«سرآمد» گزارش می‌دهد؛
«فناوری و هوشمندسازی» محور تحول و توسعه شیلات
تکنولوژی‌های روز چطور به کمک امنیت غذایی می‌آیند؟
گروه شیلات- سعید قلیچی- سال‌هاست کارشناسان این نکته را تکرار می‌کنند که توسعه و افزایش ظرفیت تولید شیلات در کشور می‌تواند نقش بسیار موثری در تامین امنیت غذایی و همچنین رونق اقتصادی کشور داشته باشد. اهمیت این حوزه به اندازه‌ای است که برخی کارشناسان و مسئولان اجرایی کشور شیلات را به عنوان محور اصلی تامین امنیت غذایی، ستون‌فقرات معیشت مناطق محروم و همچنین یکی از مهم‌ترین منابع ارزآوری کشور معرفی می‌کنند.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، آخرین آمار رسمی منتشرشده از سوی سازمان شیلات ایران نیز نشان می‌دهد که در حال حاضر بیش از ۲۰هزار شناور صیادی، ۵۰۰کارخانه فرآوری و صنایع تبدیلی و بیش از ۲۶۰هزار نفر آبزی‌پرور و صیاد در این بخش فعالیت دارند. در چنین شرایطی است که افزایش ظرفیت تولید و توسعه شیلات اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. واحدهای شیلاتی کشور با مشکلات و چالش‌های متعددی مواجه هستند. هرچند بسیاری از فعالان این حوزه همچنان تامین منابع مالی مورد نیاز را مهم‌ترین مسئله در مسیر رونق این حوزه می‌دانند، اما به اعتقاد کارشناسان؛ استفاده از توانمندی‌های جدید و فناوری‌های روز نیز می‌تواند به بهبود آمار تولید شیلات در کشور کمک کند.
در فصول گرم سال دمای آب افزایش پیدا کرده و بر این اساس میزان اکسیژن کمتری نسبت به آب‌های با دمای پایین در آن قابل نگهداری است. این امر موجب می‌شود تلفات در ماهیان در ماه‌های گرم سال به دلیل کاهش اکسیژن در آب امری شایع باشد. همچنین افزایش شوری آب منجربه کاهش قدرت نگهداری اکسیژن در آب می‌شود. تامین مقدار هوا(اکسیژن) کافی در آب در صنعت آبزی‌پروری از اهمیت بالایی برخوردار است. به‌طور طبیعی کاهش اکسیژن موجب رشد محدود و بروز بیماری‌های در حوضچه‌های پرورش شده و در غیاب اکسیژن نیز مرگ‌ومیر ماهی ها رخ می‌دهد. بدین ترتیب هوادهی یا اکسیژن‌رسانی منظم و پایدار در نگهداری و پرورش آبزیان، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
از آنجایی که پرورش ماهی در سیستم مداربسته در مقدار فضا و آب کمتری صورت می‌گیرد، تغذیه ماهی‌ها و میزان اکسیژن‌دهی به آن‌ها به دلیل تراکم بالای حوضچه بسیار حیاتی است. استفاده از راهکارهای نانوحباب در صنعت شیلات می‌تواند راندمان تولید را بالا ببرد. به باور کارشناسان؛ در پرورش ماهی، هوادهی به معنای واقعی کلمه از اهمیت حیاتی برخوردار است. ماهی علاوه‌بر غذا، به اکسیژن نیز نیاز دارد که این اکسیژن به شکل حباب‌های هوای ریز به آب می‌رسد. میزان هوادهی در مزارع پرورش بستگی به نوع ماهی دارد. در صورت هوادهی صحیح، ماهی‌ها از سلامت بیشتری برخوردار شده که منجربه کاهش بیماری‌ها، ویروس‌ها و باکتری‌ها می‌شود.
نانوحباب و افزایش بهره‌وری شیلات
فناوری نانوحباب یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان با قطر ۲۰۰نانومتر نقش کلیدی در ارتقای بهره‌وری کشاورزی، شیلات، تصفیه آب و صنایع مختلف ایفا کرد؛ چراکه نانوحباب‌ها از ویژگی‌های منحصربه‌فردی در افزایش راندمان مصرف منابع، کاهش آلاینده‌ها و بهبود کیفیت تولیدات برخوردار است. با توجه به رشد روزافزون جمعیت و محدودیت منابع آب شیرین، پرورش آبزیان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین راهکارهای تأمین پروتئین سالم در جهان شناخته می‌شود. در این میان، مدیریت تراکم ماهی در استخرها شاخصی حیاتی برای افزایش بهره‌وری به‌شمار می‌رود. نگاهی به تجربه کشورهای پیشرفته در این حوزه نشان می‌دهد که فاصله قابل‌توجهی میان ایران و کشورهای اروپایی وجود دارد؛ به عنوان نمونه، متوسط تراکم پرورش قزل‌آلا در کشورهایی مانند فرانسه و نروژ بین ۵۰ تا ۶۰کیلوگرم در هر مترمکعب گزارش شده، در حالی‌که این رقم در ایران به‌طور میانگین کمتر از ۱۰کیلوگرم بر مترمکعب است.
