«سرآمد»گزارش می‌دهد؛
شبکه ریلی ایران در مسیر پوست‌اندازی
جذب 80همت سرمایه‌گذاری ریلی در دولت چهاردهم
گروه حملونقل-امید متین- کارشناسان بر این باورند که ایران با توجه به موقعیت ژئوپلیتیکی ممتاز خود در منطقه، ظرفیت بالایی جهت تبدیل‌شدن به هاب ترانزیتی را داراست، اما بررسی وضعیت موجود و گزارش‌های منتشرشده نشان می‌دهد که هنوز هم توسعه شبکه حملونقل ریلی کشور آنچنان که باید موفق عمل نکرده است. به نظر می‌رسد راه‌آهن طی سال‌های گذشته با چالش‌های متعددی نظیر کمبود منابع مالی، فرسودگی ناوگان و عدم‌جذب سرمایه‌گذار خارجی و داخلی مواجه بوده و تبعات وجود این چالش‌ها هنوز مانع توسعه و رونق شبکه ریلی کشور است. بااین‌حال، آخرین صحبت‌های مطرح‌شده از سوی جبارعلی ذاکری، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی نشان از اراده جدی دولت چهاردهم برای جذب سرمایه‌گذاری جهت توسعه و رونق راه‌آهن دارد. او در آخرین صحبت‌های خود با پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی اعلام کرده که طی یک‌سال گذشته ۸۰هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری در بخش‌های ناوگان، زیرساخت‌ها و توسعه زیربناها جذب شده است.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، شبکه ریلی ایران با حدود ۱۵هزار کیلومتر طول خطوط ریلی، هنوز با استانداردهای بین‌المللی فاصله دارد. سهم حملونقل ریلی از بار کشور حدود ۱۰درصد و از جابه‌جایی مسافر کمتر از ۷درصد است؛ این در حالی است که براساس اسناد بالادستی مانند برنامه ششم توسعه و سند چشم‌انداز ۱۴۰۴، باید این سهم تا دوبرابر افزایش یابد. همچنین براساس آمارهای وزارت راه و شهرسازی، برای توسعه شبکه ریلی ایران تا سال۱۴۱۰، بیش از ۲۵۰هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری نیاز است. این در حالی است که بودجه‌های سالانه عمرانی کشور به ندرت کفاف اجرای پروژه‌های جاری را می‌دهد. تورم بالا، نوسانات ارزی و محدودیت‌های بودجه‌ای، امکان برنامه‌ریزی بلندمدت را از دولت سلب کرده است. بنابراین، تنها راهکار ممکن برای جبران این خلأ مالی، جذب سرمایه از بخش خصوصی است.
سرمایه‌گذاری در بخش ریلی ایران، نه‌تنها برای اقتصاد ملی سودآور است، بلکه برای سرمایه‌گذاران بخش خصوصی نیز می‌تواند فرصتی جذاب محسوب شود. پروژه‌های ریلی از پایداری بالایی برخوردارند و در صورت عقد قراردادهای BOT یا BTL(ساخت، بهره‌برداری، انتقال)، سودآوری طولانی‌مدتی را تضمین می‌کنند. همچنین افزایش تجارت با کشورهای آسیای‌مرکزی، چین، روسیه و هند باعث افزایش تقاضا برای ترانزیت ریلی شده است. از طرف دیگر، دولت در سال‌های اخیر با تصویب قوانین حمایتی نظیر قانون توسعه حملونقل ریلی و ارائه مشوق‌های مالیاتی، بستر مناسبی برای فعالیت بخش خصوصی فراهم کرده است. بااین‌حال، کارشناسان معتقدند؛ با وجود مزایای بالا، بخش خصوصی هنوز با موانعی چون بوروکراسی اداری، عدم‌شفافیت قراردادها، ریسک‌های سیاسی و اقتصادی و ضعف زیرساخت‌های مکمل مواجه است. همچنین برخی قوانین قدیمی در زمینه مالکیت خطوط ریلی و تعرفه‌گذاری مانع از حضور پررنگ‌تر بخش خصوصی می‌شود.
