«سرآمد» گزارش می‌دهد؛
نبض امید در شریان ترانزیت ریلی شرق کشور
راه آهن چابهار-زاهدان پیونددهنده بازارهای آسیای‌میانه و هند
گروه حمل‌ونقل-سهیل مرتضوی- پروژه راه‌آهن چابهار-زاهدان که از سال۱۳۸۹ کلید خورده، به عنوان یک طرح زیرساختی حیاتی برای توسعه اقتصادی و تجاری شرق ایران در حال پیشرفت است. این پروژه با طول حدود ۶۳۴کیلومتر، اتصال بندر شهیدبهشتی چابهار، تنها بندر اقیانوسی کشور، به شبکه ریلی کشور را ممکن می‌سازد و بدین ترتیب، بستر مناسبی برای توسعه ترانزیت ریلی و مبادلات تجاری فراهم می‌کند. حالا بسیاری از کارشناسان معتقدند که پروژه راه‌آهن چابهار-زاهدان به عنوان یک طرح ملی و راهبردی، در حال تحقق اتصال بندر چابهار به شبکه ریلی کشور است. وزیر راه و شهرسازی وعده داده است که این پروژه تا پایان سال‌جاری به اتمام خواهد رسید و ۱۵سال انتظار برای اجرای آن به پایان می‌رسد.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، پروژه راه‌آهن چابهار-زاهدان با هدف ایجاد کریدور شمال-جنوب در شرق کشور و اتصال بندر شهیدبهشتی چابهار به شبکه ریلی کشور و همچنین بهره‌مندی از مزایای ترانزیت ریلی کشور، از طریق اتصال آسیای‌میانه و افغانستان به آب‌های آزاد اقیانوسی طراحی و عملیات اجرایی آن در سال۱۳۹۲ آغاز شد. مدتی قبل بود که اعلام شد این پروژه به بهانه مشکلات مالی و کمبود اعتبارات، با تأخیرهایی مواجه شده است. بااین‌حال، طی هفته‌های گذشته با تاکیدات ویژه مسئولان دولتی و وزیر راه و شهرسازی با توجه به اهمیت این خط‌آهن در ایجاد کریدور شمال-جنوب و اتصال آسیای‌میانه و افغانستان به آب‌های آزاد، مسئولان عزم خود را برای تکمیل آن جزم کرده‌اند.
احداث این خط ریلی در دوبخش شمالی و جنوبی تقسیم‌بندی شده است که از چابهار آغاز شده و به زاهدان می‌رسد. وزیر راه و شهرسازی تأکید کرد که باید تمام تلاش‌ها معطوف به اتمام پروژه باشد و اقدامات لازم برای جلوگیری از بازگشت مشکلات مالی و تأمین منابع مالی مورد نیاز انجام گیرد. پروژه راه‌آهن چابهار-زاهدان نه‌تنها بر رشد اقتصادی منطقه تأثیر خواهد گذاشت، بلکه امکان اتصال به کریدورهای بین‌المللی و تقویت مبادلات تجاری با کشورهای همسایه را نیز فراهم می‌کند. این پروژه همچنین می‌تواند به عنوان بخشی از کریدور شرق-غرب و متصل به کریدور ۶۰میلیارد دلاری چین-پاکستان مطرح شود. با توجه به موقعیت جغرافیایی بندر چابهار، این پروژه می‌تواند نقشی کلیدی در گسترش مبادلات تجاری و اقتصادی ایفا کند.
پروژه راه‌آهن چابهار-سرخس نیز در حال حاضر در مراحل اجرایی پیشرفته‌ای قرار دارد و به عنوان یک کاتالیزور برای تحول اقتصادی و ترانزیتی در شرق ایران محسوب می‌شود. پروژه راه‌آهن چابهار-زاهدان به عنوان یک طرح ملی، نه‌تنها به توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به عنوان یک کاتالیزور برای رشد اقتصادی و تقویت ارتباطات تجاری ایران با کشورهای همسایه عمل کند. با اتمام این پروژه که چشم‌انتظاری ۱۵ساله به همراه دارد، انتظار می‌رود تحولات مثبتی در اقتصاد سواحل مکران و ترانزیت کالا در جنوب‌شرق کشور شکل گیرد و به تحقق اهداف توسعه پایدار در این منطقه کمک شایانی کند.
