«سرآمد» پیگیری کرد؛
زور «زنگزور» به «سیونیک» نمی‌رسد
چرا با توافق صلح جدید قفقاز تغییری در مرزها ایجاد نمی‌شود؟
گروه ترانزیت- رامین عبدالله شاهی- «گذرگاه سیونیک»؛ «مسیرهای حمل‌ونقل و ترانزیت» یا زنگزور، نامش هرچه باشد باریکه‌ای است که محل تعارض و تضاد منافع در شمال‌غرب ایران، در قفقازجنوبی شده است. نام «گذرگاه سیونیک» برگرفته از نام استان مربوطه در ارمنستان در شمال ارس و در همسایگی خاک کشورمان قرار دارد. این منطقه میان جمهوری خودمختار نخجوان جمهوری آذربایجان و نیز منطقه قره‌باغ این جمهوری قرار دارد که قرار است محل ایجاد مسیر بین‌المللی ترانزیتی مهمی باشد و این روزها در اخبار ایران منطقه و جهان زیاد شنیده می‌شود.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، در واقع مرز ایران و ارمنستان به درازای ۴۴کیلومتر است که کوتاه‌ترین مرز زمینی کشورمان با یک کشور همسایه است. هرچند به دلیل تحت اشغال بودن خاک قره‌باغ که در گذشته در اختیار ارمنستان بود، این مرز عملاً و تا قبل از ۲۰۲۰ طولانی‌تر از حد طبیعی آن بود و پس از جنگ آذربایجان و ارمنستان در قره‌باغ و بازپس‌گیری زمین‌های اشغالی آذربایجان توسط باکو، ایران و ارمنستان به مرزهای طبیعی خود بازگشتند.
از آن به بعد، جمهوری آذربایجان برای دسترسی به منطقه خودمختار نخجوان به دنبال ایجاد کریدوری یکطرفه و بی‌ضابطه در پهنای حدود چهل‌و‌چندکیلومتری خاک ارمنستان بود. هرچند در تمام سال‌های گذشته این جمهوری بدون هیچ‌گونه محدودیت و از طریق خاک کشورمان برای ملاحظه می‌توانست به منطقه خودمختار خود در نخجوان دسترسی داشته باشد، اما برخی بلندپروازی‌ها در کنار تحریک‌های کشورهای دیگر، باکو را در آرزوی ساخت کریدوری ترانزیتی در استان سیونیک ارمنستان انداخته بود.
جمهوری اسلامی ایران نیز هرگونه تغییر در مرزهای طبیعی کشورهای منطقه را برخلاف منافع ملی خود و صلح و ثبات در منطقه توصیف کرده و همواره بر حفظ تمامیت‌ارضی منطقه قفقاز تاکید داشته است. از طرفی، بعد از جنگ دوم قره‌باغ میان باکو و ایروان در ۲۰۲۰ و امضای توافق آتش‌بس میان آذربایجان، ارمنستان و روسیه، بندی از توافق(بند۹) پیش‌بینی کرد که مسیرهای ترانزیتی در منطقه گشایش یابند.
اهداف ایجاد گذرگاه در جمهوری آذربایجان
جمهوری آذربایجان این بند را به عنوان مجوزی برای ایجاد یک مسیر زمینی مستقیم از خاک اصلی آذربایجان به نخجوان و از طریق جنوب ارمنستان، تفسیر کرد؛ مسیری که به صورت مستقیم از استان سیونیک ارمنستان می‌گذرد که باکو و آنکارا آن را «کریدور زنگزور» می‌نامند که به غلط عرف شده است و فاقد مبنای حقوقی و سیاسی روشن بوده و به ابهام و برداشت‌های نادرست در افکار عمومی دامن می‌زند.
در واقع اهداف و اهمیت این گذرگاه برای آذربایجان عبارت بود از: اتصال سرزمینی آذربایجان به نخجوان بدون نیاز به عبور از خاک ایران، ایجاد مسیر ترانزیتی برای ترکیه که از طریق نخجوان و جمهوری آذربایجان به دریای خزر و آسیای مرکزی متصل شود و نیز اهمیت ژئوپلیتیک و اقتصادی به دلیل کاهش وابستگی به مسیرهای ترانزیتی از طریق کشورمان منجر می‌شود.