کارنامه عملکرد راه‌آهن در دولت چهاردهم
جبارعلی ذاکری، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت راه‌آهن نیز در گفت‌وگو با پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی اظهار کرد: در دولت چهاردهم و طی یک‌سال اخیر، خوشبختانه همکاران من در راه‌آهن توانستند اقدامات خوبی را در راستای توسعه شبکه ریلی و جذب سرمایه‌گذار انجام دهند که نتیجه آن جذب ۸۰هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری در بخش‌های ناوگان، زیرساخت‌ها و توسعه زیربناها بوده است. وی افزود: از ابتدای امسال، ۶۳۶دستگاه ناوگان جدید شامل واگن‌های مسافری، واگن‌های باری و ۲۹دستگاه لکوموتیو جدید یا بازسازی‌شده وارد شبکه بهره‌برداری شده است. همچنین با تلاش صورت‌گرفته، تعداد لکوموتیوهای آماده‌به‌کار از ۴۸۹دستگاه در مرداد پارسال به ۵۵۴دستگاه در مرداد امسال رسیده که رشد قابل‌توجه ۱۳درصدی را نشان می‌دهد.
مدیرعامل شرکت راه‌آهن ادامه داد: آثار این اقدامات را به‌طور ملموس در عملکرد حملونقل ریلی شاهد هستیم؛ به‌طوری‌که در بخش بار، افزایش ۱۲درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل داشتیم و در بخش مسافر نیز خوشبختانه باوجود محدودیت‌ها، کاهش نداشتیم و حتی یک‌درصد افزایش ثبت شد. ذاکری تصریح کرد: یکی از اتفاقات مثبت سال گذشته، بهبود عملکرد ترانزیت کشور بود. خوشبختانه همکاران ما توانستند رکورد ۵میلیون تن بار ترانزیتی را در شبکه ریلی کشور ثبت کنند که امیدوارم این روند تا پایان سال ادامه پیدا کند.
مدیرعامل شرکت راه‌آهن گفت: طی یک‌سال گذشته، ۷مرکز عمده بار به شبکه ریلی متصل شده و در این راستا، ۳۰کیلومتر خط جدید احداث شده است. وی افزود: همچنین پروژه بندر خشک آپرین که سال‌ها در مراحل مطالعه باقی مانده بود، امسال به ثمر نشست. گمرک در این بندر مستقر شده، مسئولیت انبارداری واگذار شده و شرکت سرمایه‌گذار اصلی فعالیت خود را آغاز کرده است. مدیرعامل شرکت ملی راه‌آهن همچنین گفت: ۲۰مرکز لجستیکی در کشور شناسایی شده‌اند که از این تعداد، ۳ تا ۴مرکز در اولویت سرمایه‌گذاری قرار دارند و برنامه‌ریزی شده است که در سال آینده وارد مرحله آماده‌سازی برای جذب سرمایه‌گذار شوند. این مراکز می‌توانند نقش مهمی در افزایش سهم ریلی در حملونقل بار ایفا کرده و به توسعه پایدار کشور کمک کنند.
شمایل دیپلماسی ریلی در یک سال گذشته
ذاکری در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به اقدامات در حوزه دیپلماسی حملونقل و توسعه ترانزیت ریل‌پایه گفت: مقام معظم رهبری همواره تأکید داشتند که از موقعیت ایران به عنوان چهارراه شمال-جنوب و شرق-غرب باید استفاده شود. مدیرعامل شرکت ادامه داد: در همین راستا، با توجه به تحولات منطقه‌ای و ناامنی دریایی در پی جنگ روسیه و اوکراین، توافقات گسترده‌ای با کشورهای آسیای‌مرکزی، قفقاز و چین انجام شد. وی به جابه‌جایی ۳۵۰میلیون تن بار بین چین و اروپا و همچنین پروژه یک کمربند یک راه اشاره کرد و افزود: با ۶کشور واقع در مسیر چین تا ترکیه برای فعال‌سازی مسیر جنوبی کریدور یک کمربند-یک راه، تعرفه‌های مشترکی تعریف شده و بر این اساس، ۳۰قطار عبوری هماهنگ شده و تا پایان امسال این عدد به ۳۰۰قطار خواهد رسید.
