«سرآمد»گزارش می‌دهد؛
آمریکایی‌ها در حال ورود به زنگزور
پشت پرده توافق صلح قفقازجنوبی در کاخ سفید
گروه بین‌الملل-سعید قلیچی- رئیس‌جمهور ایالات متحده، روز جمعه در کاخ سفید مراسم امضای توافق‌نامه صلح بین ارمنستان و آذربایجان را در کنار رهبران این کشورها برگزار خواهد کرد.» این خبر را باراک راوید، گزارشگر آکسیوس پنجشنبه‌شب منتشر کرد. براساس نوشته راوید، این توافق‌نامه یکی از مهم‌ترین دستاوردهای سیاست خارجی دونالد ترامپ تاکنون است و می‌تواند به پایان دادن به یکی از طولانی‌ترین درگیری‌های جهان کمک کند. این فرصتی دیگر برای ترامپ- که گردهمایی روز جمعه را «اجلاس تاریخی صلح» توصیف کرد- است تا خود را به عنوان صلح‌ساز جهانی معرفی کند. به نظر می‌رسد شمارش معکوس برای حضور و نقش‌آفرینی آمریکایی‌ها در منطقه قفقاز به پایان خود رسیده است و در آینده نزدیک اخبار مختلفی درباره ورود نهایی آن‌ها در کریدور ترانزیتی و لجستیکی زنگزور در محدوده قفقازجنوبی بیشتر خواهیم شنید.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، ارمنستان و آذربایجان از اواخر دهه1980 درگیر یک‌سری درگیری‌های مرزی بوده‌اند- که جدیدترین آن در سال2023 بود، زمانی که آذربایجان منطقه مورد مناقشه قره‌باغ کوهستانی را تصرف کرد. این توافق که با میانجی‌گری ایالات متحده حاصل شده، با هدف تضمین صلح صورت گرفته است، اما جنبه اقتصادی قابل‌توجهی نیز دارد. آنطور که نویسنده آکسیوس در گزارش خود نوشته است، ارمنستان موافقت کرده که یک کریدور ۴۳.۵کیلومتری از طریق خاک خود- که توسط ایالات متحده توسعه خواهد یافت و «مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی» نام‌گذاری شده است- عبور کند و بخش عمده‌ای از آذربایجان را به یک منطقه کوچک آذری در مرز ترکیه متصل کند.
این کریدور به افراد و کالاها اجازه می‌دهد بدون عبور از ایران یا روسیه، بین ترکیه و آذربایجان و فراتر از آن به آسیای‌مرکزی سفر کنند. این امر در حال حاضر امکان‌پذیر نیست زیرا مرز ارمنستان و آذربایجان بسته و بسیار مستحکم است. ایران به شدت با این پروژه مخالف بوده و روسیه نیز از آن انتقاد کرده است، در حالی‌که ترکیه به شدت موافق آن است. هر دوکشور درگیر این ماجرا بخشی از جمهوری‌های شوروی سابق بوده‌اند، اما در سال‌های اخیر روابط پرتنشی با مسکو داشته‌اند. با رفع این مشکل، آمریکایی‌ها سالانه میلیاردها دلار تجارت جدید سود خواهند برد. از سوی دیگر، روسیه و ایران و چین نفوذ خود را در بخشی از جهان که قلمرو خود می‌دانستند، از دست می‌دهند. ارمنستان در جریان مذاکرات با ایالات متحده، مخالفت دیرینه خود با این کریدور را کنار گذاشته است.