ارمنستان نیز آن را به معنای از دست دادن حاکمیت بر بخشی از خاک خود دانسته و هرگونه ساخت گذرگاه با از دست رفتن تمامیت‌ارضی خود را مخالف منافع ملی کشورش می‌دانست. ایروان بارها پیشنهاد کرده مسیر ترانزیت ایجاد شود، اما تحت قوانین و کنترل گمرکی خودش باشد و ایران نیز ساخت پروژه‌ای که باعث تغییر مرز زمینی‌اش با ارمنستان شود را مغایر منافع ملی خود می‌داند، چون این مرز برای ایران به معنی ارتباط با قفقاز و اروپا بوده و راهبردی است.حال با توافق صلحی که روز جمعه ۱۷مرداد میان دوجمهوری آذربایجان و ارمنستان در آمریکا به امضا رسید، منطقه در شرایط جدیدی قرار گرفت که رسانه‌ها بازتاب‌های مختلفی را از این توافق ترسیم کردند، لذا در هفته اخیر و در چندروز گذشته رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه و سخنگوی دولت مطالبی را در این خصوص در میان خبرنگاران بیان کردند.
موضع دولت ایران چه بود؟
در جلسه هفته گذشته هیات دولت، عباس عراقچی وزیر امور خارجه کشورمان گزارش مبسوطی را در خصوص وضعیت این گذرگاه بیان کردند. در همین زمینه مسعود پزشکیان، رئیس جمهور در اشاره‌ای کوتاه در حاشیه هیأت دولت در جمع خبرنگاران در رابطه با گذرگاه سیونیک گفت: آنگونه که برخی رسانه‌ها به موضوع دامن زده‌اند این کریدور خطرناک نیست. آقای عراقچی اخیراً گزارشی در این خصوص ارائه کردند و قرار شد خودشان نشسته و گفت‌وگوهای لازم را داشته باشند؛ البته این کریدور آن چیزی نیست که در خبرها بزرگ‌نمایی شده و خواسته‌های جمهوری اسلامی ایران رعایت شده است.
چارچوب حفظ تمامیت‌ارضی، ایجاد ارتباط با اروپا و بسته‌نشدن آن به شمال که مدنظر نظام بوده، در این موضوع دیده شده است؛ تنها دغدغه موجود این است که یک شرکت ارمنستانی با یک شرکت آمریکایی می‌خواهند این راه را بسازند. عباس عراقچی، وزیر خارجه کشورمان نیز در خصوص گذرگاه سیونیک در حاشیه جلسه هیأت دولت ضمن بیان تماس گرفته‌شده با مقامات ارمنستانی در جمع خبرنگاران اظهار کرد: ما مشورت‌های مستمری داریم. موضع ما درباره زنگزور کاملاً روشن است و از هرگونه صلح بین ارمنستان و آذربایجان استقبال می‌کنیم و پیش‌تر آمادگی خود را برای همکاری و کمک به روند صلح اعلام کرده‌ایم. درباره منطقه قفقاز، مواضع ما کاملاً واضح است و خواهان حفظ حاکمیت کامل تمامی کشورهای منطقه بر سرزمین‌های خود هستیم و از تمامیت‌ارضی همه کشورها دفاع می‌کنیم و هرگونه تغییر در مرزهای بین‌المللی را نمی‌پذیریم.
فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت نیز در حاشیه جلسه هیأت دولت در بخشی از سخنان خود در خصوص گذرگاه سیونیک در جمع خبرنگاران تاکید کرد: این موضوع اهمیت زیادی دارد و همانطور که قبلاً گفته شده، جمهوری اسلامی ایران بر حفظ تمامیت‌ارضی کشورهای همسایه، ثبات نقشه منطقه و برقراری صلح و امنیت پایدار در منطقه تأکید دارد. وی در نشست خبری سه‌شنبه هفته گذشته خود راجع به راهگذر قفقاز بیان کرد: در برخی رسانه‌ها موضوع این گذرگاه را مسئله عجیبی مطرح کرده‌اند، مانند آنکه تمام مرزهای شمالی ما از دست می‌رود، زنگزور موضوعی است که بارها توسط دولت مطرح شده و مسئله حفظ تمامیت‌ارضی کشورها جزو موضوعاتی بوده که مطالبه ماست و پیگیر آن هستیم، طبیعتاً برای ما بسیار مهم است و هیچگاه از حضور نیروهای بیگانه در کشورهای همسایه خوشحال نمی‌شویم، بهتر این است که منطقه خودش آرامش خودش را برقرار کند.
