«سرآمد» بررسی می‌کند؛
توسعه ترانزیت پایدار کشورهای خشکی‌بست در گرو اجرای شبکه زیرساخت
ایران پل دسترسی کشورهای احاطه‌شده در خشکی به دریا می‌شود؟
گروه ترانزیت-امید اسماعیلی- توسعه حمل‌ونقل پایدار و تاب‌آور نیازمند زیرساخت‌های مناسب است. از این رو، طراحی شبکه زیرساخت‌های منسجم و پیوسته میان کشورهای خشکی‌بست و ساحلی، از یک سو و به‌کارگیری روش‌های سرمایه‌گذاری و تامین مالی در پروژه‌ها، زمینه‌های تقویت پیوندهای حملونقلی میان کشورهای خشکی‌بست و ترانزیتی را فراهم می‌کند». این جملات بخشی از صحبت‌های هفته گذشته فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی دولت چهاردهم بود. او این صحبت‌ها را در کشور ترکمنستان و در پنل تامین مالی زیرساخت‌های حمل‌ونقل کشورهای محصور در خشکی مطرح کرد؛ نشستی تخصصی که با مشارکت کشورهای محصور در خشکی و ترانزیتی برگزار شد.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، کشورهای خشکی‌بست کشورهایی هستند که هیچ دسترسی مستقیمی به دریا یا اقیانوس ندارند و کاملاً توسط خشکی سایر کشورها احاطه شده‌اند. در حال حاضر، ۴۴کشور در جهان به عنوان کشورهای خشکی‌بست شناخته می‌شوند. حدود 10کشور از جمع این کشورها در قاره آسیا قرار دارند. این کشورها به دلیل نداشتن دسترسی مستقیم به دریا با چالش‌های خاصی در توسعه حمل‌ونقل و تجارت بین‌المللی مواجه هستند. بااین‌حال، بسیاری از کارشناسان بر این باورند که این کشورها می‌توانند با اتخاذ راهکارها، امضای تفاهم‌نامه‌های همکاری با سایر کشورها و سیاست‌گذاری صحیح، سیستم حمل‌ونقل خود را بهبود بخشیده و ارتباطات تجاری و اقتصادی خود را تقویت کنند.
کشورهای محصور در خشکی معمولاً از طریق توافق با کشورهای همسایه که دسترسی به دریا دارند، به بنادر ساحلی متصل می‌شوند. به عنوان مثال، نپال و بوتان از بنادر هند(مانند کلکته) برای تجارت دریایی استفاده می‌کنند. این توافق‌ها می‌تواند شامل حق ترانزیت، استفاده از بنادر یا ایجاد کریدورهای حمل‌ونقل باشد. همچنین برخی معتقدند که کشورهای محصور در خشکی از جاده‌ها، راه‌آهن یا رودخانه‌های قابل کشتیرانی در کشورهای همسایه برای دسترسی به بنادر استفاده می‌کنند. از طرف دیگر، کریدورهای ترانزیتی مانند کریدور شمال-جنوب(برای کشورهای آسیای‌مرکزی) نقش مهمی در این حوزه دارند.
ایران؛ پل دسترسی کشورهای
خشکی‌بست به دریا
فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی در نشست کشورهای محصور در خشکی در کشور ترکمنستان پیرامون اولویت‌های ترانزیتی و حملونقلی جمهوری اسلامی ایران و امکان بهره‌برداری کشورهای خشکی‌بست از این پروژه‌های زیربنایی برای دسترسی به آب‌های بین‌المللی اظهار کرد: توسعه زیرساخت‌های حملونقلی در راهگذرهای شمال-جنوب و شرق-غرب در اولویت برنامه‌های کلان ایران قرار دارد. همچنین ایران اهدافی چون عبور ۲۰میلیون تن بار ترانزیتی از شرق دریای خزر تا سال۲۰۲۸ و ۱۵میلیون تن کالا از غرب دریای خزر تا سال۲۰۳۰ تعیین کرده است. تحقق این اهداف، انسجام زیرساخت‌های منطقه و تقویت تجارت و ترانزیت را به همراه خواهد داشت. پروژه‌های مهمی همچون اتصال ریلی شلمچه-بصره، بندر چابهار به مرز سرخس، خط‌آهن رشت-آستارا و سرخس به چشمه ثریا در حال پیشرفت است.
