«سرآمد» منتشر می‌کند؛
چشم‌انداز شیرین‌سازی آب دریا توسط عربستان
عربستان چطور بیش از هر کشور دیگر آب دریا را شیرین کرد؟
گروه انرژی-سهیل مرتضوی - در قلب یکی از خشک‌ترین مناطق روی کره زمین، عربستان سعودی یک امپراطوری بنا کرده است؛ یک امپراطوری‌ای که برخلاف تصور همه نه بر پایه نفت و سوخت‌های فسیلی، بلکه بر پایه آب شیرین است. عربستان از طریق یکی از جاه‌طلبانه‌ترین برنامه‌های نمک‌زدایی از آب شور روی کره زمین، توانایی تبدیل روزانه میلیون‌ها مترمکعب آب شور به آب شیرین قابل‌شرب را به دست آورده است؛ آب شیرینی که نه‌فقط شهروندان عربستان، بلکه کشاورزی و صنعت این کشور را هم سیراب می‌کند. این حجم قابل‌توجه از آب شیرین از طریق همکاری دو راس مهم و قابل حدس به دست می‌آید؛ دو راسی که شامل راس قدرتمندتر و دولتی یعنی شرکت تبدیل آب شور یاSWCC و راس کوچک‌تر که شامل شرکت‌های خصوصی مشغول در این پروژه می‌شوند.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، توانایی عربستان در شیرین کردن آب شور از طریق بیش از 30مرکز یا واحد نمک‌زدایی صورت می‌گیرد، واحدهایی که در سراسر شبه‌جزیره عربستان از ساحل خلیج‌فارس گرفته تا ساحل دریای سرخ پراکنده شده‌اند و از طریق میلیون‌ها کیلومتر لوله یک شبکه بسیار بزرگ را تشکیل داده‌اند. پروژه جاه‌طلبانه عربستان در تولید آب شیرین، اما فقط قرار نیست پاسخگوی جمعیت حال حاضر عربستان باشد و این پروژه در نهایت ظرفیت خود می‌تواند جمعیت پیش‌بینی‌شده در برنامه افق2030 برای این کشور را از آب شیرین بی‌نیاز کند.
آنطور که «ایلنا» در گزارشی نوشته است؛ شبکه تبدیل آب شور در عربستان در نوع خود در دنیا بی‌نظیر است و نمونه‌هایی چون ابر واحد راس‌الخیر، بزرگ‌ترین نیروگاه هیبرید تولید توامان آب شیرین و الکتریسیته در دنیا یا واحد الخفجی به عنوان واحدی پیشگام در تبدیل آب شور از طریق انرژی خورشیدی را در بر می‌گیرد و توجه مسئولان این کشور بر انرژی‌های تجدیدپذیر را آشکار می‌کند. نتیجه تمام این تلاش‌ها و نوآوری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها تولید روزانه آب شیرین در حجمی است که عربستان را به قدرتمندترین کشور در این حوزه در دنیا تبدیل می‌کند؛ عنوانی که مشخص می‌کند مسئولان و تصمیم‌گیرندگان در عربستان سعودی بالاخره تصمیم گرفته‌اند تکنولوژی روز دنیا، سرمایه‌گذاری‌های هوشمندانه و رفاه شهروندان را جایگزین خرج کردن بی‌حساب پول نفت کنند.
برترین کشور دنیا در حوزه تولید آب شیرین
عربستان سعودی بیش از هر کشور دیگری در دنیا از طریق تبدیل و نمک‌زدایی آب شور، آب شیرین و قابل آشامیدن تولید می‌کند، اما توان بهترین کشور دنیا در این زمینه دقیقا چقدر است؟ در سال2023 عربستان موفق شد به ظرفیت خارق‌العاده تولید 11.5میلیون مترمکعب آب شیرین از آب شور برسد، اما همانطور که پیش‌تر گفته شد، عربستان برای رسیدن به چنین ظرفیتی از بخش دولتی و خصوصی، جدیدترین تکنولوژی روز و شبکه‌ای از واحدهای مختلف نمک‌زدایی بهره برده است و شاید بد نباشد نگاهی به بعضی از مهم‌ترین واحدهای عربستان در این حوزه بیندازیم:
واحد آب‌شیرین‌کن راس‌الخیر:
راس‌الخیر را احتمالا می‌توان الماس تاج پادشاهی عربستان در زمینه نمک‌زدایی به حساب آورد. یک واحد هیبریدی یا دوگانه که هم وظیفه تبدیل آب شور به آب شیرین را برعهده دارد و هم برق تولید می‌کند و در حقیقت بزرگ‌ترین واحد یا نیروگاه هیبرید در دنیاست. راس‌الخیر در ساحل شرقی عربستان واقع شده و از سال2015 فعالیت خود را آغاز کرده است.