مطالعات علمی در سراسر دنیا نشان می‌دهد که اکسیژن محلول مهم‌ترین پارامتر در این معادله است. به بیان دیگر، حتی اگر سایر شاخص‌ها در محدوده استاندارد باشند، بدون تأمین اکسیژن کافی، امکان افزایش تراکم و بهره‌وری اقتصادی وجود نخواهد داشت. کارشناسان این شرکت دانش‌بنیان معتقدند؛ در چنین شرایطی، فناوری نانوحباب به عنوان یک راهکار راهبردی است، چون نانوحباب‌ها با قطر کمتر از ۲۰۰نانومتر برخلاف حباب‌های درشت که به سرعت به سطح آب صعود و منفجر می‌شوند، می‌توانند مدت زمان طولانی در آب معلق باقی بمانند و به تدریج اکسیژن محلول را افزایش دهند. دستاوردهای این شرکت نشان می‌دهد استفاده از فناوری نانوحباب نه‌تنها به افزایش چشمگیر اکسیژن محلول منجر می‌شود، بلکه می‌تواند در کاهش بار میکروبی، تجزیه ترکیبات آلی و بهبود شفافیت آب نیز مؤثر باشد. این امر در مزارع پرورش ماهی ایران که اغلب با محدودیت منابع آبی و چالش کیفیت آب مواجه هستند، یک تحول بنیادین محسوب می‌شود.
آنطور که ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در گزارشی منتشر کرده است، کاربرد نانوحباب‌ها در مزارع پرورش ماهی کشور دو اثر کلیدی دارد که یکی از آن‌ها افزایش تراکم پرورش از طریق بالا بردن میزان اکسیژن محلول و دیگری تقویت امنیت غذایی است. علاوه‌بر این، فناوری نانوحباب‌ها با کاهش میزان مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها و بهبود شرایط زیست‌محیطی، به ارتقای کیفیت محصولات نهایی نیز منجر می‌شود؛ موضوعی که برای دسترسی به بازارهای صادراتی اهمیت ویژه دارد. با وجود چالش‌هایی همچون هزینه اولیه نصب تجهیزات و نیاز به آموزش بهره‌برداران، مزایای اقتصادی و زیست‌محیطی نانوحباب‌ها آنقدر چشمگیر است که بسیاری از کارشناسان آن را یک فناوری راهبردی برای آینده آبزی‌پروری ایران می‌دانند.
کارشناسان صنعت بر این باورند که معرفی این سیستم می‌تواند نقطه‌عطفی در صنعت آبزی‌پروری جهان محسوب شود، چراکه همزمان با چالش‌های کاهش مصرف انرژی و بهبود شرایط زیستی ماهی‌ها پاسخ می‌دهد. با توجه به رشد سریع صنعت پرورش ماهی در جهان و نیاز فزاینده به پروتئین سالم، چنین نوآوری‌هایی می‌توانند نقش کلیدی در تأمین غذای جمعیت رو به رشد جهان ایفا کنند. در این حال انتظار می‌رود با معرفی این سیستم، تحولی بزرگ در صنعت آبزی‌پروری کشورهای پیشرو در این صنعت از جمله نروژ، شیلی، کانادا و اسکاتلند ایجاد شود. همچنین کشورهایی که به تازگی وارد این صنعت شده‌اند نیز می‌توانند از همان ابتدا از این فناوری‌های پیشرفته بهره‌مند شوند. این سیستم نه‌تنها برای پرورش ماهی‌های سالمون، بلکه برای سایر گونه‌های آبزی از جمله میگو، تیلاپیا و سایر ماهی‌های پرورشی نیز قابل‌استفاده است. این تنوع کاربرد باعث می‌شود دامنه کاربرد این سیستم بسیار گسترده باشد و بتواند در انواع مختلف مزارع آبزی‌پروری مورد استفاده قرار گیرد.