تحول بزرگ اتصال به بازارهای جهانی
این پروژه ملی در قالب این مسیر ریلی، چابهار را به عنوان تنها بندر اقیانوسی ایران به عمق شبکه ریلی کشور متصل می‌کند و زمینه‌ساز تحولی بزرگ در اتصال خشکی‌محور ایران با بازارهای جهانی می‌شود. چابهار در جنوب سیستان و بلوچستان در کناره آب‌های آزاد دریای عمان و اقیانوس هند جایگاه ویژه‌ای در معادلات تجاری و بین‌المللی دارد. برای سال‌ها، فقدان اتصال ریلی این بندر به مناطق داخلی مانع بزرگی در مسیر شکوفایی اقتصادی منطقه و بهره‌برداری از ظرفیت‌های بندرگاهی و ترانزیتی آن بود که آغاز عملیات اجرایی راه‌آهن چابهار–زاهدان، در واقع پاسخ ایران به این خلاء تاریخی و تلاشی برای بازکردن دروازه‌ای تازه به سوی توسعه شرق کشور است. از منظر کارشناسان اقتصادی، اهمیت راهبردی این مسیر در سه حوزه کاملاً قابل تحلیل است؛ نخست از منظر ترانزیتی و اقتصادی، راه‌آهن چابهار–زاهدان نقطه آغازین کریدور بین‌المللی شمال–جنوب در سواحل جنوبی ایران خواهد بود، به‌طوری که به جای عبور کالاها از بنادر جنوبی مانند بندرعباس که تحت تاثیر تحریم‌های بین‌المللی قرار دارد، کشورهایی مانند هند، افغانستان، ترکمنستان، ازبکستان، روسیه و حتی چین می‌توانند از مسیر چابهار بدون دخالت مسیرهای حساس و پرفشار منطقه کالای خود را به اروپا، قفقاز یا آسیای‌مرکزی منتقل کنند.
بندر چابهار به سبب جایگاه راهبردی خود خارج از خلیج‌فارس گزینه‌ای مطمئن برای تجارت در دوران بی‌ثباتی منطقه‌ای تلقی می‌شود و همچنین کشورهای منطقه به شدت علاقه‌مندند از طریق این بندر به آب‌های آزاد دسترسی پیدا کنند. پروژه اتصال ریلی چابهار به زاهدان، به نوعی تضمینی برای تحقق این آرمان منطقه‌ای است.
توسعه متوازن منطقه‌ای راه‌آهن چابهار-زاهدان نیز گامی اساسی در جهت برقراری عدالت جغرافیایی و توسعه پایدار جنوب‌شرقی‌ترین نقاط کشور است؛ مناطقی که سال‌ها با چالش‌های محرومیت، کمبود اشتغال، مهاجرت گسترده و فقر زیرساختی مواجه بوده‌اند اکنون در مسیر ریل قرار گرفته‌اند. اجرای این پروژه بزرگ در سال‌های اخیر نه‌تنها منجربه ایجاد هزاران فرصت شغلی مستقیم و غیرمستقیم شده، بلکه به تدریج زیرساخت‌های مکملی مانند جاده‌های دسترسی، مراکز خدماتی، و شبکه‌های پشتیبانی را نیز در اطراف خود توسعه داده است. به بیان دیگر، راه‌آهن چابهار-زاهدان فقط یک پروژه حمل‌ونقل نیست، بلکه محور توسعه‌ای است که به مرور زندگی را به نقاط کمتر دیده‌شده این سرزمین بازمی‌گرداند.
مهم‌ترین بُعد این پروژه قدرت‌نمایی ایران در شکل‌دهی به معادلات جدید منطقه‌ای است، در دورانی که نبرد برای ایجاد و کنترل کریدورهای تجاری میان قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی به اوج رسیده، ایران با بهره‌برداری از موقعیت ژئواستراتژیک خود قصد دارد نقش پل ارتباطی امن و مستقل را ایفا کند. چابهار در رقابت مستقیم با بندر گوادر پاکستان می‌تواند به انتخاب نخست منطقه تبدیل شود، از این منظر راه‌آهن چابهار–زاهدان تنها یک پروژه داخلی نیست، بلکه بخشی از بازی بزرگ‌تر ژئوپلیتیکی در خاورمیانه و آسیای‌جنوبی است. با توجه به اهمیت فوق‌العاده این پروژه، منابع عظیم مالی برای پیشبرد آن اختصاص یافته است، انتظار می‌رود در صورت تامین کامل منابع تا پایان سال۱۴۰۴ کل مسیر به بهره‌برداری کامل برسد.
