معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست:
اجرای راهبرد ملی برای حفاظت از تنها پستاندار بومی دریای خزر
معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست برنامه اقدام ملی حفاظت را راهبرد مهم و اصولی مراقبت از فوک خزری به عنوان تنها پستاندار بومی دریای مازندران ذکر کرد.
به گزارش اقتصادسرآمد، احمدرضا لاهیجان‌زاده در مراسم افتتاح «دبیرخانه دائمی برنامه اقدام ملی حفاظت از فوک خزری» در دانشگاه تربیت مدرس واحد نور افزود: برنامه اقدام ملی فوک خزری، یکی از اسناد راهبردی حفاظت از تنها پستاندار بومی دریای خزر است که با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست، نهادهای علمی، تشکل‌های مردمی و پشتیبانی‌های بین‌المللی تدوین شده و در حال اجرا است.
وی با تأکید بر وضعیت شکننده زیستگاه‌های ساحلی و تهدیدات متعدد پیش‌روی فوک خزری، راه‌اندازی این دبیرخانه را گامی مؤثر برای هماهنگی اقدامات حفاظتی، پژوهشی، ترویجی و بین‌المللی دانست و افزود: دبیرخانه دائمی برنامه اقدام ملی می‌تواند پیوند مؤثری میان دانش، سیاست‌گذاری و میدان اجرا برقرار سازد و از ظرفیت نهادهای محلی و دانشگاهی در حفاظت از این گونه بهره‌برداری کند.
در این نشست، همچنین بر ضرورت هماهنگی گسترده‌تر میان استان‌های ساحلی دریای خزر و پیگیری توافق‌سازی با کشورهای حاشیه خزر برای تدوین «برنامه اقدام منطقه‌ای حفاظت از فوک خزری» تأکید شد.
پیدایش فوک خزری به گونه‌ای فو ک حلقه‌دار بازمی‌گردد که ۲ میلیون سال پیش و در دوره کواترنری از قطب شمال به دریای خزر مهاجرت کردند. زمانی که صفحات یخ بین قاره‌ها آب شدند، فوک‌های حلقه‌دار پراکنده شدند و جمعیت منزوی آن‌ها، فک خزری را شکل دادند. یکی دیگر از این جمعیت منزوی، فوک بایکال است که جمجمه آن‌ها شباهت بسیاری به فوک خزری دارد.
فوک‌ها موجوداتی دریایی هستند که به باور عموم مردم در حاشیه دریاها زندگی می‌کنند. در ایران و در سال‌های دهه ۶۰ تعدادی از ساکنان مازندران خاطراتی از دیدن فوک‌ها که به آن "سگ آبی" می‌گفتند در اسکله‌های خلوت مانند اسکله "نکا " به یاد دارند. فوک خزری تنها پستاندار بومی دریای خزر است که از لحاظ ژنتیکی و حفظ تعادل در زنجیره غذایی دریای خزر بسیار با ارزش و مهم است.
فوک به واسطه قرار گرفتن در راس هرم غذایی و پراکنش آن در کل زیستگاه، به عنوان شاخص دریای خزر محسوب می‌شود. وجود فوک در دریای خزر که معیشت بسیاری از مردم وابسته به آن است، از نشانه‌های سلامت دریای خزر به حساب می‌آید.
به طور کلی فوک‌های خزری به دمای آب وابسته هستند و هنگامی که دما افزایش پیدا کند، به قست‌های عمیق و سردتر دریا می‌روند. از این جهت دریای خزر با دمای متفاوت آب در نقاط مختلف توانسته زیستگاهی ارزشمند برای فوک‌های خزری به حساب آید.
فوک خزری بدنی دوکی شکل، چشم‌های درشت، گوش‌های کوچک و سبیل‌های بلند و کلفتی که به حدود ۱۳۴ عدد می‌رسد، دارد. همچنین در صورتی که رشد کافی داشته باشد قدش به حدود یک متر و پنجاه سانتی‌متر و وزن ۸۰ کیلوگرم می‌رسد که یکی از کوچکترین گونه‌های فوک با ۱۰ جفت دندان در فَک بالا و ۸ جفت دندان در فَک پایین محسوب می‌شود. این نوع پستاندار در هر دست و پا ۵ انگشت با ناخن‌های بلند دارد که با پرده فاصله بین آن‌ها پوشانده شده که مانند باله در مهارت شنای فوک‌ها موثر است.
