آغاز فصل جدید دیپلماسی ریلی ایران و آسیای‌میانه
گروه ترانزیت -امید عباسی- نشست سه‌جانبه روسای راه‌آهن‌های ایران، ترکمنستان و ازبکستان برگزار و تفاهم‌نامه همکاری‌های ریلی مشترک در زمینه صادرات آهن اسفنجی و ترانزیت نهایی شد. انتشار این خبر از سوی رسانه‌های رسمی نشان‌دهنده آغاز فصل جدیدی از دیپلماسی ریلی ایران و کشورهای منطقه است. موضوع دیپلماسی حمل‌ونقل با نقش‌آفرینی ویژه حمل‌ونقل ریلی کشور و برنامه‌ریزی برای گسترش نفوذ شبکه راه‌آهن ایران در کشورهای منطقه با هدف توسعه ترانزیت و کسب منافع اقتصادی یکی از اولویت‌هایی است که طی سال‌های گذشته، بویژه در یک‌سال گذشته از عمر دولت چهاردهم به صورت ویژه در دستور کار قرار گرفته است.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، سومین اجلاس سران کشورهای خشکی در محصور سازمان ملل متحد با شرکت محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور؛ فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی و دکتر ذاکری، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران در شهر آوازه ترکمنستان برگزار شد. براساس گزارش‌های منتشرشده، در نخستین روز از این اجلاس 2روزه، ذاکری، مدیرعامل راه آهن جمهوری اسلامی طی نشستی سه‌جانبه با آقایان ممد آکممدوف، وزیر حمل‌ونقل ریلی ترکمنستان و ظوفار نرزولایف، رئیس شرکت راه‌آهن ازبکستان دیدار و گفت‌وگو کرد. در این دیدار مقرر شد درخصوص توسعه همکاری‌های ریلی، به‌ویژه درخصوص افزایش حجم بارهای بین‌المللی و رفع موانع نقاط مرزی کریدورهای عبوری از کشورهای مذکور، تفاهم‌نامه‌ای سه‌جانبه میان سه‌کشور به امضا برسد. همچنین مقرر شده است تا در طول زمان برگزاری این نشست دو روزه، در نشست‌هایی دوجانبه و چندجانبه مسئولان شرکت ملی راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران با مقام‌هایی از کشورهای ترکمنستان، قزاقستان و ازبکستان شرکت کنند.
رونق مسیرهای بین‌المللی عبوری از ایران و هدف‌گذاری شرکت راه‌آهن برای دستیابی به حمل ۸میلیون تن بار بین‌المللی در سال، منوط به همکاری کشورهای همسایه در هر دو کریدور شمال–جنوب و شرق-غرب و ایجاد توازن در درآمدهای کشورهای ذی‌نفع با اعمال تعرفه واحد است. در این نشست بررسی افزایش مبادله واگن‌های حامل آهن اسفنجی و تسریع در گردش واگن‌ها جهت رسیدن به صادرات دومیلیون تن در یک‌سال در دستور کار بود.
پیش از این اواخر خردادماه سال‌جاری بود که رسانه‌ها گزارش دادند، در مذاکرات سه‌جانبه مقامات راه‌آهن کشورهای ازبکستان، ترکمنستان و ایران مسائل توسعه کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل «ازبکستان، ترکمنستان، ایران» مورد بررسی قرار گرفته است. براساس گزارش خبرگزاری‌ها، در چارچوب هشتادودومین اجلاس شورای مسئولان راه‌آهن کشورهای مستقل مشترک‌المنافع مذاکرات سه‌جانبه مقامات ریلی کشورهای ازبکستان، ترکمنستان و ایران برگزار شد. آن زمان طرفین در مورد توسعه کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی ازبکستان، ترکمنستان، ایران و متمرکز به صادرات کالا به اروپا بحث و گفت‌وگو کردند. طی این مذاکرات همچنین گام‌هایی برای افزایش حجم حمل‌ونقل و بهبود لجستیک بررسی شد و در پایان آن پروتکلی در مورد همکاری‌های بیشتر به امضا رسید. به گفته کارشناسان، کشورهای آسیای‌مرکزی به دلیل موقعیت جغرافیایی مطلوب، اهمیت این منطقه را به عنوان یک حلقه ترانزیتی بین آسیا و اتحادیه اروپا تقویت می‌کنند.
