کوسه‌های خلیج‌فارس زیر ذره‌بین
گروه زیست‌محیطی دریایی -سعید قلیچی- مدتی قبل بود که برخی رسانه‌ها خبرهایی از حضور کوسه‌های گاوی در نزدیکی سواحل جزیره کیش منتشر کردند. البته این اولین بار نبود که چنین مطلبی در میان خبرها دیده می‌شود. تابستان سال گذشته نیز برخی اخبار پیرامون مشاهده گله کوسه‌های گاوی در نزدیکی جزیره کیش منتشر شده بود. آن زمان برخی گمانه‌زنی‌ها درباره خطرناک بودن این گونه از کوسه‌ها نیز در رسانه‌ها منتشر شد که موجبات نگرانی برخی گردشگران را فراهم کرد.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، پیش از این برخی رسانه‌ها در گزارش‌هایی اعلام کرده بودند که رسیدن کوسه‌های گاوی به ساحل کیش نشان‌دهنده تغییر الگوی رفتاری است؛ این تغییر الگوی مهاجرتی به دلیل گرم‌ترشدن دمای آب و تغییرات اقلیمی است که منجربه تغییر در زیستگاه‌های طبیعی این گونه شده است. همچنین عوامل انسانی مانند توسعه زیرساخت‌های گردشگری و افزایش فعالیت‌های دریایی در این منطقه نیز می‌تواند در جذب این کوسه‌ها تأثیرگذار باشد. در چنین شرایطی روز گذشته و در آخرین اظهارنظر رسمی در این زمینه رئیس اداره محیط‌زیست منطقه آزاد کیش با تاکید بی‌خطر بودن کوسه‌های مشاهده‌شده در سواحل کیش، شایعات وجود کوسه‌های خطرناک را تکذیب کرد.
کوسه‌ها از آن دسته آبزیانی هستند که تنوع بسیاری دارند و آن‌ها را می‌توان در مناطق دارای آب سرد و گرم و دریاهای قطبی یافت کرد. برخی از آن‌ها هم در آب‌های شیرین مانند رودخانه‌ها و دریاچه‌ها زندگی می‌کنند. برخی کوسه‌ها به صورت انفرادی و برخی از آن‌ها هم به صورت گروهی زندگی می‌کنند. یکی از بزرگ‌ترین شکارچیان دریا که به آن قاتل درنده هم می‌گویند،کوسه سفید بزرگ است که قلمرو آن بسیار وسیع بوده و تا غرب اقیانوس هند هم می‌رسد.
پژوهشگرانی که در این زمینه تحقیق می‌کنند به این نتیجه رسیده‌اند که هرچه کوسه آرام‌تر رشد کند عمر او بیشتر خواهد بود. متوسط عمر کوسه‌ها بین 20 تا 30سال است. در جهان حدود 400نوع کوسه وجود دارند که بعضی مانند نهنگ‌ها بزرگ هستند و بعضی دیگر به کوچکی یک ماهی قرمزند. بعضی از آن‌ها از گیاهان کوچکی به نام پلانکتون تغذیه می‌کنند و برخی دیگر گوشتخوار هستند و از ماهی‌ها و خوک‌های دریایی تغذیه می‌کنند.
رصد کامل کوسه‌های نزدیک کیش
آنطور که روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان منطقه آزاد کیش اعلام کرده، مریم محمدی، مدیر محیط‌زیست این منطقه آزاد گفت: تمامی کوسه‌هایی که در اطراف جزیره کیش رویت می‌شوند، برای انسان‌ها خطری ندارند و تاکنون هیچ حادثه‌ای در این زمینه گزارش نشده است. محمدی با اشاره به تنوع‌زیستی در سواحل مرجانی کیش اظهار داشت: به دلیل وجود مرجان‌ها در اطراف جزیره، گونه‌های متنوعی از جانداران دریایی از جمله کوسه بال‌سیاه مرجانی در این منطقه قابل مشاهده هستند.