ماموریت شیلات در برنامه هفتم توسعه
برنامه هفتم توسعه، شیلات را به عنوان یکی از محورهای کلیدی در مسیر توسعه پایدار استان‌های جنوبی معرفی کرده است. کاهش ذخایر آبزیان در جنوب کشور طی سال‌های اخیر، نتیجه مستقیم صید بی‌رویه و تغییرات اقلیمی است. همین مسئله ظرفیت دریا را برای توسعه بیشتر صید محدود کرده و نشان می‌دهد هرگونه تمرکز بر افزایش تولید از طریق صید سنتی، پایداری منابع را به خطر می‌اندازد. چنین رویکردی نه‌تنها معیشت نسل فعلی صیادان را شکننده‌تر می‌کند، بلکه آینده نسل‌های بعدی را نیز به مخاطره می‌اندازد. از این منظر، هر سیاست توسعه‌ای باید بر پایه مدیریت مبتنی بر ذخایر و محدودسازی فشار بر منابع طبیعی طراحی شود.
در این شرایط، آبزی‌پروری به عنوان مسیر پایدار توسعه شیلات اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. پرورش در قفس و روش‌های صنعتی، علاوه‌بر کاهش فشار بر ذخایر طبیعی، امکان استانداردسازی و افزایش ارزش‌افزوده را فراهم می‌سازند. این رویکرد، ثبات عرضه و قابلیت حضور جدی‌تر در بازارهای صادراتی را تضمین می‌کند. بااین‌حال، فقدان زیرساخت‌های لازم در حوزه نهاده‌های تخصصی، زمین‌های مناسب و حمایت‌های اعتباری، مانع تحقق این مسیر شده است و نشان می‌دهد برنامه هفتم باید بیش از گذشته به توسعه آبزی‌پروری توجه کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که تولید ۱.۸میلیون تنی آبزیان در برنامه هفتم توسعه هدف‌گذاری شده است که در صورت تحقق این مهم، پروتئین تولیدی از ۷ به ۹گرم و سرانه مصرف به ۱۷کیلوگرم خواهد رسید. از طرف دیگر، سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد(فائو) پیش‌بینی کرده است که تا سال۲۰۵۰ میلادی، جمعیت جهان به ۹.۸میلیارد نفر برسد و لازم است پروتئین مصرفی بیش از ۷میلیارد نفر از آبزیان تامین شود.
گروه شیلات- سعید قلیچی- سال‌هاست کارشناسان این نکته را تکرار می‌کنند که توسعه و افزایش ظرفیت تولید شیلات در کشور می‌تواند نقش بسیار موثری در تامین امنیت غذایی و همچنین رونق اقتصادی کشور داشته باشد. اهمیت این حوزه به اندازه‌ای است که برخی کارشناسان و مسئولان اجرایی کشور شیلات را به عنوان محور اصلی تامین امنیت غذایی، ستون‌فقرات معیشت مناطق محروم و همچنین یکی از مهم‌ترین منابع ارزآوری کشور معرفی می‌کنند.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، آخرین آمار رسمی منتشرشده از سوی سازمان شیلات ایران نیز نشان می‌دهد که در حال حاضر بیش از ۲۰هزار شناور صیادی، ۵۰۰کارخانه فرآوری و صنایع تبدیلی و بیش از ۲۶۰هزار نفر آبزی‌پرور و صیاد در این بخش فعالیت دارند. در چنین شرایطی است که افزایش ظرفیت تولید و توسعه شیلات اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. واحدهای شیلاتی کشور با مشکلات و چالش‌های متعددی مواجه هستند. هرچند بسیاری از فعالان این حوزه همچنان تامین منابع مالی مورد نیاز را مهم‌ترین مسئله در مسیر رونق این حوزه می‌دانند، اما به اعتقاد کارشناسان؛ استفاده از توانمندی‌های جدید و فناوری‌های روز نیز می‌تواند به بهبود آمار تولید شیلات در کشور کمک کند.
