«زنگزور» تهدیدی خاموش برای تمامیت ژئوپلیتیکی ایران
حمید الماسی نیا- در میان تحولات شتاب‌زده منطقه قفقاز جنوبی، طرح موسوم به «کریدور زنگزور» که از سوی جمهوری آذربایجان و با حمایت ترکیه دنبال می‌شود، به یکی از چالش‌های ژئوپلیتیکی جدی جمهوری اسلامی ایران بدل شده است. کریدور زنگزور در واقع مسیری استراتژیک است که جمهوری آذربایجان با حمایت ترکیه، در تلاش برای ایجاد آن در خاک ارمنستان است. در صورت تحقق این طرح به شکل پیشنهادی باکو – که خواهان عبور بدون نظارت و حاکمیت ارمنستان است – منطقه سیونیک به یک منطقه ترانزیتی بدون کنترل مؤثر ارمنستان تبدیل خواهد شد. در این صورت، ایران که تنها مرز زمینی خود با ارمنستان را در این منطقه دارد، به‌طور مستقیم از اتصال به شمال قفقاز، اوراسیا و اروپا محروم خواهد شد.
کریدور زنگزور در واقع مسیری استراتژیک است که جمهوری آذربایجان با حمایت ترکیه، در تلاش برای ایجاد آن در خاک ارمنستان است. در صورت تحقق این طرح به شکل پیشنهادی باکو – که خواهان عبور بدون نظارت و حاکمیت ارمنستان است – منطقه سیونیک به یک منطقه ترانزیتی بدون کنترل مؤثر ارمنستان تبدیل خواهد شد. در این صورت، ایران که تنها مرز زمینی خود با ارمنستان را در این منطقه دارد، به‌طور مستقیم از اتصال به شمال قفقاز، اوراسیا و اروپا محروم خواهد شد. اگرچه این طرح، ظاهراً در خاک ارمنستان اجرا می‌شود و مرزهای فیزیکی ایران را به‌صورت مستقیم تحت تأثیر قرار نمی‌دهد، اما در باطن، نقشه جدیدی از قدرت و نفوذ را در حاشیه شمال‌غربی ایران ترسیم می‌کند؛ نقشه‌ای که در صورت تحقق، به‌طور غیرمستقیم اما واقعی، استقلال ژئوپلیتیکی و منافع حیاتی ایران در منطقه را با تهدیدی بی‌سابقه مواجه می‌سازد.
کریدور زنگزور، در صورت عبور بدون نظارت دولت ارمنستان، عملاً مرز ۴۵ کیلومتری ایران با ارمنستان را بی‌اثر کرده و نقش ایران را در کریدورهای منطقه‌ای، به‌ویژه مسیرهای ترانزیتی شمال‌جنوب و اتصال به بازارهای اوراسیا و اروپا، تضعیف می‌کند. این مسیر نه‌تنها اتصال آذربایجان به نخجوان را تسهیل می‌کند، بلکه نفوذ ترکیه در قفقاز را به پشت مرزهای ایران می‌کشاند. چنین روندی، معادله قدرت در منطقه را به‌زیان ایران و به‌نفع محور آنکارا – باکو بازتعریف می‌کند. در شرایطی که قدرت‌های فرامنطقه‌ای در پی تثبیت طرح‌های خود در قفقاز هستند، بی‌توجهی به چنین تحرکاتی، ممکن است در آینده نزدیک منجر به تغییراتی در ساختار جغرافیای استراتژیک منطقه شود که بازگشت‌ناپذیر خواهند بود. از این منظر، طرح کریدور زنگزور را باید نه صرفاً یک پروژه ترانزیتی، بلکه ابزار هندسه‌سازی جدید منطقه‌ای و اهرمی برای تضعیف جایگاه ایران در قفقاز تلقی کرد.
جمهوری اسلامی ایران در سال‌های اخیر، همواره بر حفظ تمامیت ارضی کشورها و ثبات منطقه‌ای تأکید داشته است. اما اکنون ضروری است که دستگاه دیپلماسی، موضعی روشن و فعال نسبت به طرح‌هایی اتخاذ کند که پیامدهای پنهان اما سنگینی برای امنیت ملی کشور در پی دارند. بی‌تردید، تأمین منافع راهبردی ایران در قفقاز جنوبی، مستلزم اقدامی ترکیبی و هوشمندانه است؛ از دیپلماسی فعال با طرف‌های منطقه‌ای گرفته تا بهره‌گیری از ظرفیت‌های اقتصادی و امنیتی برای مقابله با هرگونه تغییر ژئوپلیتیک تحمیلی. کریدور زنگزور اگر بدون نظارت بین‌المللی و بدون رعایت حاکمیت کشورهای ذی‌ربط اجرایی شود، مقدمه‌ای خواهد بود بر دگرگونی‌های ژرف در مرزهای نفوذ، که منافع ایران را در بلندمدت تحت‌الشعاع قرار خواهد داد.
کریدور زنگزور، فراتر از یک مسیر ترانزیتی است؛ این پروژه بخشی از مهندسی ژئوپلیتیکی منطقه قفقاز با اهداف خاص از سوی آذربایجان و ترکیه است. بی‌توجهی به پیامدهای آن، نه‌تنها دسترسی استراتژیک ایران را محدود می‌کند، بلکه تمامیت ژئوپلیتیکی کشور را نیز تهدید می‌سازد. بر همین اساس، جمهوری اسلامی ایران باید با استفاده از ظرفیت‌های دیپلماتیک، حقوقی و امنیتی خود، در برابر این روند ایستادگی کند و مانع از اجرایی شدن طرح‌هایی شود که بی‌هیاهو اما عمیق، نقشه ژئوپلیتیک منطقه را علیه منافع ایران بازطراحی می‌کنند. اکنون زمان آن رسیده است که جمهوری اسلامی ایران، با صراحت، هوشمندی و اقتدار، از جایگاه تاریخی خود در قفقاز دفاع
کند.
فعال رسانه ای