جالب است بدانید این واحد به تنهایی روزانه 3میلیون مترمکعب آب شیرین از آب شور تولید می‌کند و این ظرفیت قابل‌توجه در حالی است که راس‌الخیر همزمان در حال تولید روزانه 2400مگاوات برق هم است. آب شیرین و برقی که نه‌تنها به نیازهای شهرهای بسیار دوری چون ریاض پاسخ می‌دهد، بلکه خیال صنایع حیاتی و پرمصرف عربستان در ساحل شرقی را از بابت آب شیرین و الکتریسیته راحت می‌کند.
واحد‌الجبیل-۲:
این واحد همانطور که از نامش پیداست در نزدیکی شهر جبیل و شهر صنعتی تازه تاسیس جبیل-2 واقع شده است و در کنار پاسخ دادن به نیازهای آب شیرین این شهر صنعتی، از طریق شبکه‌ای گسترده از لوله‌ها نیازهای شهری و صنعتی دوشهر ریاض و جبیل را برطرف می‌کند. جبیل-2 که از نظر اندازه یکی از ابربناهای عربستان در ساحل خلیج‌فارس به حساب می‌آید، هرسال 380میلیون مترمکعب آب شور را به آب شیرین تبدیل می‌کند و به عبارتی ظرفیت روزانه این واحد کمی بیش از یک‌میلیون مترمکعب است.
بد نیست بدانید ظرفیت تولید آب شیرین این واحد تا همین اواخر در حدود 250میلیون مترمکعب در سال بود، اما عربستان با به‌کارگیری تکنولوژی فوق‌پیشرفته «تکنولوژی اسمز معکوس» یا Reverse Osmosys Technology، توانست ظرفیت این واحد را 30درصد افزایش دهد.
واحد آب‌شیرین‌کن تماما خورشیدی الخفجی:
این واحد تبدیل آب شور به آب شیرین که در نزدیکی شهر الخفجی و مرز کویت واقع شده است، به خوبی علاقه و تمرکز مسئولان عربستان بر تولید آب شیرین بدون هدردادن سوخت‌های فسیلی و آلوده کردن محیط‌زیست را نمایان می‌کند. الخفجی هم برای تولید آب شیرین از تکنولوژی اسمز معکوس استفاده و روزانه نزدیک به 90هزار مترمکعب آب شور را به آب شیرین قابل‌شرب تبدیل می‌کند.
ظرفیت تولید آب شیرین الخفجی شاید نسبت به دو واحد معرفی‌شده قبلی عدد چندان بزرگی نباشد، اما جالب است بدانید الخفجی یکی از بزرگ‌ترین واحدهای تبدیل آب شور به آب شیرین تماما خورشیدی در دنیاست و عربستان با تبدیل این واحد به یک واحد خورشیدی -چه در هزینه عملیاتی این واحد و چه در تولید آلاینده‌های بر پایه کربن- تا 40درصد صرفه‌جویی کرده است. همچنین واحدهایی که هرکدام چندصدهزار مترمکعب آب شیرین به ظرفیت تولید آب شیرین عربستان در روز اضافه می‌کنند و بخشی از نیازهای شهری یا صنعتی در اطراف خود را پاسخ می‌دهند.
