیونیستی علیه جمهوری اسلامی ایران اتخاذ کردند.
رئیس‌جمهور پس از بازگشت از سفر به جمهوری آذربایجان و شرکت در هفدهمین نشست سران سازمان همکاری‌های اکو با اشاره به فضای جلسه اصلی اجلاس اکو و همچنین دیدارهای دوجانبه در حاشیه این اجلاس، اظهار کرد: همه کشورهای حاضر با صراحت و شدت اقدامات رژیم صهیونیستی علیه ایران را محکوم کردند. پزشکیان با بیان اینکه این سفرها و رفت‌وآمدها می‌تواند زمینه‌ساز تقویت روابط با کشورهای اسلامی باشد، اظهار کرد: باید در حوزه‌های علمی، حمل‌ونقل، فرهنگی و کارشناسی نیز مسئولان و مدیران اجرایی کشور فعال‌تر وارد عمل شوند. این تعاملات نباید محدود به سطح سران باشد و لازم است معاونان و وزرا نیز پیگیری تفاهمات انجام‌شده را در دستور کار خود قرار دهند.
تلاش برای توسعه زیرساخت‌های ترانزیتی
در میانه تلاش‌های جهانی برای همگرایی اقتصادی و توسعه زیرساخت‌های ترانزیتی، سازمان همکاری اقتصادی اکو (ECO) بیش از پیش در کانون توجه قرار گرفته است. این نهاد منطقه‌ای که در سال۱۹۸۵ توسط ایران، ترکیه و پاکستان پایه‌گذاری شد، اکنون با حضور ۱۰کشور، از آسیای‌میانه تا غرب‌آسیا گسترده شده و برنامه‌های جدی برای تقویت پیوندهای اقتصادی و حمل‌ونقلی میان اعضا دارد. پزشکیان در هفدهمین اجلاس سران کشورهای سازمان همکاری اقتصادی (اکو) که در خانکندی جمهوری آذربایجان برگزار شد، عنوان کرد: همکاری‌های ترانزیتی اعضا در دوسطح درون‌منطقه‌ای و میان‌منطقه‌ای باید گسترش یابد. رئیس‌جمهور اظهار کرد: 7کشور عضو اکو که محصور در خشکی هستند، باید دسترسی راحت‌تری به آب‌های آزاد و بازارهای جهانی داشته باشند.
در شرایطی که ۷عضو اکو فاقد دسترسی مستقیم به دریا هستند، گسترش کریدورهای ترانزیتی و همکاری‌های بندری از اهمیت راهبردی بالایی برخوردار است. ایران با ارائه مسیرهای متنوع زمینی و دریایی، به دروازه‌ای کلیدی برای ادغام اکو در زنجیره تأمین جهانی تبدیل شده است. به گفته مسعود پزشکیان، شبکه قطب‌های لجستیکی اکو باید در بالاترین سطح استانداردهای بین‌المللی در بنادر، مبادی و نقاط مرزی ایجاد و تجهیز شود.
محورهای همکاری‌های منطقه‌ای اکو
یکی از محورهای اصلی همکاری‌ها میان کشورهای عضو اتحادیه اکو، ایجاد مسیرهای حمل‌ونقل پیوسته میان اروپا، غرب‌آسیا و جنوب آسیاست. در این میان، ایران به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی منحصربه‌فرد خود، نقشی محوری ایفا می‌کند. سازمان همکاری اقتصادی(اکو) به دلیل قرار گرفتن در شرق‌آسیا و اروپا موقعیت منحصربه‌فردی در توسعه کریدورهای ترانزیتی مانند شمال-جنوب داشته و ایران به‌عنوان یکی از بنیان‌گذاران آن، در کانون این تلاش‌ها قرار دارد. در حال حاضر این سازمان شامل ترکیه، ایران، پاکستان، آذربایجان، قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان، قرقیزستان، تاجیکستان و افغانستان است و به نوعی منطقه اکو در امتداد مرزهای اروپا و چین قرار دارد.
کشورهای عضو، بازارهای خود را به روی سرمایه‌گذاران بین‌المللی باز کرده‌اند، لذا منطقه اکو در دهه گذشته برای سرمایه‌گذاری جذاب‌تر شده است. حمل‌ونقل یکی از حوزه‌های مهم برای اکو تلقی می‌شود. تلاش‌های منطقه‌ای توسط اعضای اکو برای بهبود تجارت و حمل‌ونقل با اجرای پروژه‌های زیربنایی مانند کریدور حمل‌ونقل شمال-جنوب، مسیر ترانس خزر، کریدور اقتصادی چین و پاکستان، بندر چابهار و گوادر، مکمل یکدیگر هستند. همه این پروژه‌ها به موازات پروژه‌های گسترده‌تر و جامع‌تر، قابلیت عملکرد بهتر را خواهند داشت. از آنجایی که ۷عضو اکو محصور در خشکی هستند، توسعه و تقویت همکاری‌های متقابل در زمینه حمل‌ونقل و ارتباطات برای این کشورها حیاتی خواهد بود. بنابراین، ادغام با جامعه بین‌المللی ممکن است تا از طریق مکانیسم‌های منطقه‌ای، شامل تشکل‌های زیرمنطقه‌ای و با سازگاری آسان‌تری باشد. از این‌رو، در چنین شرایطی، اکو احتمالا در سال‌های آینده شتاب بیشتری بگیرد.