این مقام مسئول افزود: کوسه بال‌سیاه مرجانی یکی از گونه‌هایی است که به راحتی در سواحل کیش، به‌ویژه در فصل زادآوری و به صورت گروهی در ضلع شرقی جزیره دیده می‌شود و زیستگاه اصلی آن به‌شمار می‌رود. علاوه‌بر این گونه، کوسه‌هایی مانند کوسه پلنگی و کوسه پرستار نیز در آب‌های کیش مشاهده شده‌اند که همه آن‌ها بی‌خطر بوده و نهایتاً تا یک‌و‌نیم متر رشد کرده و عمدتاً از ماهی‌های کوچک و پلانکتون تغذیه می‌کنند.
محمدی با اشاره به رفتار غیرتهاجمی این کوسه‌ها گفت: این گونه‌ها شب‌ها فعال بوده و روزها در میان صخره‌ها پنهان می‌شوند و از انسان دوری می‌کنند و تنها در صورت تماس فیزیکی خشن ممکن است واکنش دفاعی نشان دهند، به همین دلیل توصیه می‌شود از لمس آن‌ها خودداری شود. رئیس اداره محیط‌زیست کیش تاکید کرد: تاکنون هیچ مورد حادثه‌ای ناشی از حضور این کوسه‌ها در سواحل کیش گزارش نشده و تمامی کوسه‌هایی که ثبت شده‌اند، بی‌خطر هستند و می‌توان در کنار آن‌ها غواصی ایمن و لذت‌بخشی را تجربه کرد.
نگاهی به کوسه‌های خلیج‌فارس
خلیج‌فارس زیستگاه انواع مختلفی از کوسه‌هاست که تنها برخی از آن‌ها خطرناک محسوب می‌شوند. در این میان، کوسه‌نهنگ بزرگ‌ترین گونه کوسه در این منطقه است. گونه‌های مختلف کوسه در خلیج‌فارس شناسایی شده‌اند که از نظر ظاهری با هم تفاوت‌های زیادی دارند و از کوسه‌های ۷۰-۸۰سانتی‌متری تا کوسه‌های بالغ بر ۴متر را شامل می‌شوند.
در این میان 7نوع کوسه‌ماهی در دریای خلیج‌فارس وجود دارند که می‌توان به کوسه‌ماهی‌های درنده، کوسه سرچکشی، نهنگ کوسه، کوسه‌های شکاری، کوسه کر، کوسه گربه‌ماهی و کوسه‌های گورخری اشاره کرد. کوسه‌ها برای تولیدمثل به سمت آب‌هایی با عمق کم می‌روند، اما دومورد باعث شده تا ادامه نسل آن‌ها به خطر بیفتد؛ مورد اول اینکه آن‌ها زنده‌زا هستند و از این جهت نمی‌توان برنامه‌ای برای احیای نسل و پرورش آن‌ها داشته باشیم و مورد دوم آنکه افزایش تخریب مناطق ساحلی خطری دیگر برای ادامه نسل آن‌ها به‌شمار می‌رود.
تاریخچه حضور کوسه‌ها در دریاها به بیش از 450میلیون سال پیش می‌رسد.همچنین دریای خلیج‌فارس یکی از مکان‌های مورد علاقه کوسه‌های نخستین در گذشته بوده است. این تحقیق براساس نمونه‌هایی از انواع مهره‌ها و دندان‌های کوسه‌ها که دانشمندان و باستان‌شناسان کشف کرده‌اند و متعلق به 7هزارسال پیش است، به‌دست آمده. کوسه‌هایی که در آب‌های خلیج‌فارس هستند در موردی به نام زیست‌سنجی تفاوت هایی با هم دارند. به عنوان مثال، برخی کوسه‌ها بین 70 تا 80سانتی‌متر طول دارند و برخی دیگر به بیش از 4متر هم می‌رسند.