عربستان برای تولید آب شیرین چقدر هزینه کرده است؟
هرچند رقم دقیق سرمایه‌گذاری دولتی عربستان در این حوزه مشخص نیست، اما تخمین زده می‌شود حکومت این کشور چندده‌میلیارد دلار به صورت مجموعه در این حوزه سرمایه گذاری کرده باشد. از ظرفیت کلی 11.5میلیون مترمکعبی عربستان در تولید آب شیرین تقریبا 7.5میلیون مترمکعب مربوط به بخش دولتی است. شرکت دولتی تبدیل آب شور برای نمونه در سال2008، 17میلیارد دلار برای ساخت واحدهای نمک‌زدایی هزینه کرد و اندکی بعد نزدیک به 8میلیارد دلار برای هزینه عملیات و نگهداری به این رقم اضافه شد.
در سال‌های اخیر مقامات دولتی عربستان رقمی نزدیک به 10میلیارد دلار برای آغاز بیش از 60پروژه در این حوزه هزینه کردند و هدف این سرمایه‌گذاری سه‌برابر کردن ظرفیت تولید آب شیرین در واحدهای دولتی تا سال2027 اعلام شده است. دقت کنید که رقم‌ها فقط مربوط به بخش دولتی شبکه تبدیل آب شور به آب شیرین در عربستان است که تقریبا شامل دوسوم کل ظرفیت این کشور می‌شود.
عربستان و همکاری با کمپانی‌های بزرگ
عربستان برای ساخت این امپراطوری بزرگ تولید آب شیرین با برخی بزرگ‌ترین و موفق‌ترین کمپانی‌های دنیا همکاری کرده است. برای نمونه می‌توان به همکاری عربستان با غول مهندسی و مدیریت پروژه دنیا یعنی کمپانی آمریکاییBechtel اشاره کرد، همکاری‌ای که منجربه ساخت برخی بزرگ‌ترین واحدهای نمک‌زدایی در خاک عربستان مانند واحد جبیل شد.
مسئولان عربستان نیز چشم‌شان را روی متخصصان اروپایی هم نبستند و با کمپانی‌های مشهور و قدرتمندی چون کمپانی فرانسویVeolia و کمپانی بریتانیایی Doosan Enpure همکاری کردند. عربستان همچنین برای وارد کردن تکنولوژی اسمز معکوس با کمپانی اسپانیایی Acciona قرارداد بست. دولت عربستان تقریبا در تمام این قراردادهای پرسود به بخش خصوصی اجازه سرمایه‌گذاری و همکاری داد و به این شکل نه‌فقط به هدف خود برای ساخت واحدهای نمک‌زدایی رسید، بلکه عربستان را به قطبی برای آزمودن جدیدترین تکنولوژی‌ها در حوزه تولید آب شیرین تبدیل کرد.
آیا شیرین کردن آب شور تماما منفعت است؟
پاسخ همانطور که حتما می‌توانید حدس بزنید خیر است. فناوری تبدیل آب شور به آب شیرین هم مانند تمام فناوری‌های مشابه مضراتی، به‌ویژه برای محیط‌زیست دارد. احتمالا مهم‌ترین ضرر این فناوری به مصرف بسیار زیاد سوخت مربوط می‌شود. اغلب(تقریبا همه) واحدهای تبدیل آب شور به آب شیرین در دنیا و عربستان از سوخت فسیلی برای عملیات استفاده می‌کنند که مصرف سوخت بسیار بالایی هم دارند. این مصرف زیاد سوخت فسیلی مطابق انتظار حجم قابل‌توجهی آلاینده هوا تولید می‌کند.کشورهایی چون عربستان با سرمایه‌گذاری روی انرژی‌های تجدیدپذیر مثل انرژی خورشیدی سعی در جبران این ضرر دارند، اما راه بسیار زیادی در پیش است. توجه داشته باشید که تقریبا 70درصد واحدهای تبدیل آب شور به آب شیرین در دنیا با انرژی‌های فسیلی و تنها 1 تا 2درصد آن‌ها با انرژی‌های تجدیدپذیر مثل انرژی خورشیدی کار می‌کنند.
در کنار تولید حجم قابل‌توجهی از گازهای گلخانه‌ای، واحدهای اینچنینی پس از تولید آب شیرین حجم زیادی آب نمک یا آب شور بر جای می‌گذارند و معمولا این آب شور به دریاها ریخته می‌شود. در نتیجه این روند سطح نمک دریاها افزایش و غلظت اکسیژن کاهش پیدا می‌کند و اکوسیستم دریایی در خطر نابودی قرار
می‌گیرد.