فرصت ایران برای خروج اکو از حصار خشکی
بسیاری از کشورهای اکو مانند ازبکستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان محصور در خشکی بوده و به دنبال اتصال به بنادر کشورهای دیگر مانند چابهار یا گوادر پاکستان هستند، اما همیشه اقبال کشورها به ایران به دلیل زیرساخت‌های بهتر و امنیت سرزمینی در اولویت این کشورها قرار دارد، مگر اینکه عامل سوم مانند ایالات متحده در این موضوع ورود کند که آن نیز در بلندمدت نمی‌تواند تاثیرگذار باشد. اخیرا کارگروهی متشکل از چهارکشور هند، ایران، افغانستان و ازبکستان بر تسهیل تجارت از طریق چابهار تاکید کرده‌اند.
چابهار که در محل تلاقی اقیانوس هند و دریای عمان در جنوب‌شرقی ایران قرار دارد، اولین پروژه بندری خارجی هند است. پس از تکمیل، این پروژه هند را قادر می‌سازد تا کالاهای خود را به افغانستان، آسیای‌مرکزی و فراتر از آن ارسال کند. هند رقیب سرسخت پاکستان بوده و در تلاش است تا با دور زدن آن، بندر چابهار را به عنوان راهی برای دسترسی به بازارهای آسیای‌مرکزی و همچنین افغانستان توسعه دهد. این بندر حدود ۷۲کیلومتر با همتای پاکستانی خود، یعنی گوادر فاصله دارد که توسط چین در حال توسعه است. شهر بندری استراتژیک ایران فرصتی بی‌نظیر برای هند ایجاد کرده تا کالاهای خود را از طریق یک مسیر امن جدید به افغانستان محصور در خشکی ارسال کند. به همین منظور، بازرگانان افغان را قادر می‌سازد تا کالاهای خود -عمدتا میوه و سبزیجات و همچنین آجیل و مواد معدنی- را از طریق چابهار به بازارهای جهانی صادر کنند.
جایگاه ویژه ترانزیتی برای ایران
توسعه کریدور‌ها افزون بر ارتقای جایگاه کشور از منظر اقتصادی، تجاری، سیاسی و نظامی، می‌تواند دیپلماسی اقتصادی ایران را نیز گسترش دهد، زیرا کریدورهای حمل‌ونقلی و ترانزیتی شریان‌های حیاتی در کالبد اقتصاد هستند و توسعه اقتصادی با وجود این کریدور‌ها همبستگی دارد. در دنیای مدرن، کریدور‌ها و زیرساخت‌های حمل‌ونقل از جمله مهم‌ترین پیش‌نیاز‌های پیشرفت تلقی می‌شوند و در ایران نیز بر اهمیت توسعه این شریان‌ها تاکید فراوان وجود دارد. سال‌های سال است که راجع به تکمیل کریدور‌ها صحبت می‌شود، اما تا پیش از این، هیچ دولتی نتوانست گام عملی در این زمینه بردارد، اما به گفته مهرداد بذرپاش، وزیر راه و شهرسازی، تکمیل زنجیره کریدوری از تأکیدات اصلی رئیس‌جمهور است و در عین حال، تکمیل کریدورهای شمال-جنوب کشور از مهم‌ترین اولویت‌های توسعه شبکه حمل ونقلی به‌شمار می‌رود.
کارشناسان معتقدند که کاهش جدی وابستگی ایران به درآمد نفتی است؛ ایجاد و توسعه مسیر ترانزیتی علاوه‌بر دریافت عواید ترانزیتی از دولت‌های خارجی، مشاغل زیادی را در داخل کشور فعال می‌کند. همچنین گره خوردن منافع کشورهای منطقه به منافع ایران است که وزن ژئوپلیتیک ایران در منطقه را رشد می‌دهد؛ این مسئله دست ایران را در بازی با قدرت‌های بزرگ جهانی باز خواهد کرد. با توجه به اینکه ایران تلاش می‌کند نظم جدیدی در منطقه جنوب غرب‌آسیا شکل دهد، بازیابی جایگاه کریدوری ایران، در این بین راه‌گشا خواهد بود. از طرف دیگر، تبدیل ایران به چهارراه ترانزیتی جهان است که علاوه‌بر بی‌اثرکردن تحریم‌ها، با افزایش گردشگری تجاری و تفریحی، همگرایی در منطقه را به نفع ایران افزایش
می‌دهد.