دخالت دولت ترامپ در این درگیری از ماه مارس آغاز شد، زمانی که استیو ویتکاف، فرستاده ویژه کاخ سفید، در یک سفر غیرمنتظره از مسکو به باکو سفر کرد. ویتکاف این سفر را به درخواست دولت قطر انجام داد که او را تشویق کرد تا برای دستیابی به توافق تلاش کند. دولت ترامپ، نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان را به این ایده سوق داد که با موافقت با اجازه دادن به ایالات متحده برای توسعه کریدور ترانزیت، او یک دوست در واشنگتن- و یک سپر قدرتمند در برابر هرگونه تهاجم آینده توسط آذربایجان- به دست خواهد آورد. این مذاکرات کم‌سروصدا اکنون به یک توافق بسیار عمومی تبدیل خواهد شد. روز جمعه، ترامپ میزبان پاشینیان و الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، در کاخ سفید بود تا آن را امضا کنند. همچنین ترامپ نوشت که «به این رهبران شجاع به خاطر انجام کار درست» برای مردم‌شان بسیار افتخار می‌کند.
هدف از واگذاری کریدور زنگزور به آمریکا
خبرگزاری رویترز به نقل از منابع آگاه در گزارشی نوشت که ارمنستان ممکن است حقوق بهره‌برداری از کریدور ترانزیتی که جمهوری خودمختار نخجوان را به خاک جمهوری آذربایجان متصل می‌کند، را به ایالات متحده واگذار کند. یک مقام آمریکایی که نامش فاش نشده به این خبرگزاری گفت: «زمانی که روز جمعه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، با رهبران ارمنستان و آذربایجان در کاخ سفید دیدار کند، این دیدار با امضای توافق‌نامه صلحی به پایان خواهد رسید که در این سند، حقوق انحصاری ایالات متحده برای توسعه کریدور راهبردی ترانزیتی از طریق قفقازجنوبی نیز گنجانده شده است».
انتظار می‌رود الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان و نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، این سند را در راستای دستیابی به یک «مسیر مشخص برای صلح» امضا کنند. به گفته این منابع، درخواست ایجاد این کریدور از سوی مقامات باکو ارائه شده است. ایالات متحده قصد دارد بهره‌برداری از این مسیر را به یک کنسرسیوم متخصص در حوزه زیرساخت و مدیریت واگذار کند. بااین‌حال، فعالیت این کریدور مطابق با قوانین ارمنستان انجام خواهد شد. برنامه‌ریزی شده است که کریدور ترانزیتی نخجوان، «مسیر ترامپ برای صلح و شکوفایی بین‌المللی» نام‌گذاری شود.
رویترز نیز در گزارش خود نوشته است: این اقدام از طریق سازوکارهای تجاری، توان بالقوه منطقه را فعال خواهد کرد و به جلوگیری از وقوع درگیری‌های نظامی جدید کمک می‌کند. به گفته منابع این خبرگزاری، رهبران ارمنستان و جمهوری آذربایجان اسنادی را امضا خواهند کرد که در آن، انحلال گروه مینسک وابسته به سازمان امنیت و همکاری اروپا نیز خواسته می‌شود؛ گروهی که از سال1992 با ریاست مشترک فرانسه، روسیه و آمریکا، وظیفه میانجی‌گری در حل مناقشه را برعهده داشته است. پیش از این نیز برخی رسانه‌ها گزارش داده بودند که ارمنستان، جمهوری آذربایجان و ایالات متحده احتمالاً درباره تدوین تفاهم‌نامه‌ای برای ایجاد «کریدور زنگزور» به توافق رسیده‌اند.
در اواخر ماه جولای، نیکول پاشینیان اعلام کرده بود که پروژه «کریدور زنگزور» در ارمنستان پایان یافته و به جای آن، طرحی با عنوان «چهارراه صلح» معرفی خواهد شد. نخست‌وزیر ارمنستان یادآور شده بود که دلیلی نمی‌بیند نمایندگان ترکیه و آذربایجان نتوانند در خاک ارمنستان تردد کنند و تأکید کرده بود که «چهارراه صلح» امکان ترانزیت بین کشورهای منطقه را فراهم می‌آورد. پاشینیان پیش از این نیز گفته بود که ممکن است اصلاحاتی در قانون اساسی ارمنستان با هدف دستیابی به صلح در مناقشه مرزی با جمهوری آذربایجان انجام شود. وی بر ضرورت استفاده از فرصت امضای توافق‌نامه صلح تأکید کرده بود.
ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه در واکنش به این موضوع اعلام کرده بود که «دخالت غرب» در روند گفت‌وگوهای باکو و ایروان می‌تواند منجربه بی‌ثباتی در منطقه قفقازجنوبی شود. به عقیده او، چنین اقدامات غربی با هدف «کسب امتیازات سیاسی» و ادعای موفقیت انجام می‌شود. زاخارووا در عین حال تأکید کرده بود که مسکو از تمایل باکو و ایروان برای تعامل مستقیم با یکدیگر استقبال می‌کند.
هفته گذشته بود که در واکنش به چنین طرحی رسانه‌ها از هشدار مشاور رهبر معظم انقلاب اسلامی درباره تبعات سوءاستفاده کشورهای دیگر از کریدور زنگزور خبر دادند. علی‌اکبر ولایتی در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «بار دیگر برخی حکومت‌های مدعی و بی‌اعتنا به مصالح خود و منطقه موضوع دالان زنگزور را مطرح کردند و برای پیشبرد اهداف نامشروع در قفقازجنوبی به هر دری می‌زنند. یادآور می‌شوم هر حکومتی در منطقه یا خارج از آن بخواهد تجربه شکست‌خورده قبلی را تکرار کند با برخورد محکم ایران رو‌به‌رو خواهد شد.»
تهدیدات منطقه‌ای و ژئوپلیتیکی
بسیاری از کارشناسان بر این باورند که فراتر از منافع اقتصادی، شکل‌گیری این کریدور عملاً به محاصره ژئوپلیتیکی ایران می‌انجامد. جمهوری آذربایجان که همزمان روابط نزدیکی با رژیم صهیونیستی، ناتو و ترکیه دارد، در حال ایفای نقش محوری در شکل‌دادن به یک ائتلاف ضدایرانی است. این روند با تلاش برای ایجاد مسیر‌های زمینی از کردستان عراق و جنوب سوریه تا نزدیکی مرز‌های ایران و همزمان تحریک اقوام مرزی از جمله ترک‌زبان‌ها و کردها، در حال تکمیل یک نقشه چندلایه برای تضعیف انسجام ملی و امنیت سرزمینی ایران است.
تحرکات اخیر اسرائیل در شمال عراق، دیدار‌های متعدد مقامات آذربایجانی با چهره‌های ضدایرانی و تلاش برای تقویت پایگاه‌های نظامی ناتو در قفقازجنوبی، همگی نشانه‌هایی از راهبردی وسیع‌تر هستند؛ راهبردی که در آن، ایران نه‌تنها از مسیر‌های شرق-غرب حذف می‌شود، بلکه به‌مرور از مسیر‌های جنوب-شمال نیز کنار گذاشته می‌شود تا تنها گذرگاه‌های وابسته به اسرائیل، ترکیه و کشورهای عربی خلیج‌فارس، به عنوان مسیر‌های رسمی اتصال هند و چین به اروپا باقی بمانند.
کنترل آمریکا بر مرز ارمنستان با ایران به ابزاری برای اعمال فشار بر دولت این کشور تبدیل خواهد شد تا خواسته‌های واشنگتن را بپذیرد. از آنجا که آمریکا در تقابل مستقیم با ایران قرار دارد و از هر ابزاری برای فشار بر تهران استفاده می‌کند، این مسیر را نیز به عنوان اهرمی برای مختل‌کردن ارتباطات ارمنستان با ایران به کار خواهد گرفت. ارتباطی که شریان اصلی اقتصاد و امنیت ارمنستان را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. همچنین اجرای طرح موسوم به «پل ترامپ» و تکمیل حلقه انزوای ژئوپلیتیک ارمنستان، آخرین روزنه‌های پشتیبانی بین‌المللی این کشور را در برابر توسعه‌طلبی ترکیه و جمهوری آذربایجان خواهد
بست.