سخنگوی دولت بیان کرد: دولت تمام دستور کار خود را در راستای منافع ملی بنا نهاده و مذاکره و جنگ راهبردی برای رسیدن به هدف است و هدف منافع ملی است. هدف، ایران مقتدر و سربلندی بوده که در طول اعصار سربلند باقی مانده است. تصویر ما از ایران واقعی است و به همین سبب راهبردهایی که لازم باشد بنابه اقتضای زمان استفاده خواهیم کرد تا این مسیر را ادامه دهیم. دستگاه دیپلماسی در این مسیر فعال بوده و در خدمت است.
بازنگری در توافق ارمنستان و آذربایجان
سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان هم در این زمینه گفت: باید در توافق ارمنستان و آذربایجان بازنگری صورت گیرد و فکر نکنند که همه چیز به آخر رسیده است، ضمن اینکه هم‌اکنون مسیر جایگزین را داریم. سیدعباس موسوی، معاون تشریفات دفتر رئیس‌جمهور و سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان در رابطه با «گذرگاه سیونیک» در ارمنستان، گفت: ایران بازی خراب‌کن نبوده و مخالف رفع انسداد راه‌های مواصلاتی نیست، اما کشورمان نباید اجازه بدهد و اجازه هم نمی‌دهد که کشورهای منطقه منافع خودشان را به گونه‌ای تعریف کنند که خلاف منافع ایران باشد.
وی با اشاره به توافق میان روسیه، آذربایجان و ارمنستان پس از جنگ قره‌باغ در ۲۰۲۰، افزود: بحثی در گذشته بوده مبنی بر اینکه تا به هر حال توافقی که ارمنستان، روسیه و آذربایجان پس از جنگ قره‌باغ دوم داشتند مبنی بر اینکه باید مسیر باز می‌شد و نامش را نیز رفع انسداد راه‌های مواصلاتی گذاشته بودند، لذا این موضوع از نظر آن‌ها محل اشکالی نبوده و باید باز می‌شد، اما آنچه که جمهوری آذربایجان در پی آن بود در اختیار داشتن یک مسیر باز بدون کنترل و بدون اعمال حاکمیت ارمنستان بود که طبیعتاً موردقبول ایروان و کشورهای منطقه یعنی ایران و روسیه نبود.
موسوی عنوان کرد: حتی جمهوری آذربایجان در این خصوص تهدید می‌کرد که اگر چنین مسیری را با اوصافی که مدنظرشان است، به آن‌ها ندهند به زور آن را تصرف کرده و اشغال نظامی خواهند کرد. همان موقع ما در تهران احساس می‌کردیم که این مواضع جمهوری آذربایجان در تصرف به زور، بلوف است و تحلیلی هم در کشورمان وجود داشت که آنجا با حمله نظامی باز نخواهد شد و با مذاکره و توافق طرفین گشوده خواهد شد.
تمامیت‌ارضی ارمنستان
شرط توافق مورد قبول
سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان با اشاره به چگونگی یک توافق مناسب موردقبول، تاکید کرد: زمانی توافق طرفین مورد رضایت ما و سایر همسایگان است که آن مسیر ترانزیتی از خاکی عبور کند که در آن اعمال حاکمیت ارمنستان صورت پذیرد و تمامیت‌ارضی ایروان محترم واقع شود، زیرا اگر غیر از این باشد، طبیعتاً مورد مخالفت است.
معاون تشریفات دفتر رئیس‌جمهور در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه آیا می‌توانیم همچنان از استان سیونیک ارمنستان به عنوان مسیر ترانزیتی کشورمان به شمال استفاده کنیم، اظهار کرد: بله، این توافقات مانع نخواهد شد و ایران می‌تواند همچنان از مسیر ترانزیتی ارمنستان بهره ببرد و نکته اصلی اینجا قرار دارد که در حال حاضر مسیر گذرگاه سیونیک به زور باز نمی‌شود و با توافق گشوده می‌شود، اما مشکلی که پیش آمده این است که متأسفانه دولت ارمنستان می‌خواهد این مسیر را به یک شرکت آمریکایی اجاره دهد و این مشکل ایجاد خواهد کرد، لذا اگر این کار را یک شرکت ارمنستانی انجام می‌داد یا یک کنسرسیومی بود که مثلاً فقط کشورهای منطقه در آن حضور داشتند، موضوع قابل‌قبول بود.