گروه انرژی-سهیل مرتضوی - در قلب یکی از خشک‌ترین مناطق روی کره زمین، عربستان سعودی یک امپراطوری بنا کرده است؛ یک امپراطوری‌ای که برخلاف تصور همه نه بر پایه نفت و سوخت‌های فسیلی، بلکه بر پایه آب شیرین است. عربستان از طریق یکی از جاه‌طلبانه‌ترین برنامه‌های نمک‌زدایی از آب شور روی کره زمین، توانایی تبدیل روزانه میلیون‌ها مترمکعب آب شور به آب شیرین قابل‌شرب را به دست آورده است؛ آب شیرینی که نه‌فقط شهروندان عربستان، بلکه کشاورزی و صنعت این کشور را هم سیراب می‌کند. این حجم قابل‌توجه از آب شیرین از طریق همکاری دو راس مهم و قابل حدس به دست می‌آید؛ دو راسی که شامل راس قدرتمندتر و دولتی یعنی شرکت تبدیل آب شور یاSWCC و راس کوچک‌تر که شامل شرکت‌های خصوصی مشغول در این پروژه می‌شوند.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، توانایی عربستان در شیرین کردن آب شور از طریق بیش از 30مرکز یا واحد نمک‌زدایی صورت می‌گیرد، واحدهایی که در سراسر شبه‌جزیره عربستان از ساحل خلیج‌فارس گرفته تا ساحل دریای سرخ پراکنده شده‌اند و از طریق میلیون‌ها کیلومتر لوله یک شبکه بسیار بزرگ را تشکیل داده‌اند. پروژه جاه‌طلبانه عربستان در تولید آب شیرین، اما فقط قرار نیست پاسخگوی جمعیت حال حاضر عربستان باشد و این پروژه در نهایت ظرفیت خود می‌تواند جمعیت پیش‌بینی‌شده در برنامه افق2030 برای این کشور را از آب شیرین بی‌نیاز کند.
آنطور که «ایلنا» در گزارشی نوشته است؛ شبکه تبدیل آب شور در عربستان در نوع خود در دنیا بی‌نظیر است و نمونه‌هایی چون ابر واحد راس‌الخیر، بزرگ‌ترین نیروگاه هیبرید تولید توامان آب شیرین و الکتریسیته در دنیا یا واحد الخفجی به عنوان واحدی پیشگام در تبدیل آب شور از طریق انرژی خورشیدی را در بر می‌گیرد و توجه مسئولان این کشور بر انرژی‌های تجدیدپذیر را آشکار می‌کند. نتیجه تمام این تلاش‌ها و نوآوری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها تولید روزانه آب شیرین در حجمی است که عربستان را به قدرتمندترین کشور در این حوزه در دنیا تبدیل می‌کند؛ عنوانی که مشخص می‌کند مسئولان و تصمیم‌گیرندگان در عربستان سعودی بالاخره تصمیم گرفته‌اند تکنولوژی روز دنیا، سرمایه‌گذاری‌های هوشمندانه و رفاه شهروندان را جایگزین خرج کردن بی‌حساب پول نفت کنند.
برترین کشور دنیا در حوزه تولید آب شیرین
عربستان سعودی بیش از هر کشور دیگری در دنیا از طریق تبدیل و نمک‌زدایی آب شور، آب شیرین و قابل آشامیدن تولید می‌کند، اما توان بهترین کشور دنیا در این زمینه دقیقا چقدر است؟ در سال2023 عربستان موفق شد به ظرفیت خارق‌العاده تولید 11.5میلیون مترمکعب آب شیرین از آب شور برسد، اما همانطور که پیش‌تر گفته شد، عربستان برای رسیدن به چنین ظرفیتی از بخش دولتی و خصوصی، جدیدترین تکنولوژی روز و شبکه‌ای از واحدهای مختلف نمک‌زدایی بهره برده است و شاید بد نباشد نگاهی به بعضی از مهم‌ترین واحدهای عربستان در این حوزه بیندازیم:
واحد آب‌شیرین‌کن راس‌الخیر:
راس‌الخیر را احتمالا می‌توان الماس تاج پادشاهی عربستان در زمینه نمک‌زدایی به حساب آورد. یک واحد هیبریدی یا دوگانه که هم وظیفه تبدیل آب شور به آب شیرین را برعهده دارد و هم برق تولید می‌کند و در حقیقت بزرگ‌ترین واحد یا نیروگاه هیبرید در دنیاست. راس‌الخیر در ساحل شرقی عربستان واقع شده و از سال2015 فعالیت خود را آغاز کرده است.