گروه بین‌الملل-سعید قلیچی- رئیس‌جمهور ایالات متحده، روز جمعه در کاخ سفید مراسم امضای توافق‌نامه صلح بین ارمنستان و آذربایجان را در کنار رهبران این کشورها برگزار خواهد کرد.» این خبر را باراک راوید، گزارشگر آکسیوس پنجشنبه‌شب منتشر کرد. براساس نوشته راوید، این توافق‌نامه یکی از مهم‌ترین دستاوردهای سیاست خارجی دونالد ترامپ تاکنون است و می‌تواند به پایان دادن به یکی از طولانی‌ترین درگیری‌های جهان کمک کند. این فرصتی دیگر برای ترامپ- که گردهمایی روز جمعه را «اجلاس تاریخی صلح» توصیف کرد- است تا خود را به عنوان صلح‌ساز جهانی معرفی کند. به نظر می‌رسد شمارش معکوس برای حضور و نقش‌آفرینی آمریکایی‌ها در منطقه قفقاز به پایان خود رسیده است و در آینده نزدیک اخبار مختلفی درباره ورود نهایی آن‌ها در کریدور ترانزیتی و لجستیکی زنگزور در محدوده قفقازجنوبی بیشتر خواهیم شنید.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، ارمنستان و آذربایجان از اواخر دهه1980 درگیر یک‌سری درگیری‌های مرزی بوده‌اند- که جدیدترین آن در سال2023 بود، زمانی که آذربایجان منطقه مورد مناقشه قره‌باغ کوهستانی را تصرف کرد. این توافق که با میانجی‌گری ایالات متحده حاصل شده، با هدف تضمین صلح صورت گرفته است، اما جنبه اقتصادی قابل‌توجهی نیز دارد. آنطور که نویسنده آکسیوس در گزارش خود نوشته است، ارمنستان موافقت کرده که یک کریدور ۴۳.۵کیلومتری از طریق خاک خود- که توسط ایالات متحده توسعه خواهد یافت و «مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی» نام‌گذاری شده است- عبور کند و بخش عمده‌ای از آذربایجان را به یک منطقه کوچک آذری در مرز ترکیه متصل کند.
این کریدور به افراد و کالاها اجازه می‌دهد بدون عبور از ایران یا روسیه، بین ترکیه و آذربایجان و فراتر از آن به آسیای‌مرکزی سفر کنند. این امر در حال حاضر امکان‌پذیر نیست زیرا مرز ارمنستان و آذربایجان بسته و بسیار مستحکم است. ایران به شدت با این پروژه مخالف بوده و روسیه نیز از آن انتقاد کرده است، در حالی‌که ترکیه به شدت موافق آن است. هر دوکشور درگیر این ماجرا بخشی از جمهوری‌های شوروی سابق بوده‌اند، اما در سال‌های اخیر روابط پرتنشی با مسکو داشته‌اند. با رفع این مشکل، آمریکایی‌ها سالانه میلیاردها دلار تجارت جدید سود خواهند برد. از سوی دیگر، روسیه و ایران و چین نفوذ خود را در بخشی از جهان که قلمرو خود می‌دانستند، از دست می‌دهند. ارمنستان در جریان مذاکرات با ایالات متحده، مخالفت دیرینه خود با این کریدور را کنار گذاشته است.