اهمیت توسعه ریلی ایران در آسیای‌میانه
بسیاری از کارشناسان حوزه حمل‌ونقل ریلی معتقدند که در شرایط فعلی و با برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته دیپلماسی ریلی ایران با کشورهای آسیای‌میانه از اهمیت راهبردی برخوردار است و در ابعاد اقتصادی، سیاسی و ژئوپلیتیکی تأثیرات قابل‌توجهی دارد. ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فرد خود، به عنوان پلی بین آسیای‌میانه، خلیج‌فارس و اقیانوس هند، نقش کلیدی در اتصال کشورهای آسیای‌میانه(از جمله قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان، تاجیکستان و قرقیزستان) به بازارهای جهانی ایفا می‌کند. توسعه خطوط ریلی مانند کریدور شمال-جنوب و اتصال به بندرهای جنوبی ایران (مانند چابهار و بندرعباس) امکان صادرات کالاهای آسیای‌میانه به بازارهای بین‌المللی را با هزینه کمتر و سرعت بیشتر فراهم می‌کند.
کشورهای آسیای‌میانه نیز به دلیل محصور بودن در خشکی، برای دسترسی به آب‌های آزاد به مسیرهای ترانزیتی وابسته‌اند. مسیرهای ریلی ایران جایگزینی امن و اقتصادی برای مسیرهای سنتی(مانند مسیرهای عبوری از روسیه یا چین) ارائه می‌دهد،که این امر به این کشورها کمک می‌کند تا وابستگی ژئوپلیتیکی خود را به قدرت‌های دیگر کاهش دهند. در این میان توسعه زیرساخت‌های ریلی و تبدیل ایران به هاب ترانزیتی منطقه، جایگاه استراتژیک ایران را در معادلات منطقه‌ای تقویت می‌کند. این امر به ایران امکان می‌دهد تا نفوذ خود را در آسیای‌میانه افزایش داده و روابط سیاسی و اقتصادی با این کشورها را تعمیق بخشد.
دیپلماسی ریلی به عنوان بخشی از ابتکارات منطقه‌ای مانند سازمان همکاری اقتصادی(اکو) و کریدورهای ترانزیتی بین‌المللی، زمینه‌ساز همکاری‌های چندجانبه است. این همکاری‌ها می‌تواند به کاهش تنش‌های سیاسی و تقویت اعتماد متقابل بین ایران و کشورهای آسیای‌میانه منجر شود. از طرف دیگر، باید در خاطر داشت که آسیای‌میانه دارای منابع عظیم انرژی(نفت و گاز) است. دیپلماسی ریلی می‌تواند به انتقال این منابع از طریق ایران به بازارهای جهانی کمک کند که این امر به تنوع‌بخشی به مسیرهای صادراتی این کشورها و افزایش امنیت انرژی منطقه منجر می‌شود.
برخی صاحب‌نظران بر این باورند که با وجود مزایای موجود، چالش‌هایی مانند تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، نیاز به سرمایه‌گذاری کلان در زیرساخت‌های ریلی، و رقابت با سایر مسیرهای ترانزیتی(مانند کریدور چین-اروپا از طریق ابتکار کمربند و جاده) می‌تواند موانعی برای تحقق کامل پتانسیل دیپلماسی ریلی ایران باشد. دیپلماسی ریلی ایران با آسیای‌میانه می‌تواند به عنوان یک ابزار قدرتمند برای تقویت همکاری‌های اقتصادی، سیاسی و ژئوپلیتیکی عمل کرده و جایگاه ایران را به عنوان یک بازیگر کلیدی در منطقه تثبیت کند.