در فصول گرم سال دمای آب افزایش پیدا کرده و بر این اساس میزان اکسیژن کمتری نسبت به آب‌های با دمای پایین در آن قابل نگهداری است. این امر موجب می‌شود تلفات در ماهیان در ماه‌های گرم سال به دلیل کاهش اکسیژن در آب امری شایع باشد. همچنین افزایش شوری آب منجربه کاهش قدرت نگهداری اکسیژن در آب می‌شود. تامین مقدار هوا(اکسیژن) کافی در آب در صنعت آبزی‌پروری از اهمیت بالایی برخوردار است. به‌طور طبیعی کاهش اکسیژن موجب رشد محدود و بروز بیماری‌های در حوضچه‌های پرورش شده و در غیاب اکسیژن نیز مرگ‌ومیر ماهی ها رخ می‌دهد. بدین ترتیب هوادهی یا اکسیژن‌رسانی منظم و پایدار در نگهداری و پرورش آبزیان، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
از آنجایی که پرورش ماهی در سیستم مداربسته در مقدار فضا و آب کمتری صورت می‌گیرد، تغذیه ماهی‌ها و میزان اکسیژن‌دهی به آن‌ها به دلیل تراکم بالای حوضچه بسیار حیاتی است. استفاده از راهکارهای نانوحباب در صنعت شیلات می‌تواند راندمان تولید را بالا ببرد. به باور کارشناسان؛ در پرورش ماهی، هوادهی به معنای واقعی کلمه از اهمیت حیاتی برخوردار است. ماهی علاوه‌بر غذا، به اکسیژن نیز نیاز دارد که این اکسیژن به شکل حباب‌های هوای ریز به آب می‌رسد. میزان هوادهی در مزارع پرورش بستگی به نوع ماهی دارد. در صورت هوادهی صحیح، ماهی‌ها از سلامت بیشتری برخوردار شده که منجربه کاهش بیماری‌ها، ویروس‌ها و باکتری‌ها می‌شود.
نانوحباب و افزایش بهره‌وری شیلات
فناوری نانوحباب یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان با قطر ۲۰۰نانومتر نقش کلیدی در ارتقای بهره‌وری کشاورزی، شیلات، تصفیه آب و صنایع مختلف ایفا کرد؛ چراکه نانوحباب‌ها از ویژگی‌های منحصربه‌فردی در افزایش راندمان مصرف منابع، کاهش آلاینده‌ها و بهبود کیفیت تولیدات برخوردار است. با توجه به رشد روزافزون جمعیت و محدودیت منابع آب شیرین، پرورش آبزیان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین راهکارهای تأمین پروتئین سالم در جهان شناخته می‌شود. در این میان، مدیریت تراکم ماهی در استخرها شاخصی حیاتی برای افزایش بهره‌وری به‌شمار می‌رود. نگاهی به تجربه کشورهای پیشرفته در این حوزه نشان می‌دهد که فاصله قابل‌توجهی میان ایران و کشورهای اروپایی وجود دارد؛ به عنوان نمونه، متوسط تراکم پرورش قزل‌آلا در کشورهایی مانند فرانسه و نروژ بین ۵۰ تا ۶۰کیلوگرم در هر مترمکعب گزارش شده، در حالی‌که این رقم در ایران به‌طور میانگین کمتر از ۱۰کیلوگرم بر مترمکعب است.
مطالعات علمی در سراسر دنیا نشان می‌دهد که اکسیژن محلول مهم‌ترین پارامتر در این معادله است. به بیان دیگر، حتی اگر سایر شاخص‌ها در محدوده استاندارد باشند، بدون تأمین اکسیژن کافی، امکان افزایش تراکم و بهره‌وری اقتصادی وجود نخواهد داشت. کارشناسان این شرکت دانش‌بنیان معتقدند؛ در چنین شرایطی، فناوری نانوحباب به عنوان یک راهکار راهبردی است، چون نانوحباب‌ها با قطر کمتر از ۲۰۰نانومتر برخلاف حباب‌های درشت که به سرعت به سطح آب صعود و منفجر می‌شوند، می‌توانند مدت زمان طولانی در آب معلق باقی بمانند و به تدریج اکسیژن محلول را افزایش دهند. دستاوردهای این شرکت نشان می‌دهد استفاده از فناوری نانوحباب نه‌تنها به افزایش چشمگیر اکسیژن محلول منجر می‌شود، بلکه می‌تواند در کاهش بار میکروبی، تجزیه ترکیبات آلی و بهبود شفافیت آب نیز مؤثر باشد. این امر در مزارع پرورش ماهی ایران که اغلب با محدودیت منابع آبی و چالش کیفیت آب مواجه هستند، یک تحول بنیادین محسوب می‌شود.