ذاکری همچنین از رشد صادرات ریلی خبر داد و گفت: با توافقی که حاصل شد، صادرات ریلی با حجم بیش از ۲میلیون تن به ازبکستان تا پایان سال انجام می‌شود. مدیرعامل شرکت راه‌آهن افزود: این دستاورد نتیجه توافقات بین‌المللی مؤثر با کشورهای واقع در مسیر بود و مورد استقبال فورواردرها قرار خواهد گرفت. وی از انتقال ۵۰هزار تن بار از ایران و سایر کشورها به افغانستان در آخرین مرحله حمل بار با این کشور خبر داد.
معاون وزیر راه و شهرسازی گفت: پس از پنج‌سال توقف، قطار مسافری تهران-وان مجدداً راه‌اندازی شد و رایزنی‌ها با ترکیه برای ادامه مسیر تا آنکارا در حال انجام است. همچنین مسیر ریلی مشهد-هرات با افغانستان و مشهد-مرو با ترکمنستان در مراحل پایانی مذاکره و آماده‌سازی برای برقراری قطار مسافری قرار دارد. ذاکری درباره پروژه اتصال شلمچه به بصره نیز گفت: از سه تعهد جمهوری اسلامی ایران در این پروژه، مین‌روبی مسیر ۱۴کیلومتری انجام و تحویل راه‌آهن عراق شده، پل اروند با ۲۵درصد پیشرفت در حال ساخت است و ۱۸۰۰متر خط‌آهن در نقطه صفر مرزی و احداث دوخط در ایستگاه شلمچه تکمیل شده است.
ضرورت استراتژیک توسعه شبکه ریلی
بسیاری از کارشناسان بر این باورند که با توجه به تحولات ژئوپلیتیکی، نیازهای داخلی و فرصت‌های بی‌نظیر منطقه‌ای، توسعه شبکه ریلی ایران یک ضرورت استراتژیک برای اقتصاد ملی به‌شمار می‌آید. سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، نه‌تنها مکملی بر منابع مالی دولت است، بلکه عاملی کلیدی برای پویایی، بهره‌وری و رقابت‌پذیری این صنعت محسوب می‌شود. اکنون زمان آن فرا رسیده است که با اصلاحات ساختاری، فرصت را برای حضور مؤثر و پایدار سرمایه‌گذاران خصوصی فراهم کنیم. در حقیقت موقعیت استراتژیک ایران با 7مرز زمینی و 12مرز آبی، فرصت تبدیل‌شدن به هاب لجستیک منطقه را فراهم کرده است. سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در بنادر خشک و کریدورهای ریلی، مانند هدف افزایش ترانزیت به 40میلیون تن در برنامه هفتم توسعه، به بهبود تجارت بین‌المللی کمک می‌کند.
سرمایه‌گذاری در زیرساخت و ناوگان ریلی نیز هزینه‌های حملونقل را کاهش داده و رقابت‌پذیری کالاهای ایرانی را در بازارهای جهانی افزایش می‌دهد. به عنوان مثال، پروژه‌های ریلی می‌توانند قیمت تمام‌شده کالاها را کاهش دهند. سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در صنعت ریلی، علاوه‌بر ایجاد شغل، به رشد اقتصادی و افزایش درآمد ناخالص ملی کمک می‌کند. این صنعت به عنوان میراثی پایدار، درآمدهای غیرنفتی را تقویت می‌کند. سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در راه‌آهن ایران نه‌تنها به توسعه زیرساخت‌ها و ناوگان ریلی کمک می‌کند، بلکه با تقویت ترانزیت، کاهش هزینه‌ها، ایجاد اشتغال و بهبود محیط‌زیست، به تحقق اهداف برنامه هفتم توسعه یاری می‌رساند. برای موفقیت بیشتر و دستیابی به این اهداف، دولت باید موانع را رفع کرده و مشوق‌های هدفمند ارائه دهد.