شتاب‌دهنده کریدور و توسعه‌دهنده ترانزیت
برخی کارشناسان معتقدند که اتمام این خط ریلی، عبور کالا از کریدور شمال به جنوب را سرعت می‌دهد. با توجه به برآوردهای صورت‌گرفته، حجم بار در مسیر کریدور شمال به جنوب از روسیه و کشورهای حوزه CIS به سمت هند و برعکس با افتتاح مسیر ریلی چابهار-زاهدان به حدود ۲میلیون تن در سال می‌رسد. تحقق بارهای ترانزیتی بیش از وابستگی به تکمیل زیرساخت ریلی، به وضعیت توقف‌های بارها در گمرکات و بنادر و هماهنگی نهادهای متعدد داخلی و بین‌المللی و امکانات لجستیکی بستگی دارد و کشور ما در جذب بار ترانزیتی موفقیت نسبی نداشته و امید است با تحول در این زمینه و تشکیل ستاد عالی ترانزیت و رفع مشکلات مدیریتی و نرم‌افزاری روند جذب بارهای ترانزیتی اصلاح شود.
ورود بخش غیردولتی به سرمایه‌گذاری و اپراتوری شاخه شرقی کریدور شمال-جنوب (خط ریلی چابهار-زاهدان-سرخس)، تحول شگرفی در امنیت و توسعه شرق کشور ایجاد خواهد شد. این تغییر و تحول می‌تواند به اشتغالزایی، همبستگی منافع اقتصادی برای افزایش انعطاف‌پذیری در برابر تحریم‌ها، احیای نقش فعال در زنجیره ارزش منطقه‌ای و فراتر از آن و تنظیم منافع مشترک مردم با دولت و حاکمیت منجر شود. در چنین شرایطی اتصال کریدور اقتصادی چین-پاکستان به ایران و فعال‌سازی کریدور ریلی اسلام‌آباد-تهران-استانبول، فرصت‌های جدیدی برای تجارت منطقه‌ای و بین‌المللی ایجاد خواهد کرد. در نهایت، تکمیل راه‌آهن چابهار-سرخس نه‌تنها به توسعه اقتصادی جنوب‌شرق کشور منجر می‌شود، بلکه وزن ژئوپلیتیکی و اقتصادی ایران را در منطقه و جهان افزایش خواهد داد.
گروه حمل‌ونقل-سهیل مرتضوی- پروژه راه‌آهن چابهار-زاهدان که از سال۱۳۸۹ کلید خورده، به عنوان یک طرح زیرساختی حیاتی برای توسعه اقتصادی و تجاری شرق ایران در حال پیشرفت است. این پروژه با طول حدود ۶۳۴کیلومتر، اتصال بندر شهیدبهشتی چابهار، تنها بندر اقیانوسی کشور، به شبکه ریلی کشور را ممکن می‌سازد و بدین ترتیب، بستر مناسبی برای توسعه ترانزیت ریلی و مبادلات تجاری فراهم می‌کند. حالا بسیاری از کارشناسان معتقدند که پروژه راه‌آهن چابهار-زاهدان به عنوان یک طرح ملی و راهبردی، در حال تحقق اتصال بندر چابهار به شبکه ریلی کشور است. وزیر راه و شهرسازی وعده داده است که این پروژه تا پایان سال‌جاری به اتمام خواهد رسید و ۱۵سال انتظار برای اجرای آن به پایان می‌رسد.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، پروژه راه‌آهن چابهار-زاهدان با هدف ایجاد کریدور شمال-جنوب در شرق کشور و اتصال بندر شهیدبهشتی چابهار به شبکه ریلی کشور و همچنین بهره‌مندی از مزایای ترانزیت ریلی کشور، از طریق اتصال آسیای‌میانه و افغانستان به آب‌های آزاد اقیانوسی طراحی و عملیات اجرایی آن در سال۱۳۹۲ آغاز شد. مدتی قبل بود که اعلام شد این پروژه به بهانه مشکلات مالی و کمبود اعتبارات، با تأخیرهایی مواجه شده است. بااین‌حال، طی هفته‌های گذشته با تاکیدات ویژه مسئولان دولتی و وزیر راه و شهرسازی با توجه به اهمیت این خط‌آهن در ایجاد کریدور شمال-جنوب و اتصال آسیای‌میانه و افغانستان به آب‌های آزاد، مسئولان عزم خود را برای تکمیل آن جزم کرده‌اند.