اهمیت حفاظت از کوسه‌های خلیج‌فارس
مدتی قبل بود که دفتر مطالعات زیربنایی مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با عنوان «ضرورت حفاظت از کوسه‌ماهیان خلیج‌فارس و دریای عمان» به بررسی ضرورت حفاظت از کوسه‌ماهیان خلیج‌فارس و دریای عمان پرداخت. در این گزارش آمده بود که براساس جدیدترین فهرست قرمز منتشرشده از سوی اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت، نیمی از کوسه‌ماهیان به عنوان گونه‌های در معرض خطر طبقه‌بندی شده‌اند. متأسفانه منطقه بسیار مهم و با ارزش زیستی حوضه‌های دریایی جنوب ایران توسط کشورهایی احاطه شده که برخی از آن‌ها، از جمله ایران در زمره کشورهایی قرار دارند که بیشترین میزان صید کوسه‌ماهیان در سرتاسر جهان را دارند، به‌طوری که طبق آمار رسمی اعلام شده از سوی ایران به فائو، طی سال‌های۲۰۱۵-۲۰۰۰ میلادی بیش از ۱۸۰هزار تن انواع کوسه‌ماهیان از آب‌های جنوبی ایران صید شده که این آمار، ایران را در بین ۲۶کشوری قرار می‌دهد که بیشترین سهم صید کوسه‌ماهیان را در سراسر جهان برعهده دارد.
در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس با بیان اینکه این آمار قطعاً نمی‌تواند میزان صید غیرمجاز را دربرگیرد، می‌افزاید که آمار دقیقی از میزان آن در دسترس نبوده و کشور ما نیز از این موضوع مستثنا نیست. با برآورد میزان صید سالانه کوسه‌ماهیان در پنج‌دهه گذشته و براساس آخرین رده‌بندی اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت در سال۲۰۲۰، هم‌اکنون ۴گونه از کوسه‌ماهیان خلیج‌فارس و دریای عمان به صورت بحرانی در معرض انقراض قرار گرفته‌اند؛ همچنین ۱۳گونه در فهرست قرمز گونه‌های در معرض خطر قرار گرفته‌اند، لذا لازم است اقدامات جدی جهت حفاظت از این گونه‌های بسیار ارزشمند در کشور انجام شود و سازمان‌های متولی باید به سرعت نسبت به تدوین و سامانه اجرایی و نظارتی برنامه‌های حفاظتی همت گمارند.
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس تاكيد كرده که با توجه به روند سقوط ذخایر ماهیان غضروفی در ایران برنامه اقدام ملی حفاظت از ماهیان غضروفی ازجمله کوسه‌ماهیان را اجتناب ناپذیر بوده و عنوان کرده است که سازمان‌های متولی باید به سرعت نسبت به تدوین و سامانه اجرایی و نظارتی این برنامه همت گمارند. سازمان‌های حفاظت محیط‌زیست و شیلات باید برنامه‌های تحقیقاتی و مطالعاتی را به صورت جدی انجام دهند و در این موضوع ارتباط مداوم و نزدیک با جوامع و صیادان محلی شهرها و روستاها ضروری خواهد بود.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، پیش از این برخی رسانه‌ها در گزارش‌هایی اعلام کرده بودند که رسیدن کوسه‌های گاوی به ساحل کیش نشان‌دهنده تغییر الگوی رفتاری است؛ این تغییر الگوی مهاجرتی به دلیل گرم‌ترشدن دمای آب و تغییرات اقلیمی است که منجربه تغییر در زیستگاه‌های طبیعی این گونه شده است. همچنین عوامل انسانی مانند توسعه زیرساخت‌های گردشگری و افزایش فعالیت‌های دریایی در این منطقه نیز می‌تواند در جذب این کوسه‌ها تأثیرگذار باشد. در چنین شرایطی روز گذشته و در آخرین اظهارنظر رسمی در این زمینه رئیس اداره محیط‌زیست منطقه آزاد کیش با تاکید بی‌خطر بودن کوسه‌های مشاهده‌شده در سواحل کیش، شایعات وجود کوسه‌های خطرناک را تکذیب کرد.
کوسه‌ها از آن دسته آبزیانی هستند که تنوع بسیاری دارند و آن‌ها را می‌توان در مناطق دارای آب سرد و گرم و دریاهای قطبی یافت کرد. برخی از آن‌ها هم در آب‌های شیرین مانند رودخانه‌ها و دریاچه‌ها زندگی می‌کنند. برخی کوسه‌ها به صورت انفرادی و برخی از آن‌ها هم به صورت گروهی زندگی می‌کنند. یکی از بزرگ‌ترین شکارچیان دریا که به آن قاتل درنده هم می‌گویند،کوسه سفید بزرگ است که قلمرو آن بسیار وسیع بوده و تا غرب اقیانوس هند هم می‌رسد.