پاهای این پستاندار دریایی درست در امتداد دم قرار گرفته و سطح بدنش را موهای کوتاهی پوشانده که در وقت تولد نرم و سفید رنگ هستند و بنا به سن و فصل، تغییر و به رنگ خاکستری متمایل می‌شود و در فصل زمستان به طور کامل می‌ریزد. خال‌های روی پشت فک خزری با افزایش سن تیره‌تر، زیادتر و رنگ بدن او روشن می‌شود. از آن‌جایی که پاهای این حیوان به جلو خم نمی‌شود باید از طریق قوز کردن و لولیدن روی زمین حرکت کند.
همچنین این پستاندار دریایی گوش ندارد و با ارتعاش امواج در دریا و از طریق سیبیل‌های خود با دیگر فک‌ها ارتباط برقرار می‌کند. در کنار این، فوک‌های خزری بویایی و بینایی ضعیفی دارند و به نوعی کور رنگ هستند و تنها رنگ سبز را تشخیص می‌دهند.
فوک‌های خزری از ماهی‌های کوچک مثل کیلکا و گاهی سخت پوستان به عنوان غذا استفاده می‌کند اما نوع ماهی مورد تغذیه در فصل‌های مختلف ممکن است متفاوت شود. فک‌های بالغ روزانه تا سه کیلوگرم ماهی می‌خورند که این عدد در سال به حدود یک تن می‌رسد. با توجه به نوع تغذیه فوک‌های خزری، تجمع مواد شیمیایی و مضر مانند فلزات سنگین در بدن آن‌ها زیاد دیده می‌شود.
اواخر فصل پاییز، فوک‌های خزری برای تولید مثل به مناطق شمالی که آب دریاچه یخ زده و عمق کمتری دارد، می‌روند. آن‌ها با ایجاد دو نوع سوراخ در یخ‌های شناور برای تنفس، خروج و پناه دادن نوزادان تازه متولد شده خود برنامه‌ریزی می‌کنند. مادر حدود پنج هفته از بچه فک محافظت می‌کند و یک ماه بعد از زایمان مجدد شروع به جفت‌گیری می‌کند. این موجودات تک همسر هستند و فک‌های ماده دوران بارداری ۱۱ ماهه‌ای را طی می‌کنند تا نوزادی حدود پنج کیلوگرم به دنیا بیاورند.
بعد از تمام شدن دوران تولید مثل و جفت‌گیری، فک‌های خزری به قسمت‌های جنوبی دریا برمی‌گردند. فک‌های ماده بین سنین پنج تا هفت سالگی به بلوغ می‌رسند و فو ک‌های نر این روند را در۶ تا هفت سالگی تجربه می‌کنند.
فوک‌های خزری می‌توانند تا پنجاه متر به عمق آب بروند و یک دقیقه در عمق بمانند اما از آن‌جایی که فاقد آبشش هستند باید برای تنفس به سطح دریا بیایند. البته عمق ۱۵۰ متر و زمان بیشتر ماندن در این عمق نیز دیده شده است. در فصل زمستان و تابستان و همچنین دوره جفت‌گیری، فک‌ها در دسته بزرگ دیده می‌شوند اما در زمان‌های دیگر به تنهایی زندگی می‌کنند.
بر اساس اعلام اتحادیه بین‌المللی حفاظت از محیط‌زیست، فوک خزری جزو گونه‌های در معرض خطر است که کشورهای مجاور با همراهی مردم و مسئولا برای حفظ بقای نسل آن باید برنامه‌هایی را در اولویت‌های خود قرار دهند تا شاهد ادامه زندگی فک‌های خزری در آب‌های شور باشیم. در سال ۲۰۰۳ میلادی کنوانسیون "تهران "در ارتباط با حفاظت از تنوع زیستی دریای خزر توسط پنج کشور حاشیه این دریا امضا شد. در راستای این رویداد کشورهای ایران و روسیه با توجه به اهمیت گونه‌های ساکن این دریا، اقدام به چاپ تمبرهایی با تصویر فک و ماهی استروژن کردند.