این عضو هیات دولت چهاردهم افزود: تکمیل این پروژه‌ها به کشورهای خشکی‌بست امکان می‌دهد با سرعت و هزینه کمتر به بنادر خلیج‌فارس و دریای عمان دسترسی پیدا کنند. ایران همچنین اقداماتی مانند اتصال بندر کاسپین به شبکه ریلی و راه‌اندازی مسیر ریلی به افغانستان را انجام داده که ظرفیت زیرساختی منطقه را تقویت کرده و دسترسی کشورهای محصور در خشکی به بازارهای جهانی را تسهیل می‌کند.
وزیر راه و شهرسازی ادامه داد: با موقعیت جغرافیایی ممتاز، دسترسی به آب‌های آزاد، ۲۵۰هزار کیلومتر جاده، ۱۵هزار کیلومتر خط‌آهن، ۱۶بندر تجاری با ظرفیت ۳۰۰میلیون تن و ۲۶پایانه مرزی، ایران آمادگی دارد ظرفیت‌های خود را با کشورهای خشکی‌بست به اشتراک بگذارد و در تحقق اهداف برنامه‌های عملی آلماتی، وین و آوازه نقش سازنده‌ای ایفا کند. همچنی، امکان همکاری لجستیکی در بنادر چابهار، شهیدرجایی و سایر بنادر ایران برای این کشورها فراهم است.
چالش کشورها برای دسترسی به آب‌های آزاد
کشورهای محصور در خشکی برای دسترسی به دریا به کشورهای ساحلی وابسته‌اند که این وابستگی می‌تواند به مشکلات سیاسی یا اقتصادی منجر شود. حمل‌ونقل کالا از طریق کشورهای دیگر هزینه‌های گمرکی، ترانزیتی و لجستیکی بالایی دارد. این موضوع برای کشورهای در حال توسعه که زیرساخت‌های محدودی دارند، چالش بزرگی است. همچنین بسیاری از کشورهای محصور در خشکی، به‌ویژه در آفریقا و آسیای‌مرکزی، با کمبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل(جاده‌های نامناسب، راه‌آهن محدود) مواجه‌اند که دسترسی به بنادر را کند و پرهزینه می‌کند.
کارشناسان معتقدند که پیچیدگی‌های گمرکی، قوانین متفاوت در کشورهای ترانزیتی و اختلافات مرزی می‌توانند فرایند حمل‌ونقل را دشوار کنند. کشورهای محصور در خشکی از طریق توافق‌نامه‌های ترانزیتی، استفاده از رودخانه‌ها و توسعه زیرساخت‌ها می‌توانند به آب‌های آزاد دسترسی پیدا کنند. بااین‌حال، وابستگی به کشورهای همسایه، هزینه‌های بالا و محدودیت‌های زیرساختی و سیاسی، موانع اصلی هستند. تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها می‌تواند این چالش‌ها را کاهش دهد.
جایگاه ویژه ایران برای اتصال کشورها به دریا
ایران با استفاده از موقعیت استراتژیک، بنادر پیشرفته و شبکه گسترده حمل‌ونقل، نقش کلیدی در اتصال کشورهای محصور در خشکی منطقه به آب‌های بین‌المللی ایفا می‌کند. کریدورهای ترانزیتی، توافق‌نامه‌های منطقه‌ای و توسعه زیرساخت‌ها، این امکان را برای کشورهای آسیای‌مرکزی و قفقاز فراهم کرده تا از طریق ایران به بازارهای جهانی دسترسی پیدا کنند. بااین‌حال، تحریم‌ها، رقابت‌های منطقه‌ای و محدودیت‌های زیرساختی، چالش‌هایی هستند که باید مدیریت شوند. تقویت همکاری‌های منطقه‌ای در چارچوب ECO و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها می‌تواند این نقش را پررنگ‌تر کند.
ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی استراتژیک خود و دسترسی به آب‌های آزاد در خلیج‌فارس، دریای عمان و دریای خزر، نقش مهمی به عنوان پل ارتباطی برای کشورهای محصور در خشکی در منطقه برای دسترسی به دریاهای بین‌المللی ایفا می‌کند. این کشور با داشتن بنادر کلیدی مانند بندرعباس، چابهار، بوشهر و بندر کاسپین(در دریای خزر)، امکان دسترسی کشورهای محصور در خشکی منطقه، از جمله افغانستان، ترکمنستان، ازبکستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ارمنستان و آذربایجان را به آب‌های آزاد فراهم می‌کند. این بنادر به عنوان دروازه‌های اصلی برای تجارت دریایی این کشورها عمل می‌کنند.