کارت ایران پیگیری موضوع از طریق ۳+۳ است
موسوی در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه کارت اصلی ایران برای چگونگی مقابله با این طرح چه خواهد بود، گفت: کارت اصلی ایران این است که یک بار دیگر موضوع را با کشورهای منطقه مرور کند. ما یک پلتفرمی به نام پلتفرم ۳+۳ شامل سه‌کشور قفقاز یعنی آذربایجان، ارمنستان و گرجستان به همراه سه کشور بزرگ همسایه قفقاز یعنی ایران، روسیه و ترکیه داریم. در این خصوص یک‌سری اقدامات را با این کشورها شروع کردیم و جلسه‌هایی با این کشورها در سطوح مختلف داشتیم که باید این را تقویت کنیم و مسائل منطقه از جمله همین مسیر را آنجا مورد بحث قرار دهیم.
معاون تشریفات دفتر رئیس‌جمهور، در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه آیا احتمال بازنگری در توافق به‌عمل‌آمده میان آذربایجان و ارمنستان در آمریکا وجود دارد یا خیر، تاکید کرد: باید این بازنگری صورت گیرد و به هر حال فعلاً حالا فکر نکنند که همه چیز به آخر رسیده است، ضمن اینکه هم‌اکنون مسیر جایگزین را داریم و آذربایجان و نخجوان ۳۵سال است که از طریق خاک ایران به یکدیگر متصل هستند و این جمهوری اسلامی ایران است که امکان داشتن این مسیر ترانزیتی را به آن‌ها داده است، لذا این مسیر می‌تواند تقویت شده، گسترش یابد و تنوع یابد، از جمله آنکه مسیر ریلی به آن اضافه شده و جاده تعریض شود و می‌توانند از آن به عنوان یک امکان بهتر و بیشتر، از مسیر ترانزیتی جایگزین ایران استفاده کنند.
مرز ایران و ارمنستان دستخوش
تغییر نخواهد شد
همانطور که رئیس‌جمهور در سخنانی در هیات دولت مطرح کرد و براساس گزارش‌های کارشناسی وزارت خارجه ارائه داده است، حفظ تمامیت‌ارضی ارمنستان و عدم‌تغییر در مرز ایروان با تهران به عنوان آنچه از ابتدا برای ایران مهم بوده است، دستخوش تغییر نشده و پابرجاست، اما باید برای حضور شرکت‌های پیمانکار آمریکایی نگران بود و اقدامات لازم را انجام داد.
بی‌تردید ایران در حفظ تمامیت‌ارضی و منافع ملی خود با هیچ طرفی تعارف ندارد و آن را خط قرمز بحق خود می‌داند. در عین حال همانطور که بارها در گذشته از بازگشت قره‌باغ به عنوان خاک جمهوری آذربایجان دفاع کرده است، تغییر جغرافیای سیاسی ارمنستان که منجربه تغییرات ژئوپلیتیک گسترده در منطقه می‌شود، را نپذیرفته و اجازه انسداد مسیر تجاری ایران به اروپا را نخواهد داد، لذا هرگونه تلاش برای این امر محکوم به شکست است.
ایران در دهه‌های گذشته در مقابل اشغالگری ایروان ارامنه در تصرف غیرقانونی اراضی جمهوری آذربایجان در قره‌باغ ایستاد و سپس از ایجاد کانال ترانزیتی زورمدارانه زنگزور باکو حمایت نکرد، تا گذرگاه سیونیک ارمنستان رنگ زنگزور را به خود نبیند. دیگر باید پذیرفت زور «زنگزور» به «سیونیک» نمی‌رسد، زیرا تمامیت‌ارضی ارمنستان در گذرگاه سیونیک پابرجا می‌ماند و مرز ایران با این کشور دستخوش تغییر نخواهد شد، هرچند گفتگوها با ۳+۳ باید تداوم یابد. از سویی ایران با در اختیار داشتن بی‌نظیرترین موقعیت جغرافیایی منطقه، با تنوع بخشیدن به کریدورهای شمال-جنوب و شرق-غرب و نیز مزیت انرژی ارزان و امنیت به ذات خود، رقیب بسیار جدی برای هر کریدور یا گذرگاه ترانزیتی دیگری است. بی‌تردید حضور پیمانکاران آمریکایی در اجرای مسیر ترانزیتی جدید در سیونیک ارمنستان و اجاره ۹۹ساله زمین‌ها، یک چالش جدید برای کشورمان است که دستگاه دیپلماسی کشورمان باید برای خنثی‌سازی حضور آمریکایی‌ها تلاش‌های عاجل انجام
دهد.