ویژگی تفاهم ریلی ایران، ترکمنستان و ازبکستان
تفاهم‌نامه ریلی بین ایران، ترکمنستان و ازبکستان در حاشیه اجلاس شورای حمل‌ونقل ریلی کشورهای مشترک‌المنافع در خردادماه سال‌جاری در تاجیکستان امضا شده است. این پروتکل سه‌جانبه بر تقویت کریدور ریلی «ازبکستان-ترکمنستان-ایران» و گسترش آن به کشورهای ثالث تمرکز دارد. هدف آن افزایش حجم ترانزیت کالا و بهبود اتصال منطقه‌ای است. همچنین آن زمان اعلام شد که توافق برای حمل ۲میلیون تن آهن اسفنجی صادراتی ایران به ازبکستان با سرعت بالاتر و هزینه کمتر، به عنوان یکی از محورهای اصلی این تفاهم‌نامه مطرح شده است.
امکان تردد واگن‌های ایرانی که هم‌اکنون در ترکمنستان فعالیت می‌کنند، در شبکه ریلی ازبکستان فراهم می‌شود. کارشناسان سه کشور موظف شده‌اند ظرف دوماه جزئیات فنی و عملیاتی این موضوع را نهایی کنند. طرفین بر سر تعیین نرخ‌های تعرفه‌ای هماهنگ و شرایط حمل‌ونقل کانتینری در کریدور مذکور به توافق رسیده‌اند که این امر هزینه‌های ترانزیت را کاهش داده و رقابت‌پذیری مسیر را افزایش می‌دهد. این تفاهم‌نامه نقش ایران را به عنوان هاب ترانزیتی در منطقه تقویت کرده و به توسعه مبادلات تجاری بین کشورهای آسیای‌میانه و بازارهای جهانی از طریق بنادر ایران(مانند بندرعباس) کمک می‌کند.
این توافق بخشی از تلاش‌های گسترده‌تر برای توسعه زیرساخت‌های ریلی و هماهنگی شبکه‌های حمل‌ونقل منطقه‌ای بوده که در اجلاس شورای حمل‌ونقل ریلی کشورهای مشترک‌المنافع مورد بحث قرار گرفته است. تقویت روابط اقتصادی و تجاری بین ایران، ترکمنستان و ازبکستان و ایجاد بستری برای همکاری‌های بیشتر با سایر کشورهای منطقه نیز به عنوان یکی از اهداف اصلی این تفاهم‌نامه از سوی کارشناسان و رسانه‌ها مطرح شده است. به باور کارشناسان، این تفاهم‌نامه گامی مهم در راستای دیپلماسی ریلی ایران و تبدیل‌شدن به مرکز کلیدی ترانزیت در منطقه آسیای‌میانه است.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، سومین اجلاس سران کشورهای خشکی در محصور سازمان ملل متحد با شرکت محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور؛ فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی و دکتر ذاکری، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران در شهر آوازه ترکمنستان برگزار شد. براساس گزارش‌های منتشرشده، در نخستین روز از این اجلاس 2روزه، ذاکری، مدیرعامل راه آهن جمهوری اسلامی طی نشستی سه‌جانبه با آقایان ممد آکممدوف، وزیر حمل‌ونقل ریلی ترکمنستان و ظوفار نرزولایف، رئیس شرکت راه‌آهن ازبکستان دیدار و گفت‌وگو کرد. در این دیدار مقرر شد درخصوص توسعه همکاری‌های ریلی، به‌ویژه درخصوص افزایش حجم بارهای بین‌المللی و رفع موانع نقاط مرزی کریدورهای عبوری از کشورهای مذکور، تفاهم‌نامه‌ای سه‌جانبه میان سه‌کشور به امضا برسد. همچنین مقرر شده است تا در طول زمان برگزاری این نشست دو روزه، در نشست‌هایی دوجانبه و چندجانبه مسئولان شرکت ملی راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران با مقام‌هایی از کشورهای ترکمنستان، قزاقستان و ازبکستان شرکت کنند.