احداث این خط ریلی در دوبخش شمالی و جنوبی تقسیم‌بندی شده است که از چابهار آغاز شده و به زاهدان می‌رسد. وزیر راه و شهرسازی تأکید کرد که باید تمام تلاش‌ها معطوف به اتمام پروژه باشد و اقدامات لازم برای جلوگیری از بازگشت مشکلات مالی و تأمین منابع مالی مورد نیاز انجام گیرد. پروژه راه‌آهن چابهار-زاهدان نه‌تنها بر رشد اقتصادی منطقه تأثیر خواهد گذاشت، بلکه امکان اتصال به کریدورهای بین‌المللی و تقویت مبادلات تجاری با کشورهای همسایه را نیز فراهم می‌کند. این پروژه همچنین می‌تواند به عنوان بخشی از کریدور شرق-غرب و متصل به کریدور ۶۰میلیارد دلاری چین-پاکستان مطرح شود. با توجه به موقعیت جغرافیایی بندر چابهار، این پروژه می‌تواند نقشی کلیدی در گسترش مبادلات تجاری و اقتصادی ایفا کند.
پروژه راه‌آهن چابهار-سرخس نیز در حال حاضر در مراحل اجرایی پیشرفته‌ای قرار دارد و به عنوان یک کاتالیزور برای تحول اقتصادی و ترانزیتی در شرق ایران محسوب می‌شود. پروژه راه‌آهن چابهار-زاهدان به عنوان یک طرح ملی، نه‌تنها به توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به عنوان یک کاتالیزور برای رشد اقتصادی و تقویت ارتباطات تجاری ایران با کشورهای همسایه عمل کند. با اتمام این پروژه که چشم‌انتظاری ۱۵ساله به همراه دارد، انتظار می‌رود تحولات مثبتی در اقتصاد سواحل مکران و ترانزیت کالا در جنوب‌شرق کشور شکل گیرد و به تحقق اهداف توسعه پایدار در این منطقه کمک شایانی کند.
تحول بزرگ اتصال به بازارهای جهانی
این پروژه ملی در قالب این مسیر ریلی، چابهار را به عنوان تنها بندر اقیانوسی ایران به عمق شبکه ریلی کشور متصل می‌کند و زمینه‌ساز تحولی بزرگ در اتصال خشکی‌محور ایران با بازارهای جهانی می‌شود. چابهار در جنوب سیستان و بلوچستان در کناره آب‌های آزاد دریای عمان و اقیانوس هند جایگاه ویژه‌ای در معادلات تجاری و بین‌المللی دارد. برای سال‌ها، فقدان اتصال ریلی این بندر به مناطق داخلی مانع بزرگی در مسیر شکوفایی اقتصادی منطقه و بهره‌برداری از ظرفیت‌های بندرگاهی و ترانزیتی آن بود که آغاز عملیات اجرایی راه‌آهن چابهار–زاهدان، در واقع پاسخ ایران به این خلاء تاریخی و تلاشی برای بازکردن دروازه‌ای تازه به سوی توسعه شرق کشور است. از منظر کارشناسان اقتصادی، اهمیت راهبردی این مسیر در سه حوزه کاملاً قابل تحلیل است؛ نخست از منظر ترانزیتی و اقتصادی، راه‌آهن چابهار–زاهدان نقطه آغازین کریدور بین‌المللی شمال–جنوب در سواحل جنوبی ایران خواهد بود، به‌طوری که به جای عبور کالاها از بنادر جنوبی مانند بندرعباس که تحت تاثیر تحریم‌های بین‌المللی قرار دارد، کشورهایی مانند هند، افغانستان، ترکمنستان، ازبکستان، روسیه و حتی چین می‌توانند از مسیر چابهار بدون دخالت مسیرهای حساس و پرفشار منطقه کالای خود را به اروپا، قفقاز یا آسیای‌مرکزی منتقل کنند.
بندر چابهار به سبب جایگاه راهبردی خود خارج از خلیج‌فارس گزینه‌ای مطمئن برای تجارت در دوران بی‌ثباتی منطقه‌ای تلقی می‌شود و همچنین کشورهای منطقه به شدت علاقه‌مندند از طریق این بندر به آب‌های آزاد دسترسی پیدا کنند. پروژه اتصال ریلی چابهار به زاهدان، به نوعی تضمینی برای تحقق این آرمان منطقه‌ای است.