جالب است بدانید این واحد به تنهایی روزانه 3میلیون مترمکعب آب شیرین از آب شور تولید می‌کند و این ظرفیت قابل‌توجه در حالی است که راس‌الخیر همزمان در حال تولید روزانه 2400مگاوات برق هم است. آب شیرین و برقی که نه‌تنها به نیازهای شهرهای بسیار دوری چون ریاض پاسخ می‌دهد، بلکه خیال صنایع حیاتی و پرمصرف عربستان در ساحل شرقی را از بابت آب شیرین و الکتریسیته راحت می‌کند.
واحد‌الجبیل-۲:
این واحد همانطور که از نامش پیداست در نزدیکی شهر جبیل و شهر صنعتی تازه تاسیس جبیل-2 واقع شده است و در کنار پاسخ دادن به نیازهای آب شیرین این شهر صنعتی، از طریق شبکه‌ای گسترده از لوله‌ها نیازهای شهری و صنعتی دوشهر ریاض و جبیل را برطرف می‌کند. جبیل-2 که از نظر اندازه یکی از ابربناهای عربستان در ساحل خلیج‌فارس به حساب می‌آید، هرسال 380میلیون مترمکعب آب شور را به آب شیرین تبدیل می‌کند و به عبارتی ظرفیت روزانه این واحد کمی بیش از یک‌میلیون مترمکعب است.
بد نیست بدانید ظرفیت تولید آب شیرین این واحد تا همین اواخر در حدود 250میلیون مترمکعب در سال بود، اما عربستان با به‌کارگیری تکنولوژی فوق‌پیشرفته «تکنولوژی اسمز معکوس» یا Reverse Osmosys Technology، توانست ظرفیت این واحد را 30درصد افزایش دهد.
واحد آب‌شیرین‌کن تماما خورشیدی الخفجی:
این واحد تبدیل آب شور به آب شیرین که در نزدیکی شهر الخفجی و مرز کویت واقع شده است، به خوبی علاقه و تمرکز مسئولان عربستان بر تولید آب شیرین بدون هدردادن سوخت‌های فسیلی و آلوده کردن محیط‌زیست را نمایان می‌کند. الخفجی هم برای تولید آب شیرین از تکنولوژی اسمز معکوس استفاده و روزانه نزدیک به 90هزار مترمکعب آب شور را به آب شیرین قابل‌شرب تبدیل می‌کند.
ظرفیت تولید آب شیرین الخفجی شاید نسبت به دو واحد معرفی‌شده قبلی عدد چندان بزرگی نباشد، اما جالب است بدانید الخفجی یکی از بزرگ‌ترین واحدهای تبدیل آب شور به آب شیرین تماما خورشیدی در دنیاست و عربستان با تبدیل این واحد به یک واحد خورشیدی -چه در هزینه عملیاتی این واحد و چه در تولید آلاینده‌های بر پایه کربن- تا 40درصد صرفه‌جویی کرده است. همچنین واحدهایی که هرکدام چندصدهزار مترمکعب آب شیرین به ظرفیت تولید آب شیرین عربستان در روز اضافه می‌کنند و بخشی از نیازهای شهری یا صنعتی در اطراف خود را پاسخ می‌دهند.
عربستان برای تولید آب شیرین چقدر هزینه کرده است؟
هرچند رقم دقیق سرمایه‌گذاری دولتی عربستان در این حوزه مشخص نیست، اما تخمین زده می‌شود حکومت این کشور چندده‌میلیارد دلار به صورت مجموعه در این حوزه سرمایه گذاری کرده باشد. از ظرفیت کلی 11.5میلیون مترمکعبی عربستان در تولید آب شیرین تقریبا 7.5میلیون مترمکعب مربوط به بخش دولتی است. شرکت دولتی تبدیل آب شور برای نمونه در سال2008، 17میلیارد دلار برای ساخت واحدهای نمک‌زدایی هزینه کرد و اندکی بعد نزدیک به 8میلیارد دلار برای هزینه عملیات و نگهداری به این رقم اضافه شد.