گروه ترانزیت- رامین عبدالله شاهی- «گذرگاه سیونیک»؛ «مسیرهای حمل‌ونقل و ترانزیت» یا زنگزور، نامش هرچه باشد باریکه‌ای است که محل تعارض و تضاد منافع در شمال‌غرب ایران، در قفقازجنوبی شده است. نام «گذرگاه سیونیک» برگرفته از نام استان مربوطه در ارمنستان در شمال ارس و در همسایگی خاک کشورمان قرار دارد. این منطقه میان جمهوری خودمختار نخجوان جمهوری آذربایجان و نیز منطقه قره‌باغ این جمهوری قرار دارد که قرار است محل ایجاد مسیر بین‌المللی ترانزیتی مهمی باشد و این روزها در اخبار ایران منطقه و جهان زیاد شنیده می‌شود.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، در واقع مرز ایران و ارمنستان به درازای ۴۴کیلومتر است که کوتاه‌ترین مرز زمینی کشورمان با یک کشور همسایه است. هرچند به دلیل تحت اشغال بودن خاک قره‌باغ که در گذشته در اختیار ارمنستان بود، این مرز عملاً و تا قبل از ۲۰۲۰ طولانی‌تر از حد طبیعی آن بود و پس از جنگ آذربایجان و ارمنستان در قره‌باغ و بازپس‌گیری زمین‌های اشغالی آذربایجان توسط باکو، ایران و ارمنستان به مرزهای طبیعی خود بازگشتند.
از آن به بعد، جمهوری آذربایجان برای دسترسی به منطقه خودمختار نخجوان به دنبال ایجاد کریدوری یکطرفه و بی‌ضابطه در پهنای حدود چهل‌و‌چندکیلومتری خاک ارمنستان بود. هرچند در تمام سال‌های گذشته این جمهوری بدون هیچ‌گونه محدودیت و از طریق خاک کشورمان برای ملاحظه می‌توانست به منطقه خودمختار خود در نخجوان دسترسی داشته باشد، اما برخی بلندپروازی‌ها در کنار تحریک‌های کشورهای دیگر، باکو را در آرزوی ساخت کریدوری ترانزیتی در استان سیونیک ارمنستان انداخته بود.
جمهوری اسلامی ایران نیز هرگونه تغییر در مرزهای طبیعی کشورهای منطقه را برخلاف منافع ملی خود و صلح و ثبات در منطقه توصیف کرده و همواره بر حفظ تمامیت‌ارضی منطقه قفقاز تاکید داشته است. از طرفی، بعد از جنگ دوم قره‌باغ میان باکو و ایروان در ۲۰۲۰ و امضای توافق آتش‌بس میان آذربایجان، ارمنستان و روسیه، بندی از توافق(بند۹) پیش‌بینی کرد که مسیرهای ترانزیتی در منطقه گشایش یابند.
اهداف ایجاد گذرگاه در جمهوری آذربایجان
جمهوری آذربایجان این بند را به عنوان مجوزی برای ایجاد یک مسیر زمینی مستقیم از خاک اصلی آذربایجان به نخجوان و از طریق جنوب ارمنستان، تفسیر کرد؛ مسیری که به صورت مستقیم از استان سیونیک ارمنستان می‌گذرد که باکو و آنکارا آن را «کریدور زنگزور» می‌نامند که به غلط عرف شده است و فاقد مبنای حقوقی و سیاسی روشن بوده و به ابهام و برداشت‌های نادرست در افکار عمومی دامن می‌زند.
در واقع اهداف و اهمیت این گذرگاه برای آذربایجان عبارت بود از: اتصال سرزمینی آذربایجان به نخجوان بدون نیاز به عبور از خاک ایران، ایجاد مسیر ترانزیتی برای ترکیه که از طریق نخجوان و جمهوری آذربایجان به دریای خزر و آسیای مرکزی متصل شود و نیز اهمیت ژئوپلیتیک و اقتصادی به دلیل کاهش وابستگی به مسیرهای ترانزیتی از طریق کشورمان منجر می‌شود.
