« سرآمد» از مزیت‌های خراسان رضوی برای ایجاد بندر خشک، گزارش می‌دهد؛
«شمال‌شرق ایران» چشم‌انتظار ایجاد بندر خشک
مرکز لجستیک ریلی شهید مطهری در مسیر کریدور شرق-غرب و شمال-جنوب
گروه حمل‌ونقل-امید عباسی- خراسان رضوی به عنوان یکی از استان‌های مرزی شرق کشور که اتصال ریلی آن با شبکه سراسری راه‌آهن از مدت‌ها قبل وجود دارد، ظرفیت خوبی برای توسعه ترانزیت است. از سوی دیگر، طی سال‌های گذشته و با درک اهمیت اتصال شبکه ریلی و بنادر کشور برای توسعه تجارت، ایجاد بنادر خشک نیز تبدیل به یکی از اولویت‌های برنامه‌ریزی در کشور شده است. بنادر خشک، پایانههای داخلی ترکیبی کالا هستند که غالبا دارای ارتباط مستقیم و برنامه ریلی با یک یا چند بندر ساحلی‌اند و عموما توسط راه‌آهن به بندر دریایی متصل می‌شوند. این بنادر مرکزی برای انتقال کالاها به مقاصد داخلی کشور هستند و انتقال کالا بین کشتی‌‌‌‌‌ها و شبکه‌‌‌‌‌های بزرگ حمل‌ونقل داخلی را تسهیل خواهند کرد.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، بنادر خشک با کاهش بار تردد در جاده‌‌‌‌‌ها، مسیرهای جاده‌ای را خلوت و امن‌‌‌‌‌تر خواهند کرد. اهمیت بنادر خشک به‌ویژه در خاورمیانه که سرزمینهای داخلی وسیعی دارد و بسیاری از شهرهای آن در مناطق دور از ساحل ایجاد شده، بسیار مهم است. این در حالی است که به اعتقاد کارشناسان، ایران به دلیل موقعیت ژئوپلیتیک ممتاز خود، مسیر اتصال آسیای‌مرکزی، قفقاز و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس به اروپاست و بنادر خشک می‌توانند به عنوان مراکز پردازش و جابهجایی بار ترانزیتی، ضمن ایفای نقش در کاهش هزینه حمل‌ونقل به بنادر دریایی، از این بنادر همچون بندرعباس، چابهار یا امام‌خمینی(ره) به نوعی پشتیبانی کنند و با توجه به تلاش ایران در سال‌های اخیر برای توسعه کریدورهای شمال-جنوب و شرق-غرب، بنادر خشک نقشی حیاتی در بهره‌‌‌‌‌برداری از ظرفیت‌های کریدوری ایفا خواهند کرد.
بنادر، دروازه‌های اصلی ورود و خروج کالا به کشورها حساب می‌شوند و بنادر خشک مکان‌هایی هستند که خدمات لازم در جهت انجام امور مربوط به حمل‌ونقل کالاها در آن‌ها انجام می‌شود؛ در واقع هر نوع حمل‌ونقل جاده‌ای، ریلی، هوایی و دریایی می‌تواند از محل بنادر خشک برقرارشده و از طریق شیوه‌‌‌‌‌های مختلف حمل، به بنادر آبی و دریا متصل شود. امکان ذخیره(انبار) موقت یا دائمی محموله‌ها و کالاها و نیز ارائه خدمات گمرکی و ارزش‌افزوده در این نوع بندر وجود دارد، از این‌رو بندر خشک، نقش موثری در توسعه تجاری کشورها داشته و از اهمیت بالای بین‌المللی برخوردار است؛ به عبارتی می‌توان بندر خشک را مکانی امن برای کنترل، انبارداری، بازرسی و گمرک در تجارت بین‌الملل دانست.