توسعه متوازن منطقه‌ای راه‌آهن چابهار-زاهدان نیز گامی اساسی در جهت برقراری عدالت جغرافیایی و توسعه پایدار جنوب‌شرقی‌ترین نقاط کشور است؛ مناطقی که سال‌ها با چالش‌های محرومیت، کمبود اشتغال، مهاجرت گسترده و فقر زیرساختی مواجه بوده‌اند اکنون در مسیر ریل قرار گرفته‌اند. اجرای این پروژه بزرگ در سال‌های اخیر نه‌تنها منجربه ایجاد هزاران فرصت شغلی مستقیم و غیرمستقیم شده، بلکه به تدریج زیرساخت‌های مکملی مانند جاده‌های دسترسی، مراکز خدماتی، و شبکه‌های پشتیبانی را نیز در اطراف خود توسعه داده است. به بیان دیگر، راه‌آهن چابهار-زاهدان فقط یک پروژه حمل‌ونقل نیست، بلکه محور توسعه‌ای است که به مرور زندگی را به نقاط کمتر دیده‌شده این سرزمین بازمی‌گرداند.
مهم‌ترین بُعد این پروژه قدرت‌نمایی ایران در شکل‌دهی به معادلات جدید منطقه‌ای است، در دورانی که نبرد برای ایجاد و کنترل کریدورهای تجاری میان قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی به اوج رسیده، ایران با بهره‌برداری از موقعیت ژئواستراتژیک خود قصد دارد نقش پل ارتباطی امن و مستقل را ایفا کند. چابهار در رقابت مستقیم با بندر گوادر پاکستان می‌تواند به انتخاب نخست منطقه تبدیل شود، از این منظر راه‌آهن چابهار–زاهدان تنها یک پروژه داخلی نیست، بلکه بخشی از بازی بزرگ‌تر ژئوپلیتیکی در خاورمیانه و آسیای‌جنوبی است. با توجه به اهمیت فوق‌العاده این پروژه، منابع عظیم مالی برای پیشبرد آن اختصاص یافته است، انتظار می‌رود در صورت تامین کامل منابع تا پایان سال۱۴۰۴ کل مسیر به بهره‌برداری کامل برسد.
شتاب‌دهنده کریدور و توسعه‌دهنده ترانزیت
برخی کارشناسان معتقدند که اتمام این خط ریلی، عبور کالا از کریدور شمال به جنوب را سرعت می‌دهد. با توجه به برآوردهای صورت‌گرفته، حجم بار در مسیر کریدور شمال به جنوب از روسیه و کشورهای حوزه CIS به سمت هند و برعکس با افتتاح مسیر ریلی چابهار-زاهدان به حدود ۲میلیون تن در سال می‌رسد. تحقق بارهای ترانزیتی بیش از وابستگی به تکمیل زیرساخت ریلی، به وضعیت توقف‌های بارها در گمرکات و بنادر و هماهنگی نهادهای متعدد داخلی و بین‌المللی و امکانات لجستیکی بستگی دارد و کشور ما در جذب بار ترانزیتی موفقیت نسبی نداشته و امید است با تحول در این زمینه و تشکیل ستاد عالی ترانزیت و رفع مشکلات مدیریتی و نرم‌افزاری روند جذب بارهای ترانزیتی اصلاح شود.
ورود بخش غیردولتی به سرمایه‌گذاری و اپراتوری شاخه شرقی کریدور شمال-جنوب (خط ریلی چابهار-زاهدان-سرخس)، تحول شگرفی در امنیت و توسعه شرق کشور ایجاد خواهد شد. این تغییر و تحول می‌تواند به اشتغالزایی، همبستگی منافع اقتصادی برای افزایش انعطاف‌پذیری در برابر تحریم‌ها، احیای نقش فعال در زنجیره ارزش منطقه‌ای و فراتر از آن و تنظیم منافع مشترک مردم با دولت و حاکمیت منجر شود. در چنین شرایطی اتصال کریدور اقتصادی چین-پاکستان به ایران و فعال‌سازی کریدور ریلی اسلام‌آباد-تهران-استانبول، فرصت‌های جدیدی برای تجارت منطقه‌ای و بین‌المللی ایجاد خواهد کرد. در نهایت، تکمیل راه‌آهن چابهار-سرخس نه‌تنها به توسعه اقتصادی جنوب‌شرق کشور منجر می‌شود، بلکه وزن ژئوپلیتیکی و اقتصادی ایران را در منطقه و جهان افزایش خواهد داد.