ایران از طریق کریدورهای حمل‌ونقل بین‌المللی مانند کریدور شمال-جنوب و کریدورهای منطقه‌ای به کشورهای محصور در خشکی امکان دسترسی به بازارهای جهانی را می‌دهد. این کریدورها از زیرساخت‌های جاده‌ای، ریلی و بندری ایران استفاده می‌کنند. همچنین در چارچوب سازمان همکاری اقتصادی و توافق‌نامه‌هایی مانند شبکه بزرگراه آسیایی و راه‌آهن سراسری آسیایی، همکاری‌هایی را برای تسهیل ترانزیت کشورهای محصور در خشکی توسعه داده است. این توافق‌نامه‌ها امکان دسترسی این کشورها به بنادر ایران در خلیج‌فارس و دریای عمان را فراهم می‌کند. ایران همچنین آمادگی خود را برای ارائه تسهیلات لجستیکی و ترانزیتی به 8کشور محصور در خشکی منطقه(افغانستان، ارمنستان، آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان) اعلام کرده است. این شامل توسعه حمل‌ونقل ترکیبی(ریلی، جاده‌ای و دریایی) و کاهش هزینه‌های ترانزیت است.
ایران در سال2025 به رکورد 20میلیون تن بار ترانزیتی با همکاری کشورهای منطقه دست یافته که نشان‌دهنده نقش محوری این کشور در ترانزیت منطقه‌ای است. این امر به کاهش هزینه‌های تجارت و دسترسی آسان‌تر کشورهای محصور در خشکی به بازارهای جهانی کمک کرده است. بررسی‌ها نشان می‌دهند، تحریم‌های یکجانبه علیه ایران، به‌ویژه محدودیت‌های مالی و بانکی، می‌توانند همکاری‌های ترانزیتی با کشورهای محصور در خشکی را مختل کنند. این تحریم‌ها هزینه‌های لجستیکی را افزایش داده و سرمایه‌گذاری خارجی در زیرساخت‌های ترانزیتی را محدود کرده‌اند. همچنین باوجود پیشرفت‌های ایران در توسعه زیرساخت‌ها، برخی مشکلات مانند ناکافی بودن ناوگان حمل‌ونقل یا پیچیدگی‌های گمرکی می‌توانند سرعت و کارایی ترانزیت را کاهش دهند.
گروه ترانزیت-امید اسماعیلی- توسعه حمل‌ونقل پایدار و تاب‌آور نیازمند زیرساخت‌های مناسب است. از این رو، طراحی شبکه زیرساخت‌های منسجم و پیوسته میان کشورهای خشکی‌بست و ساحلی، از یک سو و به‌کارگیری روش‌های سرمایه‌گذاری و تامین مالی در پروژه‌ها، زمینه‌های تقویت پیوندهای حملونقلی میان کشورهای خشکی‌بست و ترانزیتی را فراهم می‌کند». این جملات بخشی از صحبت‌های هفته گذشته فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی دولت چهاردهم بود. او این صحبت‌ها را در کشور ترکمنستان و در پنل تامین مالی زیرساخت‌های حمل‌ونقل کشورهای محصور در خشکی مطرح کرد؛ نشستی تخصصی که با مشارکت کشورهای محصور در خشکی و ترانزیتی برگزار شد.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، کشورهای خشکی‌بست کشورهایی هستند که هیچ دسترسی مستقیمی به دریا یا اقیانوس ندارند و کاملاً توسط خشکی سایر کشورها احاطه شده‌اند. در حال حاضر، ۴۴کشور در جهان به عنوان کشورهای خشکی‌بست شناخته می‌شوند. حدود 10کشور از جمع این کشورها در قاره آسیا قرار دارند. این کشورها به دلیل نداشتن دسترسی مستقیم به دریا با چالش‌های خاصی در توسعه حمل‌ونقل و تجارت بین‌المللی مواجه هستند. بااین‌حال، بسیاری از کارشناسان بر این باورند که این کشورها می‌توانند با اتخاذ راهکارها، امضای تفاهم‌نامه‌های همکاری با سایر کشورها و سیاست‌گذاری صحیح، سیستم حمل‌ونقل خود را بهبود بخشیده و ارتباطات تجاری و اقتصادی خود را تقویت کنند.