ارمنستان نیز آن را به معنای از دست دادن حاکمیت بر بخشی از خاک خود دانسته و هرگونه ساخت گذرگاه با از دست رفتن تمامیت‌ارضی خود را مخالف منافع ملی کشورش می‌دانست. ایروان بارها پیشنهاد کرده مسیر ترانزیت ایجاد شود، اما تحت قوانین و کنترل گمرکی خودش باشد و ایران نیز ساخت پروژه‌ای که باعث تغییر مرز زمینی‌اش با ارمنستان شود را مغایر منافع ملی خود می‌داند، چون این مرز برای ایران به معنی ارتباط با قفقاز و اروپا بوده و راهبردی است.حال با توافق صلحی که روز جمعه ۱۷مرداد میان دوجمهوری آذربایجان و ارمنستان در آمریکا به امضا رسید، منطقه در شرایط جدیدی قرار گرفت که رسانه‌ها بازتاب‌های مختلفی را از این توافق ترسیم کردند، لذا در هفته اخیر و در چندروز گذشته رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه و سخنگوی دولت مطالبی را در این خصوص در میان خبرنگاران بیان کردند.
موضع دولت ایران چه بود؟
در جلسه هفته گذشته هیات دولت، عباس عراقچی وزیر امور خارجه کشورمان گزارش مبسوطی را در خصوص وضعیت این گذرگاه بیان کردند. در همین زمینه مسعود پزشکیان، رئیس جمهور در اشاره‌ای کوتاه در حاشیه هیأت دولت در جمع خبرنگاران در رابطه با گذرگاه سیونیک گفت: آنگونه که برخی رسانه‌ها به موضوع دامن زده‌اند این کریدور خطرناک نیست. آقای عراقچی اخیراً گزارشی در این خصوص ارائه کردند و قرار شد خودشان نشسته و گفت‌وگوهای لازم را داشته باشند؛ البته این کریدور آن چیزی نیست که در خبرها بزرگ‌نمایی شده و خواسته‌های جمهوری اسلامی ایران رعایت شده است.
چارچوب حفظ تمامیت‌ارضی، ایجاد ارتباط با اروپا و بسته‌نشدن آن به شمال که مدنظر نظام بوده، در این موضوع دیده شده است؛ تنها دغدغه موجود این است که یک شرکت ارمنستانی با یک شرکت آمریکایی می‌خواهند این راه را بسازند. عباس عراقچی، وزیر خارجه کشورمان نیز در خصوص گذرگاه سیونیک در حاشیه جلسه هیأت دولت ضمن بیان تماس گرفته‌شده با مقامات ارمنستانی در جمع خبرنگاران اظهار کرد: ما مشورت‌های مستمری داریم. موضع ما درباره زنگزور کاملاً روشن است و از هرگونه صلح بین ارمنستان و آذربایجان استقبال می‌کنیم و پیش‌تر آمادگی خود را برای همکاری و کمک به روند صلح اعلام کرده‌ایم. درباره منطقه قفقاز، مواضع ما کاملاً واضح است و خواهان حفظ حاکمیت کامل تمامی کشورهای منطقه بر سرزمین‌های خود هستیم و از تمامیت‌ارضی همه کشورها دفاع می‌کنیم و هرگونه تغییر در مرزهای بین‌المللی را نمی‌پذیریم.
فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت نیز در حاشیه جلسه هیأت دولت در بخشی از سخنان خود در خصوص گذرگاه سیونیک در جمع خبرنگاران تاکید کرد: این موضوع اهمیت زیادی دارد و همانطور که قبلاً گفته شده، جمهوری اسلامی ایران بر حفظ تمامیت‌ارضی کشورهای همسایه، ثبات نقشه منطقه و برقراری صلح و امنیت پایدار در منطقه تأکید دارد. وی در نشست خبری سه‌شنبه هفته گذشته خود راجع به راهگذر قفقاز بیان کرد: در برخی رسانه‌ها موضوع این گذرگاه را مسئله عجیبی مطرح کرده‌اند، مانند آنکه تمام مرزهای شمالی ما از دست می‌رود، زنگزور موضوعی است که بارها توسط دولت مطرح شده و مسئله حفظ تمامیت‌ارضی کشورها جزو موضوعاتی بوده که مطالبه ماست و پیگیر آن هستیم، طبیعتاً برای ما بسیار مهم است و هیچگاه از حضور نیروهای بیگانه در کشورهای همسایه خوشحال نمی‌شویم، بهتر این است که منطقه خودش آرامش خودش را برقرار کند.