به گزارش اقتصادسرآمد، احمدرضا لاهیجان‌زاده در مراسم افتتاح «دبیرخانه دائمی برنامه اقدام ملی حفاظت از فوک خزری» در دانشگاه تربیت مدرس واحد نور افزود: برنامه اقدام ملی فوک خزری، یکی از اسناد راهبردی حفاظت از تنها پستاندار بومی دریای خزر است که با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست، نهادهای علمی، تشکل‌های مردمی و پشتیبانی‌های بین‌المللی تدوین شده و در حال اجرا است.
وی با تأکید بر وضعیت شکننده زیستگاه‌های ساحلی و تهدیدات متعدد پیش‌روی فوک خزری، راه‌اندازی این دبیرخانه را گامی مؤثر برای هماهنگی اقدامات حفاظتی، پژوهشی، ترویجی و بین‌المللی دانست و افزود: دبیرخانه دائمی برنامه اقدام ملی می‌تواند پیوند مؤثری میان دانش، سیاست‌گذاری و میدان اجرا برقرار سازد و از ظرفیت نهادهای محلی و دانشگاهی در حفاظت از این گونه بهره‌برداری کند.
در این نشست، همچنین بر ضرورت هماهنگی گسترده‌تر میان استان‌های ساحلی دریای خزر و پیگیری توافق‌سازی با کشورهای حاشیه خزر برای تدوین «برنامه اقدام منطقه‌ای حفاظت از فوک خزری» تأکید شد.
پیدایش فوک خزری به گونه‌ای فو ک حلقه‌دار بازمی‌گردد که ۲ میلیون سال پیش و در دوره کواترنری از قطب شمال به دریای خزر مهاجرت کردند. زمانی که صفحات یخ بین قاره‌ها آب شدند، فوک‌های حلقه‌دار پراکنده شدند و جمعیت منزوی آن‌ها، فک خزری را شکل دادند. یکی دیگر از این جمعیت منزوی، فوک بایکال است که جمجمه آن‌ها شباهت بسیاری به فوک خزری دارد.
فوک‌ها موجوداتی دریایی هستند که به باور عموم مردم در حاشیه دریاها زندگی می‌کنند. در ایران و در سال‌های دهه ۶۰ تعدادی از ساکنان مازندران خاطراتی از دیدن فوک‌ها که به آن "سگ آبی" می‌گفتند در اسکله‌های خلوت مانند اسکله "نکا " به یاد دارند. فوک خزری تنها پستاندار بومی دریای خزر است که از لحاظ ژنتیکی و حفظ تعادل در زنجیره غذایی دریای خزر بسیار با ارزش و مهم است.
فوک به واسطه قرار گرفتن در راس هرم غذایی و پراکنش آن در کل زیستگاه، به عنوان شاخص دریای خزر محسوب می‌شود. وجود فوک در دریای خزر که معیشت بسیاری از مردم وابسته به آن است، از نشانه‌های سلامت دریای خزر به حساب می‌آید.
به طور کلی فوک‌های خزری به دمای آب وابسته هستند و هنگامی که دما افزایش پیدا کند، به قست‌های عمیق و سردتر دریا می‌روند. از این جهت دریای خزر با دمای متفاوت آب در نقاط مختلف توانسته زیستگاهی ارزشمند برای فوک‌های خزری به حساب آید.
فوک خزری بدنی دوکی شکل، چشم‌های درشت، گوش‌های کوچک و سبیل‌های بلند و کلفتی که به حدود ۱۳۴ عدد می‌رسد، دارد. همچنین در صورتی که رشد کافی داشته باشد قدش به حدود یک متر و پنجاه سانتی‌متر و وزن ۸۰ کیلوگرم می‌رسد که یکی از کوچکترین گونه‌های فوک با ۱۰ جفت دندان در فَک بالا و ۸ جفت دندان در فَک پایین محسوب می‌شود. این نوع پستاندار در هر دست و پا ۵ انگشت با ناخن‌های بلند دارد که با پرده فاصله بین آن‌ها پوشانده شده که مانند باله در مهارت شنای فوک‌ها موثر است.