کشورهای محصور در خشکی معمولاً از طریق توافق با کشورهای همسایه که دسترسی به دریا دارند، به بنادر ساحلی متصل می‌شوند. به عنوان مثال، نپال و بوتان از بنادر هند(مانند کلکته) برای تجارت دریایی استفاده می‌کنند. این توافق‌ها می‌تواند شامل حق ترانزیت، استفاده از بنادر یا ایجاد کریدورهای حمل‌ونقل باشد. همچنین برخی معتقدند که کشورهای محصور در خشکی از جاده‌ها، راه‌آهن یا رودخانه‌های قابل کشتیرانی در کشورهای همسایه برای دسترسی به بنادر استفاده می‌کنند. از طرف دیگر، کریدورهای ترانزیتی مانند کریدور شمال-جنوب(برای کشورهای آسیای‌مرکزی) نقش مهمی در این حوزه دارند.
ایران؛ پل دسترسی کشورهای
خشکی‌بست به دریا
فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی در نشست کشورهای محصور در خشکی در کشور ترکمنستان پیرامون اولویت‌های ترانزیتی و حملونقلی جمهوری اسلامی ایران و امکان بهره‌برداری کشورهای خشکی‌بست از این پروژه‌های زیربنایی برای دسترسی به آب‌های بین‌المللی اظهار کرد: توسعه زیرساخت‌های حملونقلی در راهگذرهای شمال-جنوب و شرق-غرب در اولویت برنامه‌های کلان ایران قرار دارد. همچنین ایران اهدافی چون عبور ۲۰میلیون تن بار ترانزیتی از شرق دریای خزر تا سال۲۰۲۸ و ۱۵میلیون تن کالا از غرب دریای خزر تا سال۲۰۳۰ تعیین کرده است. تحقق این اهداف، انسجام زیرساخت‌های منطقه و تقویت تجارت و ترانزیت را به همراه خواهد داشت. پروژه‌های مهمی همچون اتصال ریلی شلمچه-بصره، بندر چابهار به مرز سرخس، خط‌آهن رشت-آستارا و سرخس به چشمه ثریا در حال پیشرفت است.
این عضو هیات دولت چهاردهم افزود: تکمیل این پروژه‌ها به کشورهای خشکی‌بست امکان می‌دهد با سرعت و هزینه کمتر به بنادر خلیج‌فارس و دریای عمان دسترسی پیدا کنند. ایران همچنین اقداماتی مانند اتصال بندر کاسپین به شبکه ریلی و راه‌اندازی مسیر ریلی به افغانستان را انجام داده که ظرفیت زیرساختی منطقه را تقویت کرده و دسترسی کشورهای محصور در خشکی به بازارهای جهانی را تسهیل می‌کند.
وزیر راه و شهرسازی ادامه داد: با موقعیت جغرافیایی ممتاز، دسترسی به آب‌های آزاد، ۲۵۰هزار کیلومتر جاده، ۱۵هزار کیلومتر خط‌آهن، ۱۶بندر تجاری با ظرفیت ۳۰۰میلیون تن و ۲۶پایانه مرزی، ایران آمادگی دارد ظرفیت‌های خود را با کشورهای خشکی‌بست به اشتراک بگذارد و در تحقق اهداف برنامه‌های عملی آلماتی، وین و آوازه نقش سازنده‌ای ایفا کند. همچنی، امکان همکاری لجستیکی در بنادر چابهار، شهیدرجایی و سایر بنادر ایران برای این کشورها فراهم است.
چالش کشورها برای دسترسی به آب‌های آزاد
کشورهای محصور در خشکی برای دسترسی به دریا به کشورهای ساحلی وابسته‌اند که این وابستگی می‌تواند به مشکلات سیاسی یا اقتصادی منجر شود. حمل‌ونقل کالا از طریق کشورهای دیگر هزینه‌های گمرکی، ترانزیتی و لجستیکی بالایی دارد. این موضوع برای کشورهای در حال توسعه که زیرساخت‌های محدودی دارند، چالش بزرگی است. همچنین بسیاری از کشورهای محصور در خشکی، به‌ویژه در آفریقا و آسیای‌مرکزی، با کمبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل(جاده‌های نامناسب، راه‌آهن محدود) مواجه‌اند که دسترسی به بنادر را کند و پرهزینه می‌کند.