رونق مسیرهای بین‌المللی عبوری از ایران و هدف‌گذاری شرکت راه‌آهن برای دستیابی به حمل ۸میلیون تن بار بین‌المللی در سال، منوط به همکاری کشورهای همسایه در هر دو کریدور شمال–جنوب و شرق-غرب و ایجاد توازن در درآمدهای کشورهای ذی‌نفع با اعمال تعرفه واحد است. در این نشست بررسی افزایش مبادله واگن‌های حامل آهن اسفنجی و تسریع در گردش واگن‌ها جهت رسیدن به صادرات دومیلیون تن در یک‌سال در دستور کار بود.
پیش از این اواخر خردادماه سال‌جاری بود که رسانه‌ها گزارش دادند، در مذاکرات سه‌جانبه مقامات راه‌آهن کشورهای ازبکستان، ترکمنستان و ایران مسائل توسعه کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل «ازبکستان، ترکمنستان، ایران» مورد بررسی قرار گرفته است. براساس گزارش خبرگزاری‌ها، در چارچوب هشتادودومین اجلاس شورای مسئولان راه‌آهن کشورهای مستقل مشترک‌المنافع مذاکرات سه‌جانبه مقامات ریلی کشورهای ازبکستان، ترکمنستان و ایران برگزار شد. آن زمان طرفین در مورد توسعه کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی ازبکستان، ترکمنستان، ایران و متمرکز به صادرات کالا به اروپا بحث و گفت‌وگو کردند. طی این مذاکرات همچنین گام‌هایی برای افزایش حجم حمل‌ونقل و بهبود لجستیک بررسی شد و در پایان آن پروتکلی در مورد همکاری‌های بیشتر به امضا رسید. به گفته کارشناسان، کشورهای آسیای‌مرکزی به دلیل موقعیت جغرافیایی مطلوب، اهمیت این منطقه را به عنوان یک حلقه ترانزیتی بین آسیا و اتحادیه اروپا تقویت می‌کنند.
اهمیت توسعه ریلی ایران در آسیای‌میانه
بسیاری از کارشناسان حوزه حمل‌ونقل ریلی معتقدند که در شرایط فعلی و با برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته دیپلماسی ریلی ایران با کشورهای آسیای‌میانه از اهمیت راهبردی برخوردار است و در ابعاد اقتصادی، سیاسی و ژئوپلیتیکی تأثیرات قابل‌توجهی دارد. ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فرد خود، به عنوان پلی بین آسیای‌میانه، خلیج‌فارس و اقیانوس هند، نقش کلیدی در اتصال کشورهای آسیای‌میانه(از جمله قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان، تاجیکستان و قرقیزستان) به بازارهای جهانی ایفا می‌کند. توسعه خطوط ریلی مانند کریدور شمال-جنوب و اتصال به بندرهای جنوبی ایران (مانند چابهار و بندرعباس) امکان صادرات کالاهای آسیای‌میانه به بازارهای بین‌المللی را با هزینه کمتر و سرعت بیشتر فراهم می‌کند.
کشورهای آسیای‌میانه نیز به دلیل محصور بودن در خشکی، برای دسترسی به آب‌های آزاد به مسیرهای ترانزیتی وابسته‌اند. مسیرهای ریلی ایران جایگزینی امن و اقتصادی برای مسیرهای سنتی(مانند مسیرهای عبوری از روسیه یا چین) ارائه می‌دهد،که این امر به این کشورها کمک می‌کند تا وابستگی ژئوپلیتیکی خود را به قدرت‌های دیگر کاهش دهند. در این میان توسعه زیرساخت‌های ریلی و تبدیل ایران به هاب ترانزیتی منطقه، جایگاه استراتژیک ایران را در معادلات منطقه‌ای تقویت می‌کند. این امر به ایران امکان می‌دهد تا نفوذ خود را در آسیای‌میانه افزایش داده و روابط سیاسی و اقتصادی با این کشورها را تعمیق بخشد.