برای بنادر خشک اهمیت و کارایی فراوانی ذکر شده‌است؛ از جمله رفع مشکل فضای ذخیره‌سازی و گمرکی که در بنادر مجاور دریا محدود است، سرعت بخشیدن به جابهجایی محموله بین کشتی‌‌‌‌‌ها و سیستم‌های حمل‌ونقل داخلی جهت توزیع کالا، ظرفیت بالا در توزیع مقرون‌به‌صرفه بین بنادر دریایی و راه‌آهن، کاهش قابل‌توجه در آلودگی ناشی از حمل‌ونقل کالا؛ به این‌ترتیب که از وقتی که از بنادر خشک به‌طور جدی و منظم در زنجیره تامین استفاده می‌شود، انتشار دی‌‌‌‌‌اکسید‌کربن تا 25درصد کمتر از حد معمول خواهد شد. براساس یک مطالعه که در خاورمیانه انجام شده است، چشم‌‌‌‌‌انداز حمل‌ونقل در این منطقه تحت سلطه شبکه‌‌‌‌‌های گسترده جاده‌ای است و خدمات‌‌‌‌‌رسانی به‌‌‌‌‌گونه‌‌‌‌‌ای طراحی شده که به شدت به وسایل نقلیه شخصی وابسته هستند. بنادر خشک اماکنی هستند که وابستگی به حمل‌ونقل جاده‌ای را با توسعه خطوط ریلی کم خواهند کرد.
ایده ایجاد بندر خشک در مشهد
روزهای پایانی هفته گذشته بود که علی عبدالعلی‌زاده، دستیار و نماینده ویژه رئیس‌جمهور در هماهنگی اجرای سیاست‌های کلی توسعه دریامحور و مکران گفت: براساس برنامه‌ریزی‌های صورت‌‌گرفته، طرح ساخت بندر خشک مشهد در قالب یک طرح ملی و در هماهنگی با دستگاه‌های مرتبط در این شهر دنبال خواهد شد. او در سفری که به مشهد داشت، ضمن بازدید از ایستگاه شهید مطهری، گمرک و شهرک صنعتی خادم‌الرضا(ع) در جمع خبرنگاران افزود: این بندر خشک قرار است در نقش دروازه پشتیبانی برای تبادلات تجاری شمال‌شرق کشور و کشورهای آسیای‌میانه ایفای نقش کند. وی ادامه داد: در این بازدید امکان‌سنجی احداث بندر خشک در شمال‌شرق کشور با محوریت شهرک صنعتی خادم‌الرضا(ع) مورد ارزیابی قرار گرفت.
نماینده ویژه رئیس‌جمهور گفت: ایجاد بندر خشک در مشهد گامی راهبردی برای تسهیل تجارت، کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل و توسعه صادرات از شرق کشور به شمار می‌رود و شهرک صنعتی خادم‌الرضا(ع) به دلیل موقعیت مکانی مناسب، نزدیکی به زیرساخت‌های حمل‌ونقل و تراکم واحدهای تولیدی، ظرفیت تبدیل‌شدن به قطب پشتیبانی منطقه را دارد. عبدالعلی‌زاده افزود: در نشستی تخصصی با حضور فعالان اقتصادی، نمایندگان گمرک، شرکت راه‌آهن و مدیران بخش خصوصی در گمرک شهید مطهری که در مجاورت شهرک صنعتی خادم‌الرضا(ع) قرار دارد چالش‌ها، الزامات و فرصت‌های ایجاد بندر خشک در این منطقه بررسی شد.
ظرفیت‌های خراسان رضوی برای بندر خشک
بسیاری از مسئولان اجرایی و حتی جمعی از کارشناسان معتقدند که استان خراسان رضوی به لحاظ راهبردی قابلیت ایجاد دهکده لجستیک و بندر خشک را دارد. ایستگاه راه‌آهن شهید مطهری، منطقه آزاد تجاری سرخس و همچنین وجود شهرک صنعتی مشهد از جمله مهم‌ترین ظرفیت‌های بالقوه خراسان رضوی برای این موضوع است که البته در آینده نزدیک و با تعیین موقعیت بندر خشک در استان، الزاماتی برای تهیه برنامه آمایش سرزمینی نیز در دستور کار قرار خواهد داشت تا زمینه توسعه و ارتقای آن در آینده فراهم شود. خراسان رضوی همچنین با افغانستان و ترکمنستان مرز مشترک دارد که پایانههای مرزی دوغارون، سرخس، لطف‌آباد و باجگیران در این نوار مرزی واقع شده است و دروازه طلایی ایران با این دو کشور همسایه و آسیای‌میانه را تشکیل داده‌اند.