گروه حملونقل-امید متین- کارشناسان بر این باورند که ایران با توجه به موقعیت ژئوپلیتیکی ممتاز خود در منطقه، ظرفیت بالایی جهت تبدیل‌شدن به هاب ترانزیتی را داراست، اما بررسی وضعیت موجود و گزارش‌های منتشرشده نشان می‌دهد که هنوز هم توسعه شبکه حملونقل ریلی کشور آنچنان که باید موفق عمل نکرده است. به نظر می‌رسد راه‌آهن طی سال‌های گذشته با چالش‌های متعددی نظیر کمبود منابع مالی، فرسودگی ناوگان و عدم‌جذب سرمایه‌گذار خارجی و داخلی مواجه بوده و تبعات وجود این چالش‌ها هنوز مانع توسعه و رونق شبکه ریلی کشور است. بااین‌حال، آخرین صحبت‌های مطرح‌شده از سوی جبارعلی ذاکری، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی نشان از اراده جدی دولت چهاردهم برای جذب سرمایه‌گذاری جهت توسعه و رونق راه‌آهن دارد. او در آخرین صحبت‌های خود با پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی اعلام کرده که طی یک‌سال گذشته ۸۰هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری در بخش‌های ناوگان، زیرساخت‌ها و توسعه زیربناها جذب شده است.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، شبکه ریلی ایران با حدود ۱۵هزار کیلومتر طول خطوط ریلی، هنوز با استانداردهای بین‌المللی فاصله دارد. سهم حملونقل ریلی از بار کشور حدود ۱۰درصد و از جابه‌جایی مسافر کمتر از ۷درصد است؛ این در حالی است که براساس اسناد بالادستی مانند برنامه ششم توسعه و سند چشم‌انداز ۱۴۰۴، باید این سهم تا دوبرابر افزایش یابد. همچنین براساس آمارهای وزارت راه و شهرسازی، برای توسعه شبکه ریلی ایران تا سال۱۴۱۰، بیش از ۲۵۰هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری نیاز است. این در حالی است که بودجه‌های سالانه عمرانی کشور به ندرت کفاف اجرای پروژه‌های جاری را می‌دهد. تورم بالا، نوسانات ارزی و محدودیت‌های بودجه‌ای، امکان برنامه‌ریزی بلندمدت را از دولت سلب کرده است. بنابراین، تنها راهکار ممکن برای جبران این خلأ مالی، جذب سرمایه از بخش خصوصی است.
سرمایه‌گذاری در بخش ریلی ایران، نه‌تنها برای اقتصاد ملی سودآور است، بلکه برای سرمایه‌گذاران بخش خصوصی نیز می‌تواند فرصتی جذاب محسوب شود. پروژه‌های ریلی از پایداری بالایی برخوردارند و در صورت عقد قراردادهای BOT یا BTL(ساخت، بهره‌برداری، انتقال)، سودآوری طولانی‌مدتی را تضمین می‌کنند. همچنین افزایش تجارت با کشورهای آسیای‌مرکزی، چین، روسیه و هند باعث افزایش تقاضا برای ترانزیت ریلی شده است. از طرف دیگر، دولت در سال‌های اخیر با تصویب قوانین حمایتی نظیر قانون توسعه حملونقل ریلی و ارائه مشوق‌های مالیاتی، بستر مناسبی برای فعالیت بخش خصوصی فراهم کرده است. بااین‌حال، کارشناسان معتقدند؛ با وجود مزایای بالا، بخش خصوصی هنوز با موانعی چون بوروکراسی اداری، عدم‌شفافیت قراردادها، ریسک‌های سیاسی و اقتصادی و ضعف زیرساخت‌های مکمل مواجه است. همچنین برخی قوانین قدیمی در زمینه مالکیت خطوط ریلی و تعرفه‌گذاری مانع از حضور پررنگ‌تر بخش خصوصی می‌شود.
کارنامه عملکرد راه‌آهن در دولت چهاردهم
جبارعلی ذاکری، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت راه‌آهن نیز در گفت‌وگو با پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی اظهار کرد: در دولت چهاردهم و طی یک‌سال اخیر، خوشبختانه همکاران من در راه‌آهن توانستند اقدامات خوبی را در راستای توسعه شبکه ریلی و جذب سرمایه‌گذار انجام دهند که نتیجه آن جذب ۸۰هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری در بخش‌های ناوگان، زیرساخت‌ها و توسعه زیربناها بوده است. وی افزود: از ابتدای امسال، ۶۳۶دستگاه ناوگان جدید شامل واگن‌های مسافری، واگن‌های باری و ۲۹دستگاه لکوموتیو جدید یا بازسازی‌شده وارد شبکه بهره‌برداری شده است. همچنین با تلاش صورت‌گرفته، تعداد لکوموتیوهای آماده‌به‌کار از ۴۸۹دستگاه در مرداد پارسال به ۵۵۴دستگاه در مرداد امسال رسیده که رشد قابل‌توجه ۱۳درصدی را نشان می‌دهد.