دیپلماسی ریلی به عنوان بخشی از ابتکارات منطقه‌ای مانند سازمان همکاری اقتصادی(اکو) و کریدورهای ترانزیتی بین‌المللی، زمینه‌ساز همکاری‌های چندجانبه است. این همکاری‌ها می‌تواند به کاهش تنش‌های سیاسی و تقویت اعتماد متقابل بین ایران و کشورهای آسیای‌میانه منجر شود. از طرف دیگر، باید در خاطر داشت که آسیای‌میانه دارای منابع عظیم انرژی(نفت و گاز) است. دیپلماسی ریلی می‌تواند به انتقال این منابع از طریق ایران به بازارهای جهانی کمک کند که این امر به تنوع‌بخشی به مسیرهای صادراتی این کشورها و افزایش امنیت انرژی منطقه منجر می‌شود.
برخی صاحب‌نظران بر این باورند که با وجود مزایای موجود، چالش‌هایی مانند تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، نیاز به سرمایه‌گذاری کلان در زیرساخت‌های ریلی، و رقابت با سایر مسیرهای ترانزیتی(مانند کریدور چین-اروپا از طریق ابتکار کمربند و جاده) می‌تواند موانعی برای تحقق کامل پتانسیل دیپلماسی ریلی ایران باشد. دیپلماسی ریلی ایران با آسیای‌میانه می‌تواند به عنوان یک ابزار قدرتمند برای تقویت همکاری‌های اقتصادی، سیاسی و ژئوپلیتیکی عمل کرده و جایگاه ایران را به عنوان یک بازیگر کلیدی در منطقه تثبیت کند.
ویژگی تفاهم ریلی ایران، ترکمنستان و ازبکستان
تفاهم‌نامه ریلی بین ایران، ترکمنستان و ازبکستان در حاشیه اجلاس شورای حمل‌ونقل ریلی کشورهای مشترک‌المنافع در خردادماه سال‌جاری در تاجیکستان امضا شده است. این پروتکل سه‌جانبه بر تقویت کریدور ریلی «ازبکستان-ترکمنستان-ایران» و گسترش آن به کشورهای ثالث تمرکز دارد. هدف آن افزایش حجم ترانزیت کالا و بهبود اتصال منطقه‌ای است. همچنین آن زمان اعلام شد که توافق برای حمل ۲میلیون تن آهن اسفنجی صادراتی ایران به ازبکستان با سرعت بالاتر و هزینه کمتر، به عنوان یکی از محورهای اصلی این تفاهم‌نامه مطرح شده است.
امکان تردد واگن‌های ایرانی که هم‌اکنون در ترکمنستان فعالیت می‌کنند، در شبکه ریلی ازبکستان فراهم می‌شود. کارشناسان سه کشور موظف شده‌اند ظرف دوماه جزئیات فنی و عملیاتی این موضوع را نهایی کنند. طرفین بر سر تعیین نرخ‌های تعرفه‌ای هماهنگ و شرایط حمل‌ونقل کانتینری در کریدور مذکور به توافق رسیده‌اند که این امر هزینه‌های ترانزیت را کاهش داده و رقابت‌پذیری مسیر را افزایش می‌دهد. این تفاهم‌نامه نقش ایران را به عنوان هاب ترانزیتی در منطقه تقویت کرده و به توسعه مبادلات تجاری بین کشورهای آسیای‌میانه و بازارهای جهانی از طریق بنادر ایران(مانند بندرعباس) کمک می‌کند.
این توافق بخشی از تلاش‌های گسترده‌تر برای توسعه زیرساخت‌های ریلی و هماهنگی شبکه‌های حمل‌ونقل منطقه‌ای بوده که در اجلاس شورای حمل‌ونقل ریلی کشورهای مشترک‌المنافع مورد بحث قرار گرفته است. تقویت روابط اقتصادی و تجاری بین ایران، ترکمنستان و ازبکستان و ایجاد بستری برای همکاری‌های بیشتر با سایر کشورهای منطقه نیز به عنوان یکی از اهداف اصلی این تفاهم‌نامه از سوی کارشناسان و رسانه‌ها مطرح شده است. به باور کارشناسان، این تفاهم‌نامه گامی مهم در راستای دیپلماسی ریلی ایران و تبدیل‌شدن به مرکز کلیدی ترانزیت در منطقه آسیای‌میانه است.