بندر خشک در خراسان رضوی می‌تواند علاوه‌بر کاهش ازدحام بار در بنادر دریایی جنوب کشور، مسیر ترانزیت به کشورهای آسیای‌میانه را هموارتر کند و زمینه توسعه اقتصادی، صنعتی و لجستیکی این استان را رقم بزند. براساس تعاریف وزارت راه و شهرسازی، دهکده لجستیک مرکزی با سطح عملکردی و فعالیتی غالباً بین‌المللی شامل صادرات، واردات و ترانزیت همراه با خدمات گمرکی به شمار می‌آید و دارای بندر خشک، راه‌آهن، جاده و زیرساخت‌های تخلیه، بارگیری، نگهداری و بازرسی کالاست.
وجود ایستگاه راه‌آهن شهید مطهری به عنوان مهم‌ترین مرکز لجستیک بار ریلی در منطقه شمال‌شرق کشور و در مسیر کریدور شرق-غرب و شمال-جنوب که هم‌اکنون با ظرفیت تخلیه و بارگیری ۳۵۰واگن به صورت شبانه‌روزی در حال فعالیت است، شرایطی را ایجاد می‌کند تا سالانه یک‌میلیون لیتر تخلیه مواد سوختی در این ایستگاه انجام شود. از طرف دیگر، مطابق سند آمایش مراکز لجستیک کشور، بندر خشک منطقه‌ای محصور در دهکده لجستیک است و با توجه به شرایط موجود شهرستان مشهد و ایستگاه شهید مطهری این قابلیت را داراست که به دهکده لجستیک تبدیل شود. همچنین ایستگاه راه‌آهن سرخس این توانایی را داراست که راه‌آهن آسیای‌میانه و چین را به بنادر جنوبی ایران و همچنین ترکیه و اروپا متصل کند و ظرفیت حمل‌ونقل کالا تا هفت‌میلیون تن در سال را دارد.
در چنین شرایطی بسیاری از کارشناسان معتقدند که با توجه به حادثه بندر شهیدرجایی، حوزه ترانزیت کشور نیازمند توسعه بنادر خشک و دهکده‌های لجستیک در سایر نقاط کشور است تا از این طریق بتوان از تراکم بار و کانتینر در بنادر دریایی جلوگیری کرد. در این وضعیت بخش خصوصی باید در بنادر خشک بیشترین نقش‌آفرینی را داشته باشد و در خراسان رضوی، زیرساخت‌ها و اراضی مراکز لجستیکی باید به حدی برسد که ظرفیت استان‌های همجوار را پشتیبانی کند.
گروه حمل‌ونقل-امید عباسی- خراسان رضوی به عنوان یکی از استان‌های مرزی شرق کشور که اتصال ریلی آن با شبکه سراسری راه‌آهن از مدت‌ها قبل وجود دارد، ظرفیت خوبی برای توسعه ترانزیت است. از سوی دیگر، طی سال‌های گذشته و با درک اهمیت اتصال شبکه ریلی و بنادر کشور برای توسعه تجارت، ایجاد بنادر خشک نیز تبدیل به یکی از اولویت‌های برنامه‌ریزی در کشور شده است. بنادر خشک، پایانههای داخلی ترکیبی کالا هستند که غالبا دارای ارتباط مستقیم و برنامه ریلی با یک یا چند بندر ساحلی‌اند و عموما توسط راه‌آهن به بندر دریایی متصل می‌شوند. این بنادر مرکزی برای انتقال کالاها به مقاصد داخلی کشور هستند و انتقال کالا بین کشتی‌‌‌‌‌ها و شبکه‌‌‌‌‌های بزرگ حمل‌ونقل داخلی را تسهیل خواهند کرد.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، بنادر خشک با کاهش بار تردد در جاده‌‌‌‌‌ها، مسیرهای جاده‌ای را خلوت و امن‌‌‌‌‌تر خواهند کرد. اهمیت بنادر خشک به‌ویژه در خاورمیانه که سرزمینهای داخلی وسیعی دارد و بسیاری از شهرهای آن در مناطق دور از ساحل ایجاد شده، بسیار مهم است. این در حالی است که به اعتقاد کارشناسان، ایران به دلیل موقعیت ژئوپلیتیک ممتاز خود، مسیر اتصال آسیای‌مرکزی، قفقاز و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس به اروپاست و بنادر خشک می‌توانند به عنوان مراکز پردازش و جابهجایی بار ترانزیتی، ضمن ایفای نقش در کاهش هزینه حمل‌ونقل به بنادر دریایی، از این بنادر همچون بندرعباس، چابهار یا امام‌خمینی(ره) به نوعی پشتیبانی کنند و با توجه به تلاش ایران در سال‌های اخیر برای توسعه کریدورهای شمال-جنوب و شرق-غرب، بنادر خشک نقشی حیاتی در بهره‌‌‌‌‌برداری از ظرفیت‌های کریدوری ایفا خواهند کرد.