سخنگوی دولت بیان کرد: دولت تمام دستور کار خود را در راستای منافع ملی بنا نهاده و مذاکره و جنگ راهبردی برای رسیدن به هدف است و هدف منافع ملی است. هدف، ایران مقتدر و سربلندی بوده که در طول اعصار سربلند باقی مانده است. تصویر ما از ایران واقعی است و به همین سبب راهبردهایی که لازم باشد بنابه اقتضای زمان استفاده خواهیم کرد تا این مسیر را ادامه دهیم. دستگاه دیپلماسی در این مسیر فعال بوده و در خدمت است.
بازنگری در توافق ارمنستان و آذربایجان
سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان هم در این زمینه گفت: باید در توافق ارمنستان و آذربایجان بازنگری صورت گیرد و فکر نکنند که همه چیز به آخر رسیده است، ضمن اینکه هم‌اکنون مسیر جایگزین را داریم. سیدعباس موسوی، معاون تشریفات دفتر رئیس‌جمهور و سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان در رابطه با «گذرگاه سیونیک» در ارمنستان، گفت: ایران بازی خراب‌کن نبوده و مخالف رفع انسداد راه‌های مواصلاتی نیست، اما کشورمان نباید اجازه بدهد و اجازه هم نمی‌دهد که کشورهای منطقه منافع خودشان را به گونه‌ای تعریف کنند که خلاف منافع ایران باشد.
وی با اشاره به توافق میان روسیه، آذربایجان و ارمنستان پس از جنگ قره‌باغ در ۲۰۲۰، افزود: بحثی در گذشته بوده مبنی بر اینکه تا به هر حال توافقی که ارمنستان، روسیه و آذربایجان پس از جنگ قره‌باغ دوم داشتند مبنی بر اینکه باید مسیر باز می‌شد و نامش را نیز رفع انسداد راه‌های مواصلاتی گذاشته بودند، لذا این موضوع از نظر آن‌ها محل اشکالی نبوده و باید باز می‌شد، اما آنچه که جمهوری آذربایجان در پی آن بود در اختیار داشتن یک مسیر باز بدون کنترل و بدون اعمال حاکمیت ارمنستان بود که طبیعتاً موردقبول ایروان و کشورهای منطقه یعنی ایران و روسیه نبود.
موسوی عنوان کرد: حتی جمهوری آذربایجان در این خصوص تهدید می‌کرد که اگر چنین مسیری را با اوصافی که مدنظرشان است، به آن‌ها ندهند به زور آن را تصرف کرده و اشغال نظامی خواهند کرد. همان موقع ما در تهران احساس می‌کردیم که این مواضع جمهوری آذربایجان در تصرف به زور، بلوف است و تحلیلی هم در کشورمان وجود داشت که آنجا با حمله نظامی باز نخواهد شد و با مذاکره و توافق طرفین گشوده خواهد شد.
تمامیت‌ارضی ارمنستان
شرط توافق مورد قبول
سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان با اشاره به چگونگی یک توافق مناسب موردقبول، تاکید کرد: زمانی توافق طرفین مورد رضایت ما و سایر همسایگان است که آن مسیر ترانزیتی از خاکی عبور کند که در آن اعمال حاکمیت ارمنستان صورت پذیرد و تمامیت‌ارضی ایروان محترم واقع شود، زیرا اگر غیر از این باشد، طبیعتاً مورد مخالفت است.
معاون تشریفات دفتر رئیس‌جمهور در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه آیا می‌توانیم همچنان از استان سیونیک ارمنستان به عنوان مسیر ترانزیتی کشورمان به شمال استفاده کنیم، اظهار کرد: بله، این توافقات مانع نخواهد شد و ایران می‌تواند همچنان از مسیر ترانزیتی ارمنستان بهره ببرد و نکته اصلی اینجا قرار دارد که در حال حاضر مسیر گذرگاه سیونیک به زور باز نمی‌شود و با توافق گشوده می‌شود، اما مشکلی که پیش آمده این است که متأسفانه دولت ارمنستان می‌خواهد این مسیر را به یک شرکت آمریکایی اجاره دهد و این مشکل ایجاد خواهد کرد، لذا اگر این کار را یک شرکت ارمنستانی انجام می‌داد یا یک کنسرسیومی بود که مثلاً فقط کشورهای منطقه در آن حضور داشتند، موضوع قابل‌قبول بود.