پژوهشگرانی که در این زمینه تحقیق می‌کنند به این نتیجه رسیده‌اند که هرچه کوسه آرام‌تر رشد کند عمر او بیشتر خواهد بود. متوسط عمر کوسه‌ها بین 20 تا 30سال است. در جهان حدود 400نوع کوسه وجود دارند که بعضی مانند نهنگ‌ها بزرگ هستند و بعضی دیگر به کوچکی یک ماهی قرمزند. بعضی از آن‌ها از گیاهان کوچکی به نام پلانکتون تغذیه می‌کنند و برخی دیگر گوشتخوار هستند و از ماهی‌ها و خوک‌های دریایی تغذیه می‌کنند.
رصد کامل کوسه‌های نزدیک کیش
آنطور که روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان منطقه آزاد کیش اعلام کرده، مریم محمدی، مدیر محیط‌زیست این منطقه آزاد گفت: تمامی کوسه‌هایی که در اطراف جزیره کیش رویت می‌شوند، برای انسان‌ها خطری ندارند و تاکنون هیچ حادثه‌ای در این زمینه گزارش نشده است. محمدی با اشاره به تنوع‌زیستی در سواحل مرجانی کیش اظهار داشت: به دلیل وجود مرجان‌ها در اطراف جزیره، گونه‌های متنوعی از جانداران دریایی از جمله کوسه بال‌سیاه مرجانی در این منطقه قابل مشاهده هستند.
این مقام مسئول افزود: کوسه بال‌سیاه مرجانی یکی از گونه‌هایی است که به راحتی در سواحل کیش، به‌ویژه در فصل زادآوری و به صورت گروهی در ضلع شرقی جزیره دیده می‌شود و زیستگاه اصلی آن به‌شمار می‌رود. علاوه‌بر این گونه، کوسه‌هایی مانند کوسه پلنگی و کوسه پرستار نیز در آب‌های کیش مشاهده شده‌اند که همه آن‌ها بی‌خطر بوده و نهایتاً تا یک‌و‌نیم متر رشد کرده و عمدتاً از ماهی‌های کوچک و پلانکتون تغذیه می‌کنند.
محمدی با اشاره به رفتار غیرتهاجمی این کوسه‌ها گفت: این گونه‌ها شب‌ها فعال بوده و روزها در میان صخره‌ها پنهان می‌شوند و از انسان دوری می‌کنند و تنها در صورت تماس فیزیکی خشن ممکن است واکنش دفاعی نشان دهند، به همین دلیل توصیه می‌شود از لمس آن‌ها خودداری شود. رئیس اداره محیط‌زیست کیش تاکید کرد: تاکنون هیچ مورد حادثه‌ای ناشی از حضور این کوسه‌ها در سواحل کیش گزارش نشده و تمامی کوسه‌هایی که ثبت شده‌اند، بی‌خطر هستند و می‌توان در کنار آن‌ها غواصی ایمن و لذت‌بخشی را تجربه کرد.
نگاهی به کوسه‌های خلیج‌فارس
خلیج‌فارس زیستگاه انواع مختلفی از کوسه‌هاست که تنها برخی از آن‌ها خطرناک محسوب می‌شوند. در این میان، کوسه‌نهنگ بزرگ‌ترین گونه کوسه در این منطقه است. گونه‌های مختلف کوسه در خلیج‌فارس شناسایی شده‌اند که از نظر ظاهری با هم تفاوت‌های زیادی دارند و از کوسه‌های ۷۰-۸۰سانتی‌متری تا کوسه‌های بالغ بر ۴متر را شامل می‌شوند.
در این میان 7نوع کوسه‌ماهی در دریای خلیج‌فارس وجود دارند که می‌توان به کوسه‌ماهی‌های درنده، کوسه سرچکشی، نهنگ کوسه، کوسه‌های شکاری، کوسه کر، کوسه گربه‌ماهی و کوسه‌های گورخری اشاره کرد. کوسه‌ها برای تولیدمثل به سمت آب‌هایی با عمق کم می‌روند، اما دومورد باعث شده تا ادامه نسل آن‌ها به خطر بیفتد؛ مورد اول اینکه آن‌ها زنده‌زا هستند و از این جهت نمی‌توان برنامه‌ای برای احیای نسل و پرورش آن‌ها داشته باشیم و مورد دوم آنکه افزایش تخریب مناطق ساحلی خطری دیگر برای ادامه نسل آن‌ها به‌شمار می‌رود.