دخالت دولت ترامپ در این درگیری از ماه مارس آغاز شد، زمانی که استیو ویتکاف، فرستاده ویژه کاخ سفید، در یک سفر غیرمنتظره از مسکو به باکو سفر کرد. ویتکاف این سفر را به درخواست دولت قطر انجام داد که او را تشویق کرد تا برای دستیابی به توافق تلاش کند. دولت ترامپ، نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان را به این ایده سوق داد که با موافقت با اجازه دادن به ایالات متحده برای توسعه کریدور ترانزیت، او یک دوست در واشنگتن- و یک سپر قدرتمند در برابر هرگونه تهاجم آینده توسط آذربایجان- به دست خواهد آورد. این مذاکرات کم‌سروصدا اکنون به یک توافق بسیار عمومی تبدیل خواهد شد. روز جمعه، ترامپ میزبان پاشینیان و الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، در کاخ سفید بود تا آن را امضا کنند. همچنین ترامپ نوشت که «به این رهبران شجاع به خاطر انجام کار درست» برای مردم‌شان بسیار افتخار می‌کند.
هدف از واگذاری کریدور زنگزور به آمریکا
خبرگزاری رویترز به نقل از منابع آگاه در گزارشی نوشت که ارمنستان ممکن است حقوق بهره‌برداری از کریدور ترانزیتی که جمهوری خودمختار نخجوان را به خاک جمهوری آذربایجان متصل می‌کند، را به ایالات متحده واگذار کند. یک مقام آمریکایی که نامش فاش نشده به این خبرگزاری گفت: «زمانی که روز جمعه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، با رهبران ارمنستان و آذربایجان در کاخ سفید دیدار کند، این دیدار با امضای توافق‌نامه صلحی به پایان خواهد رسید که در این سند، حقوق انحصاری ایالات متحده برای توسعه کریدور راهبردی ترانزیتی از طریق قفقازجنوبی نیز گنجانده شده است».
انتظار می‌رود الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان و نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، این سند را در راستای دستیابی به یک «مسیر مشخص برای صلح» امضا کنند. به گفته این منابع، درخواست ایجاد این کریدور از سوی مقامات باکو ارائه شده است. ایالات متحده قصد دارد بهره‌برداری از این مسیر را به یک کنسرسیوم متخصص در حوزه زیرساخت و مدیریت واگذار کند. بااین‌حال، فعالیت این کریدور مطابق با قوانین ارمنستان انجام خواهد شد. برنامه‌ریزی شده است که کریدور ترانزیتی نخجوان، «مسیر ترامپ برای صلح و شکوفایی بین‌المللی» نام‌گذاری شود.
رویترز نیز در گزارش خود نوشته است: این اقدام از طریق سازوکارهای تجاری، توان بالقوه منطقه را فعال خواهد کرد و به جلوگیری از وقوع درگیری‌های نظامی جدید کمک می‌کند. به گفته منابع این خبرگزاری، رهبران ارمنستان و جمهوری آذربایجان اسنادی را امضا خواهند کرد که در آن، انحلال گروه مینسک وابسته به سازمان امنیت و همکاری اروپا نیز خواسته می‌شود؛ گروهی که از سال1992 با ریاست مشترک فرانسه، روسیه و آمریکا، وظیفه میانجی‌گری در حل مناقشه را برعهده داشته است. پیش از این نیز برخی رسانه‌ها گزارش داده بودند که ارمنستان، جمهوری آذربایجان و ایالات متحده احتمالاً درباره تدوین تفاهم‌نامه‌ای برای ایجاد «کریدور زنگزور» به توافق رسیده‌اند.
در اواخر ماه جولای، نیکول پاشینیان اعلام کرده بود که پروژه «کریدور زنگزور» در ارمنستان پایان یافته و به جای آن، طرحی با عنوان «چهارراه صلح» معرفی خواهد شد. نخست‌وزیر ارمنستان یادآور شده بود که دلیلی نمی‌بیند نمایندگان ترکیه و آذربایجان نتوانند در خاک ارمنستان تردد کنند و تأکید کرده بود که «چهارراه صلح» امکان ترانزیت بین کشورهای منطقه را فراهم می‌آورد. پاشینیان پیش از این نیز گفته بود که ممکن است اصلاحاتی در قانون اساسی ارمنستان با هدف دستیابی به صلح در مناقشه مرزی با جمهوری آذربایجان انجام شود. وی بر ضرورت استفاده از فرصت امضای توافق‌نامه صلح تأکید کرده بود.
ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه در واکنش به این موضوع اعلام کرده بود که «دخالت غرب» در روند گفت‌وگوهای باکو و ایروان می‌تواند منجربه بی‌ثباتی در منطقه قفقازجنوبی شود. به عقیده او، چنین اقدامات غربی با هدف «کسب امتیازات سیاسی» و ادعای موفقیت انجام می‌شود. زاخارووا در عین حال تأکید کرده بود که مسکو از تمایل باکو و ایروان برای تعامل مستقیم با یکدیگر استقبال می‌کند.
هفته گذشته بود که در واکنش به چنین طرحی رسانه‌ها از هشدار مشاور رهبر معظم انقلاب اسلامی درباره تبعات سوءاستفاده کشورهای دیگر از کریدور زنگزور خبر دادند. علی‌اکبر ولایتی در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «بار دیگر برخی حکومت‌های مدعی و بی‌اعتنا به مصالح خود و منطقه موضوع دالان زنگزور را مطرح کردند و برای پیشبرد اهداف نامشروع در قفقازجنوبی به هر دری می‌زنند. یادآور می‌شوم هر حکومتی در منطقه یا خارج از آن بخواهد تجربه شکست‌خورده قبلی را تکرار کند با برخورد محکم ایران رو‌به‌رو خواهد شد.»
تهدیدات منطقه‌ای و ژئوپلیتیکی
بسیاری از کارشناسان بر این باورند که فراتر از منافع اقتصادی، شکل‌گیری این کریدور عملاً به محاصره ژئوپلیتیکی ایران می‌انجامد. جمهوری آذربایجان که همزمان روابط نزدیکی با رژیم صهیونیستی، ناتو و ترکیه دارد، در حال ایفای نقش محوری در شکل‌دادن به یک ائتلاف ضدایرانی است. این روند با تلاش برای ایجاد مسیر‌های زمینی از کردستان عراق و جنوب سوریه تا نزدیکی مرز‌های ایران و همزمان تحریک اقوام مرزی از جمله ترک‌زبان‌ها و کردها، در حال تکمیل یک نقشه چندلایه برای تضعیف انسجام ملی و امنیت سرزمینی ایران است.
تحرکات اخیر اسرائیل در شمال عراق، دیدار‌های متعدد مقامات آذربایجانی با چهره‌های ضدایرانی و تلاش برای تقویت پایگاه‌های نظامی ناتو در قفقازجنوبی، همگی نشانه‌هایی از راهبردی وسیع‌تر هستند؛ راهبردی که در آن، ایران نه‌تنها از مسیر‌های شرق-غرب حذف می‌شود، بلکه به‌مرور از مسیر‌های جنوب-شمال نیز کنار گذاشته می‌شود تا تنها گذرگاه‌های وابسته به اسرائیل، ترکیه و کشورهای عربی خلیج‌فارس، به عنوان مسیر‌های رسمی اتصال هند و چین به اروپا باقی بمانند.
کنترل آمریکا بر مرز ارمنستان با ایران به ابزاری برای اعمال فشار بر دولت این کشور تبدیل خواهد شد تا خواسته‌های واشنگتن را بپذیرد. از آنجا که آمریکا در تقابل مستقیم با ایران قرار دارد و از هر ابزاری برای فشار بر تهران استفاده می‌کند، این مسیر را نیز به عنوان اهرمی برای مختل‌کردن ارتباطات ارمنستان با ایران به کار خواهد گرفت. ارتباطی که شریان اصلی اقتصاد و امنیت ارمنستان را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. همچنین اجرای طرح موسوم به «پل ترامپ» و تکمیل حلقه انزوای ژئوپلیتیک ارمنستان، آخرین روزنه‌های پشتیبانی بین‌المللی این کشور را در برابر توسعه‌طلبی ترکیه و جمهوری آذربایجان خواهد
بست.