آنطور که ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در گزارشی منتشر کرده است، کاربرد نانوحباب‌ها در مزارع پرورش ماهی کشور دو اثر کلیدی دارد که یکی از آن‌ها افزایش تراکم پرورش از طریق بالا بردن میزان اکسیژن محلول و دیگری تقویت امنیت غذایی است. علاوه‌بر این، فناوری نانوحباب‌ها با کاهش میزان مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها و بهبود شرایط زیست‌محیطی، به ارتقای کیفیت محصولات نهایی نیز منجر می‌شود؛ موضوعی که برای دسترسی به بازارهای صادراتی اهمیت ویژه دارد. با وجود چالش‌هایی همچون هزینه اولیه نصب تجهیزات و نیاز به آموزش بهره‌برداران، مزایای اقتصادی و زیست‌محیطی نانوحباب‌ها آنقدر چشمگیر است که بسیاری از کارشناسان آن را یک فناوری راهبردی برای آینده آبزی‌پروری ایران می‌دانند.
کارشناسان صنعت بر این باورند که معرفی این سیستم می‌تواند نقطه‌عطفی در صنعت آبزی‌پروری جهان محسوب شود، چراکه همزمان با چالش‌های کاهش مصرف انرژی و بهبود شرایط زیستی ماهی‌ها پاسخ می‌دهد. با توجه به رشد سریع صنعت پرورش ماهی در جهان و نیاز فزاینده به پروتئین سالم، چنین نوآوری‌هایی می‌توانند نقش کلیدی در تأمین غذای جمعیت رو به رشد جهان ایفا کنند. در این حال انتظار می‌رود با معرفی این سیستم، تحولی بزرگ در صنعت آبزی‌پروری کشورهای پیشرو در این صنعت از جمله نروژ، شیلی، کانادا و اسکاتلند ایجاد شود. همچنین کشورهایی که به تازگی وارد این صنعت شده‌اند نیز می‌توانند از همان ابتدا از این فناوری‌های پیشرفته بهره‌مند شوند. این سیستم نه‌تنها برای پرورش ماهی‌های سالمون، بلکه برای سایر گونه‌های آبزی از جمله میگو، تیلاپیا و سایر ماهی‌های پرورشی نیز قابل‌استفاده است. این تنوع کاربرد باعث می‌شود دامنه کاربرد این سیستم بسیار گسترده باشد و بتواند در انواع مختلف مزارع آبزی‌پروری مورد استفاده قرار گیرد.
ماموریت شیلات در برنامه هفتم توسعه
برنامه هفتم توسعه، شیلات را به عنوان یکی از محورهای کلیدی در مسیر توسعه پایدار استان‌های جنوبی معرفی کرده است. کاهش ذخایر آبزیان در جنوب کشور طی سال‌های اخیر، نتیجه مستقیم صید بی‌رویه و تغییرات اقلیمی است. همین مسئله ظرفیت دریا را برای توسعه بیشتر صید محدود کرده و نشان می‌دهد هرگونه تمرکز بر افزایش تولید از طریق صید سنتی، پایداری منابع را به خطر می‌اندازد. چنین رویکردی نه‌تنها معیشت نسل فعلی صیادان را شکننده‌تر می‌کند، بلکه آینده نسل‌های بعدی را نیز به مخاطره می‌اندازد. از این منظر، هر سیاست توسعه‌ای باید بر پایه مدیریت مبتنی بر ذخایر و محدودسازی فشار بر منابع طبیعی طراحی شود.
در این شرایط، آبزی‌پروری به عنوان مسیر پایدار توسعه شیلات اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. پرورش در قفس و روش‌های صنعتی، علاوه‌بر کاهش فشار بر ذخایر طبیعی، امکان استانداردسازی و افزایش ارزش‌افزوده را فراهم می‌سازند. این رویکرد، ثبات عرضه و قابلیت حضور جدی‌تر در بازارهای صادراتی را تضمین می‌کند. بااین‌حال، فقدان زیرساخت‌های لازم در حوزه نهاده‌های تخصصی، زمین‌های مناسب و حمایت‌های اعتباری، مانع تحقق این مسیر شده است و نشان می‌دهد برنامه هفتم باید بیش از گذشته به توسعه آبزی‌پروری توجه کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که تولید ۱.۸میلیون تنی آبزیان در برنامه هفتم توسعه هدف‌گذاری شده است که در صورت تحقق این مهم، پروتئین تولیدی از ۷ به ۹گرم و سرانه مصرف به ۱۷کیلوگرم خواهد رسید. از طرف دیگر، سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد(فائو) پیش‌بینی کرده است که تا سال۲۰۵۰ میلادی، جمعیت جهان به ۹.۸میلیارد نفر برسد و لازم است پروتئین مصرفی بیش از ۷میلیارد نفر از آبزیان تامین شود.