کارشناسان معتقدند که پیچیدگی‌های گمرکی، قوانین متفاوت در کشورهای ترانزیتی و اختلافات مرزی می‌توانند فرایند حمل‌ونقل را دشوار کنند. کشورهای محصور در خشکی از طریق توافق‌نامه‌های ترانزیتی، استفاده از رودخانه‌ها و توسعه زیرساخت‌ها می‌توانند به آب‌های آزاد دسترسی پیدا کنند. بااین‌حال، وابستگی به کشورهای همسایه، هزینه‌های بالا و محدودیت‌های زیرساختی و سیاسی، موانع اصلی هستند. تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها می‌تواند این چالش‌ها را کاهش دهد.
جایگاه ویژه ایران برای اتصال کشورها به دریا
ایران با استفاده از موقعیت استراتژیک، بنادر پیشرفته و شبکه گسترده حمل‌ونقل، نقش کلیدی در اتصال کشورهای محصور در خشکی منطقه به آب‌های بین‌المللی ایفا می‌کند. کریدورهای ترانزیتی، توافق‌نامه‌های منطقه‌ای و توسعه زیرساخت‌ها، این امکان را برای کشورهای آسیای‌مرکزی و قفقاز فراهم کرده تا از طریق ایران به بازارهای جهانی دسترسی پیدا کنند. بااین‌حال، تحریم‌ها، رقابت‌های منطقه‌ای و محدودیت‌های زیرساختی، چالش‌هایی هستند که باید مدیریت شوند. تقویت همکاری‌های منطقه‌ای در چارچوب ECO و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها می‌تواند این نقش را پررنگ‌تر کند.
ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی استراتژیک خود و دسترسی به آب‌های آزاد در خلیج‌فارس، دریای عمان و دریای خزر، نقش مهمی به عنوان پل ارتباطی برای کشورهای محصور در خشکی در منطقه برای دسترسی به دریاهای بین‌المللی ایفا می‌کند. این کشور با داشتن بنادر کلیدی مانند بندرعباس، چابهار، بوشهر و بندر کاسپین(در دریای خزر)، امکان دسترسی کشورهای محصور در خشکی منطقه، از جمله افغانستان، ترکمنستان، ازبکستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ارمنستان و آذربایجان را به آب‌های آزاد فراهم می‌کند. این بنادر به عنوان دروازه‌های اصلی برای تجارت دریایی این کشورها عمل می‌کنند.
ایران از طریق کریدورهای حمل‌ونقل بین‌المللی مانند کریدور شمال-جنوب و کریدورهای منطقه‌ای به کشورهای محصور در خشکی امکان دسترسی به بازارهای جهانی را می‌دهد. این کریدورها از زیرساخت‌های جاده‌ای، ریلی و بندری ایران استفاده می‌کنند. همچنین در چارچوب سازمان همکاری اقتصادی و توافق‌نامه‌هایی مانند شبکه بزرگراه آسیایی و راه‌آهن سراسری آسیایی، همکاری‌هایی را برای تسهیل ترانزیت کشورهای محصور در خشکی توسعه داده است. این توافق‌نامه‌ها امکان دسترسی این کشورها به بنادر ایران در خلیج‌فارس و دریای عمان را فراهم می‌کند. ایران همچنین آمادگی خود را برای ارائه تسهیلات لجستیکی و ترانزیتی به 8کشور محصور در خشکی منطقه(افغانستان، ارمنستان، آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان) اعلام کرده است. این شامل توسعه حمل‌ونقل ترکیبی(ریلی، جاده‌ای و دریایی) و کاهش هزینه‌های ترانزیت است.
ایران در سال2025 به رکورد 20میلیون تن بار ترانزیتی با همکاری کشورهای منطقه دست یافته که نشان‌دهنده نقش محوری این کشور در ترانزیت منطقه‌ای است. این امر به کاهش هزینه‌های تجارت و دسترسی آسان‌تر کشورهای محصور در خشکی به بازارهای جهانی کمک کرده است. بررسی‌ها نشان می‌دهند، تحریم‌های یکجانبه علیه ایران، به‌ویژه محدودیت‌های مالی و بانکی، می‌توانند همکاری‌های ترانزیتی با کشورهای محصور در خشکی را مختل کنند. این تحریم‌ها هزینه‌های لجستیکی را افزایش داده و سرمایه‌گذاری خارجی در زیرساخت‌های ترانزیتی را محدود کرده‌اند. همچنین باوجود پیشرفت‌های ایران در توسعه زیرساخت‌ها، برخی مشکلات مانند ناکافی بودن ناوگان حمل‌ونقل یا پیچیدگی‌های گمرکی می‌توانند سرعت و کارایی ترانزیت را کاهش دهند.