کارت ایران پیگیری موضوع از طریق ۳+۳ است
موسوی در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه کارت اصلی ایران برای چگونگی مقابله با این طرح چه خواهد بود، گفت: کارت اصلی ایران این است که یک بار دیگر موضوع را با کشورهای منطقه مرور کند. ما یک پلتفرمی به نام پلتفرم ۳+۳ شامل سه‌کشور قفقاز یعنی آذربایجان، ارمنستان و گرجستان به همراه سه کشور بزرگ همسایه قفقاز یعنی ایران، روسیه و ترکیه داریم. در این خصوص یک‌سری اقدامات را با این کشورها شروع کردیم و جلسه‌هایی با این کشورها در سطوح مختلف داشتیم که باید این را تقویت کنیم و مسائل منطقه از جمله همین مسیر را آنجا مورد بحث قرار دهیم.
معاون تشریفات دفتر رئیس‌جمهور، در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه آیا احتمال بازنگری در توافق به‌عمل‌آمده میان آذربایجان و ارمنستان در آمریکا وجود دارد یا خیر، تاکید کرد: باید این بازنگری صورت گیرد و به هر حال فعلاً حالا فکر نکنند که همه چیز به آخر رسیده است، ضمن اینکه هم‌اکنون مسیر جایگزین را داریم و آذربایجان و نخجوان ۳۵سال است که از طریق خاک ایران به یکدیگر متصل هستند و این جمهوری اسلامی ایران است که امکان داشتن این مسیر ترانزیتی را به آن‌ها داده است، لذا این مسیر می‌تواند تقویت شده، گسترش یابد و تنوع یابد، از جمله آنکه مسیر ریلی به آن اضافه شده و جاده تعریض شود و می‌توانند از آن به عنوان یک امکان بهتر و بیشتر، از مسیر ترانزیتی جایگزین ایران استفاده کنند.
مرز ایران و ارمنستان دستخوش
تغییر نخواهد شد
همانطور که رئیس‌جمهور در سخنانی در هیات دولت مطرح کرد و براساس گزارش‌های کارشناسی وزارت خارجه ارائه داده است، حفظ تمامیت‌ارضی ارمنستان و عدم‌تغییر در مرز ایروان با تهران به عنوان آنچه از ابتدا برای ایران مهم بوده است، دستخوش تغییر نشده و پابرجاست، اما باید برای حضور شرکت‌های پیمانکار آمریکایی نگران بود و اقدامات لازم را انجام داد.
بی‌تردید ایران در حفظ تمامیت‌ارضی و منافع ملی خود با هیچ طرفی تعارف ندارد و آن را خط قرمز بحق خود می‌داند. در عین حال همانطور که بارها در گذشته از بازگشت قره‌باغ به عنوان خاک جمهوری آذربایجان دفاع کرده است، تغییر جغرافیای سیاسی ارمنستان که منجربه تغییرات ژئوپلیتیک گسترده در منطقه می‌شود، را نپذیرفته و اجازه انسداد مسیر تجاری ایران به اروپا را نخواهد داد، لذا هرگونه تلاش برای این امر محکوم به شکست است.
ایران در دهه‌های گذشته در مقابل اشغالگری ایروان ارامنه در تصرف غیرقانونی اراضی جمهوری آذربایجان در قره‌باغ ایستاد و سپس از ایجاد کانال ترانزیتی زورمدارانه زنگزور باکو حمایت نکرد، تا گذرگاه سیونیک ارمنستان رنگ زنگزور را به خود نبیند. دیگر باید پذیرفت زور «زنگزور» به «سیونیک» نمی‌رسد، زیرا تمامیت‌ارضی ارمنستان در گذرگاه سیونیک پابرجا می‌ماند و مرز ایران با این کشور دستخوش تغییر نخواهد شد، هرچند گفتگوها با ۳+۳ باید تداوم یابد. از سویی ایران با در اختیار داشتن بی‌نظیرترین موقعیت جغرافیایی منطقه، با تنوع بخشیدن به کریدورهای شمال-جنوب و شرق-غرب و نیز مزیت انرژی ارزان و امنیت به ذات خود، رقیب بسیار جدی برای هر کریدور یا گذرگاه ترانزیتی دیگری است. بی‌تردید حضور پیمانکاران آمریکایی در اجرای مسیر ترانزیتی جدید در سیونیک ارمنستان و اجاره ۹۹ساله زمین‌ها، یک چالش جدید برای کشورمان است که دستگاه دیپلماسی کشورمان باید برای خنثی‌سازی حضور آمریکایی‌ها تلاش‌های عاجل انجام
دهد.