بنادر، دروازه‌های اصلی ورود و خروج کالا به کشورها حساب می‌شوند و بنادر خشک مکان‌هایی هستند که خدمات لازم در جهت انجام امور مربوط به حمل‌ونقل کالاها در آن‌ها انجام می‌شود؛ در واقع هر نوع حمل‌ونقل جاده‌ای، ریلی، هوایی و دریایی می‌تواند از محل بنادر خشک برقرارشده و از طریق شیوه‌‌‌‌‌های مختلف حمل، به بنادر آبی و دریا متصل شود. امکان ذخیره(انبار) موقت یا دائمی محموله‌ها و کالاها و نیز ارائه خدمات گمرکی و ارزش‌افزوده در این نوع بندر وجود دارد، از این‌رو بندر خشک، نقش موثری در توسعه تجاری کشورها داشته و از اهمیت بالای بین‌المللی برخوردار است؛ به عبارتی می‌توان بندر خشک را مکانی امن برای کنترل، انبارداری، بازرسی و گمرک در تجارت بین‌الملل دانست.
برای بنادر خشک اهمیت و کارایی فراوانی ذکر شده‌است؛ از جمله رفع مشکل فضای ذخیره‌سازی و گمرکی که در بنادر مجاور دریا محدود است، سرعت بخشیدن به جابهجایی محموله بین کشتی‌‌‌‌‌ها و سیستم‌های حمل‌ونقل داخلی جهت توزیع کالا، ظرفیت بالا در توزیع مقرون‌به‌صرفه بین بنادر دریایی و راه‌آهن، کاهش قابل‌توجه در آلودگی ناشی از حمل‌ونقل کالا؛ به این‌ترتیب که از وقتی که از بنادر خشک به‌طور جدی و منظم در زنجیره تامین استفاده می‌شود، انتشار دی‌‌‌‌‌اکسید‌کربن تا 25درصد کمتر از حد معمول خواهد شد. براساس یک مطالعه که در خاورمیانه انجام شده است، چشم‌‌‌‌‌انداز حمل‌ونقل در این منطقه تحت سلطه شبکه‌‌‌‌‌های گسترده جاده‌ای است و خدمات‌‌‌‌‌رسانی به‌‌‌‌‌گونه‌‌‌‌‌ای طراحی شده که به شدت به وسایل نقلیه شخصی وابسته هستند. بنادر خشک اماکنی هستند که وابستگی به حمل‌ونقل جاده‌ای را با توسعه خطوط ریلی کم خواهند کرد.
ایده ایجاد بندر خشک در مشهد
روزهای پایانی هفته گذشته بود که علی عبدالعلی‌زاده، دستیار و نماینده ویژه رئیس‌جمهور در هماهنگی اجرای سیاست‌های کلی توسعه دریامحور و مکران گفت: براساس برنامه‌ریزی‌های صورت‌‌گرفته، طرح ساخت بندر خشک مشهد در قالب یک طرح ملی و در هماهنگی با دستگاه‌های مرتبط در این شهر دنبال خواهد شد. او در سفری که به مشهد داشت، ضمن بازدید از ایستگاه شهید مطهری، گمرک و شهرک صنعتی خادم‌الرضا(ع) در جمع خبرنگاران افزود: این بندر خشک قرار است در نقش دروازه پشتیبانی برای تبادلات تجاری شمال‌شرق کشور و کشورهای آسیای‌میانه ایفای نقش کند. وی ادامه داد: در این بازدید امکان‌سنجی احداث بندر خشک در شمال‌شرق کشور با محوریت شهرک صنعتی خادم‌الرضا(ع) مورد ارزیابی قرار گرفت.