در سال‌های اخیر مقامات دولتی عربستان رقمی نزدیک به 10میلیارد دلار برای آغاز بیش از 60پروژه در این حوزه هزینه کردند و هدف این سرمایه‌گذاری سه‌برابر کردن ظرفیت تولید آب شیرین در واحدهای دولتی تا سال2027 اعلام شده است. دقت کنید که رقم‌ها فقط مربوط به بخش دولتی شبکه تبدیل آب شور به آب شیرین در عربستان است که تقریبا شامل دوسوم کل ظرفیت این کشور می‌شود.
عربستان و همکاری با کمپانی‌های بزرگ
عربستان برای ساخت این امپراطوری بزرگ تولید آب شیرین با برخی بزرگ‌ترین و موفق‌ترین کمپانی‌های دنیا همکاری کرده است. برای نمونه می‌توان به همکاری عربستان با غول مهندسی و مدیریت پروژه دنیا یعنی کمپانی آمریکاییBechtel اشاره کرد، همکاری‌ای که منجربه ساخت برخی بزرگ‌ترین واحدهای نمک‌زدایی در خاک عربستان مانند واحد جبیل شد.
مسئولان عربستان نیز چشم‌شان را روی متخصصان اروپایی هم نبستند و با کمپانی‌های مشهور و قدرتمندی چون کمپانی فرانسویVeolia و کمپانی بریتانیایی Doosan Enpure همکاری کردند. عربستان همچنین برای وارد کردن تکنولوژی اسمز معکوس با کمپانی اسپانیایی Acciona قرارداد بست. دولت عربستان تقریبا در تمام این قراردادهای پرسود به بخش خصوصی اجازه سرمایه‌گذاری و همکاری داد و به این شکل نه‌فقط به هدف خود برای ساخت واحدهای نمک‌زدایی رسید، بلکه عربستان را به قطبی برای آزمودن جدیدترین تکنولوژی‌ها در حوزه تولید آب شیرین تبدیل کرد.
آیا شیرین کردن آب شور تماما منفعت است؟
پاسخ همانطور که حتما می‌توانید حدس بزنید خیر است. فناوری تبدیل آب شور به آب شیرین هم مانند تمام فناوری‌های مشابه مضراتی، به‌ویژه برای محیط‌زیست دارد. احتمالا مهم‌ترین ضرر این فناوری به مصرف بسیار زیاد سوخت مربوط می‌شود. اغلب(تقریبا همه) واحدهای تبدیل آب شور به آب شیرین در دنیا و عربستان از سوخت فسیلی برای عملیات استفاده می‌کنند که مصرف سوخت بسیار بالایی هم دارند. این مصرف زیاد سوخت فسیلی مطابق انتظار حجم قابل‌توجهی آلاینده هوا تولید می‌کند.کشورهایی چون عربستان با سرمایه‌گذاری روی انرژی‌های تجدیدپذیر مثل انرژی خورشیدی سعی در جبران این ضرر دارند، اما راه بسیار زیادی در پیش است. توجه داشته باشید که تقریبا 70درصد واحدهای تبدیل آب شور به آب شیرین در دنیا با انرژی‌های فسیلی و تنها 1 تا 2درصد آن‌ها با انرژی‌های تجدیدپذیر مثل انرژی خورشیدی کار می‌کنند.
در کنار تولید حجم قابل‌توجهی از گازهای گلخانه‌ای، واحدهای اینچنینی پس از تولید آب شیرین حجم زیادی آب نمک یا آب شور بر جای می‌گذارند و معمولا این آب شور به دریاها ریخته می‌شود. در نتیجه این روند سطح نمک دریاها افزایش و غلظت اکسیژن کاهش پیدا می‌کند و اکوسیستم دریایی در خطر نابودی قرار
می‌گیرد.