پاهای این پستاندار دریایی درست در امتداد دم قرار گرفته و سطح بدنش را موهای کوتاهی پوشانده که در وقت تولد نرم و سفید رنگ هستند و بنا به سن و فصل، تغییر و به رنگ خاکستری متمایل می‌شود و در فصل زمستان به طور کامل می‌ریزد. خال‌های روی پشت فک خزری با افزایش سن تیره‌تر، زیادتر و رنگ بدن او روشن می‌شود. از آن‌جایی که پاهای این حیوان به جلو خم نمی‌شود باید از طریق قوز کردن و لولیدن روی زمین حرکت کند.
همچنین این پستاندار دریایی گوش ندارد و با ارتعاش امواج در دریا و از طریق سیبیل‌های خود با دیگر فک‌ها ارتباط برقرار می‌کند. در کنار این، فوک‌های خزری بویایی و بینایی ضعیفی دارند و به نوعی کور رنگ هستند و تنها رنگ سبز را تشخیص می‌دهند.
فوک‌های خزری از ماهی‌های کوچک مثل کیلکا و گاهی سخت پوستان به عنوان غذا استفاده می‌کند اما نوع ماهی مورد تغذیه در فصل‌های مختلف ممکن است متفاوت شود. فک‌های بالغ روزانه تا سه کیلوگرم ماهی می‌خورند که این عدد در سال به حدود یک تن می‌رسد. با توجه به نوع تغذیه فوک‌های خزری، تجمع مواد شیمیایی و مضر مانند فلزات سنگین در بدن آن‌ها زیاد دیده می‌شود.
اواخر فصل پاییز، فوک‌های خزری برای تولید مثل به مناطق شمالی که آب دریاچه یخ زده و عمق کمتری دارد، می‌روند. آن‌ها با ایجاد دو نوع سوراخ در یخ‌های شناور برای تنفس، خروج و پناه دادن نوزادان تازه متولد شده خود برنامه‌ریزی می‌کنند. مادر حدود پنج هفته از بچه فک محافظت می‌کند و یک ماه بعد از زایمان مجدد شروع به جفت‌گیری می‌کند. این موجودات تک همسر هستند و فک‌های ماده دوران بارداری ۱۱ ماهه‌ای را طی می‌کنند تا نوزادی حدود پنج کیلوگرم به دنیا بیاورند.
بعد از تمام شدن دوران تولید مثل و جفت‌گیری، فک‌های خزری به قسمت‌های جنوبی دریا برمی‌گردند. فک‌های ماده بین سنین پنج تا هفت سالگی به بلوغ می‌رسند و فو ک‌های نر این روند را در۶ تا هفت سالگی تجربه می‌کنند.
فوک‌های خزری می‌توانند تا پنجاه متر به عمق آب بروند و یک دقیقه در عمق بمانند اما از آن‌جایی که فاقد آبشش هستند باید برای تنفس به سطح دریا بیایند. البته عمق ۱۵۰ متر و زمان بیشتر ماندن در این عمق نیز دیده شده است. در فصل زمستان و تابستان و همچنین دوره جفت‌گیری، فک‌ها در دسته بزرگ دیده می‌شوند اما در زمان‌های دیگر به تنهایی زندگی می‌کنند.
بر اساس اعلام اتحادیه بین‌المللی حفاظت از محیط‌زیست، فوک خزری جزو گونه‌های در معرض خطر است که کشورهای مجاور با همراهی مردم و مسئولا برای حفظ بقای نسل آن باید برنامه‌هایی را در اولویت‌های خود قرار دهند تا شاهد ادامه زندگی فک‌های خزری در آب‌های شور باشیم. در سال ۲۰۰۳ میلادی کنوانسیون "تهران "در ارتباط با حفاظت از تنوع زیستی دریای خزر توسط پنج کشور حاشیه این دریا امضا شد. در راستای این رویداد کشورهای ایران و روسیه با توجه به اهمیت گونه‌های ساکن این دریا، اقدام به چاپ تمبرهایی با تصویر فک و ماهی استروژن کردند.