نماینده ویژه رئیس‌جمهور گفت: ایجاد بندر خشک در مشهد گامی راهبردی برای تسهیل تجارت، کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل و توسعه صادرات از شرق کشور به شمار می‌رود و شهرک صنعتی خادم‌الرضا(ع) به دلیل موقعیت مکانی مناسب، نزدیکی به زیرساخت‌های حمل‌ونقل و تراکم واحدهای تولیدی، ظرفیت تبدیل‌شدن به قطب پشتیبانی منطقه را دارد. عبدالعلی‌زاده افزود: در نشستی تخصصی با حضور فعالان اقتصادی، نمایندگان گمرک، شرکت راه‌آهن و مدیران بخش خصوصی در گمرک شهید مطهری که در مجاورت شهرک صنعتی خادم‌الرضا(ع) قرار دارد چالش‌ها، الزامات و فرصت‌های ایجاد بندر خشک در این منطقه بررسی شد.
ظرفیت‌های خراسان رضوی برای بندر خشک
بسیاری از مسئولان اجرایی و حتی جمعی از کارشناسان معتقدند که استان خراسان رضوی به لحاظ راهبردی قابلیت ایجاد دهکده لجستیک و بندر خشک را دارد. ایستگاه راه‌آهن شهید مطهری، منطقه آزاد تجاری سرخس و همچنین وجود شهرک صنعتی مشهد از جمله مهم‌ترین ظرفیت‌های بالقوه خراسان رضوی برای این موضوع است که البته در آینده نزدیک و با تعیین موقعیت بندر خشک در استان، الزاماتی برای تهیه برنامه آمایش سرزمینی نیز در دستور کار قرار خواهد داشت تا زمینه توسعه و ارتقای آن در آینده فراهم شود. خراسان رضوی همچنین با افغانستان و ترکمنستان مرز مشترک دارد که پایانههای مرزی دوغارون، سرخس، لطف‌آباد و باجگیران در این نوار مرزی واقع شده است و دروازه طلایی ایران با این دو کشور همسایه و آسیای‌میانه را تشکیل داده‌اند.
بندر خشک در خراسان رضوی می‌تواند علاوه‌بر کاهش ازدحام بار در بنادر دریایی جنوب کشور، مسیر ترانزیت به کشورهای آسیای‌میانه را هموارتر کند و زمینه توسعه اقتصادی، صنعتی و لجستیکی این استان را رقم بزند. براساس تعاریف وزارت راه و شهرسازی، دهکده لجستیک مرکزی با سطح عملکردی و فعالیتی غالباً بین‌المللی شامل صادرات، واردات و ترانزیت همراه با خدمات گمرکی به شمار می‌آید و دارای بندر خشک، راه‌آهن، جاده و زیرساخت‌های تخلیه، بارگیری، نگهداری و بازرسی کالاست.
وجود ایستگاه راه‌آهن شهید مطهری به عنوان مهم‌ترین مرکز لجستیک بار ریلی در منطقه شمال‌شرق کشور و در مسیر کریدور شرق-غرب و شمال-جنوب که هم‌اکنون با ظرفیت تخلیه و بارگیری ۳۵۰واگن به صورت شبانه‌روزی در حال فعالیت است، شرایطی را ایجاد می‌کند تا سالانه یک‌میلیون لیتر تخلیه مواد سوختی در این ایستگاه انجام شود. از طرف دیگر، مطابق سند آمایش مراکز لجستیک کشور، بندر خشک منطقه‌ای محصور در دهکده لجستیک است و با توجه به شرایط موجود شهرستان مشهد و ایستگاه شهید مطهری این قابلیت را داراست که به دهکده لجستیک تبدیل شود. همچنین ایستگاه راه‌آهن سرخس این توانایی را داراست که راه‌آهن آسیای‌میانه و چین را به بنادر جنوبی ایران و همچنین ترکیه و اروپا متصل کند و ظرفیت حمل‌ونقل کالا تا هفت‌میلیون تن در سال را دارد.
در چنین شرایطی بسیاری از کارشناسان معتقدند که با توجه به حادثه بندر شهیدرجایی، حوزه ترانزیت کشور نیازمند توسعه بنادر خشک و دهکده‌های لجستیک در سایر نقاط کشور است تا از این طریق بتوان از تراکم بار و کانتینر در بنادر دریایی جلوگیری کرد. در این وضعیت بخش خصوصی باید در بنادر خشک بیشترین نقش‌آفرینی را داشته باشد و در خراسان رضوی، زیرساخت‌ها و اراضی مراکز لجستیکی باید به حدی برسد که ظرفیت استان‌های همجوار را پشتیبانی کند.