تاریخچه حضور کوسه‌ها در دریاها به بیش از 450میلیون سال پیش می‌رسد.همچنین دریای خلیج‌فارس یکی از مکان‌های مورد علاقه کوسه‌های نخستین در گذشته بوده است. این تحقیق براساس نمونه‌هایی از انواع مهره‌ها و دندان‌های کوسه‌ها که دانشمندان و باستان‌شناسان کشف کرده‌اند و متعلق به 7هزارسال پیش است، به‌دست آمده. کوسه‌هایی که در آب‌های خلیج‌فارس هستند در موردی به نام زیست‌سنجی تفاوت هایی با هم دارند. به عنوان مثال، برخی کوسه‌ها بین 70 تا 80سانتی‌متر طول دارند و برخی دیگر به بیش از 4متر هم می‌رسند.
اهمیت حفاظت از کوسه‌های خلیج‌فارس
مدتی قبل بود که دفتر مطالعات زیربنایی مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با عنوان «ضرورت حفاظت از کوسه‌ماهیان خلیج‌فارس و دریای عمان» به بررسی ضرورت حفاظت از کوسه‌ماهیان خلیج‌فارس و دریای عمان پرداخت. در این گزارش آمده بود که براساس جدیدترین فهرست قرمز منتشرشده از سوی اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت، نیمی از کوسه‌ماهیان به عنوان گونه‌های در معرض خطر طبقه‌بندی شده‌اند. متأسفانه منطقه بسیار مهم و با ارزش زیستی حوضه‌های دریایی جنوب ایران توسط کشورهایی احاطه شده که برخی از آن‌ها، از جمله ایران در زمره کشورهایی قرار دارند که بیشترین میزان صید کوسه‌ماهیان در سرتاسر جهان را دارند، به‌طوری که طبق آمار رسمی اعلام شده از سوی ایران به فائو، طی سال‌های۲۰۱۵-۲۰۰۰ میلادی بیش از ۱۸۰هزار تن انواع کوسه‌ماهیان از آب‌های جنوبی ایران صید شده که این آمار، ایران را در بین ۲۶کشوری قرار می‌دهد که بیشترین سهم صید کوسه‌ماهیان را در سراسر جهان برعهده دارد.
در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس با بیان اینکه این آمار قطعاً نمی‌تواند میزان صید غیرمجاز را دربرگیرد، می‌افزاید که آمار دقیقی از میزان آن در دسترس نبوده و کشور ما نیز از این موضوع مستثنا نیست. با برآورد میزان صید سالانه کوسه‌ماهیان در پنج‌دهه گذشته و براساس آخرین رده‌بندی اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت در سال۲۰۲۰، هم‌اکنون ۴گونه از کوسه‌ماهیان خلیج‌فارس و دریای عمان به صورت بحرانی در معرض انقراض قرار گرفته‌اند؛ همچنین ۱۳گونه در فهرست قرمز گونه‌های در معرض خطر قرار گرفته‌اند، لذا لازم است اقدامات جدی جهت حفاظت از این گونه‌های بسیار ارزشمند در کشور انجام شود و سازمان‌های متولی باید به سرعت نسبت به تدوین و سامانه اجرایی و نظارتی برنامه‌های حفاظتی همت گمارند.
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس تاكيد كرده که با توجه به روند سقوط ذخایر ماهیان غضروفی در ایران برنامه اقدام ملی حفاظت از ماهیان غضروفی ازجمله کوسه‌ماهیان را اجتناب ناپذیر بوده و عنوان کرده است که سازمان‌های متولی باید به سرعت نسبت به تدوین و سامانه اجرایی و نظارتی این برنامه همت گمارند. سازمان‌های حفاظت محیط‌زیست و شیلات باید برنامه‌های تحقیقاتی و مطالعاتی را به صورت جدی انجام دهند و در این موضوع ارتباط مداوم و نزدیک با جوامع و صیادان محلی شهرها و روستاها ضروری خواهد بود.