مدیرعامل شرکت راه‌آهن ادامه داد: آثار این اقدامات را به‌طور ملموس در عملکرد حملونقل ریلی شاهد هستیم؛ به‌طوری‌که در بخش بار، افزایش ۱۲درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل داشتیم و در بخش مسافر نیز خوشبختانه باوجود محدودیت‌ها، کاهش نداشتیم و حتی یک‌درصد افزایش ثبت شد. ذاکری تصریح کرد: یکی از اتفاقات مثبت سال گذشته، بهبود عملکرد ترانزیت کشور بود. خوشبختانه همکاران ما توانستند رکورد ۵میلیون تن بار ترانزیتی را در شبکه ریلی کشور ثبت کنند که امیدوارم این روند تا پایان سال ادامه پیدا کند.
مدیرعامل شرکت راه‌آهن گفت: طی یک‌سال گذشته، ۷مرکز عمده بار به شبکه ریلی متصل شده و در این راستا، ۳۰کیلومتر خط جدید احداث شده است. وی افزود: همچنین پروژه بندر خشک آپرین که سال‌ها در مراحل مطالعه باقی مانده بود، امسال به ثمر نشست. گمرک در این بندر مستقر شده، مسئولیت انبارداری واگذار شده و شرکت سرمایه‌گذار اصلی فعالیت خود را آغاز کرده است. مدیرعامل شرکت ملی راه‌آهن همچنین گفت: ۲۰مرکز لجستیکی در کشور شناسایی شده‌اند که از این تعداد، ۳ تا ۴مرکز در اولویت سرمایه‌گذاری قرار دارند و برنامه‌ریزی شده است که در سال آینده وارد مرحله آماده‌سازی برای جذب سرمایه‌گذار شوند. این مراکز می‌توانند نقش مهمی در افزایش سهم ریلی در حملونقل بار ایفا کرده و به توسعه پایدار کشور کمک کنند.
شمایل دیپلماسی ریلی در یک سال گذشته
ذاکری در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به اقدامات در حوزه دیپلماسی حملونقل و توسعه ترانزیت ریل‌پایه گفت: مقام معظم رهبری همواره تأکید داشتند که از موقعیت ایران به عنوان چهارراه شمال-جنوب و شرق-غرب باید استفاده شود. مدیرعامل شرکت ادامه داد: در همین راستا، با توجه به تحولات منطقه‌ای و ناامنی دریایی در پی جنگ روسیه و اوکراین، توافقات گسترده‌ای با کشورهای آسیای‌مرکزی، قفقاز و چین انجام شد. وی به جابه‌جایی ۳۵۰میلیون تن بار بین چین و اروپا و همچنین پروژه یک کمربند یک راه اشاره کرد و افزود: با ۶کشور واقع در مسیر چین تا ترکیه برای فعال‌سازی مسیر جنوبی کریدور یک کمربند-یک راه، تعرفه‌های مشترکی تعریف شده و بر این اساس، ۳۰قطار عبوری هماهنگ شده و تا پایان امسال این عدد به ۳۰۰قطار خواهد رسید.
ذاکری همچنین از رشد صادرات ریلی خبر داد و گفت: با توافقی که حاصل شد، صادرات ریلی با حجم بیش از ۲میلیون تن به ازبکستان تا پایان سال انجام می‌شود. مدیرعامل شرکت راه‌آهن افزود: این دستاورد نتیجه توافقات بین‌المللی مؤثر با کشورهای واقع در مسیر بود و مورد استقبال فورواردرها قرار خواهد گرفت. وی از انتقال ۵۰هزار تن بار از ایران و سایر کشورها به افغانستان در آخرین مرحله حمل بار با این کشور خبر داد.
معاون وزیر راه و شهرسازی گفت: پس از پنج‌سال توقف، قطار مسافری تهران-وان مجدداً راه‌اندازی شد و رایزنی‌ها با ترکیه برای ادامه مسیر تا آنکارا در حال انجام است. همچنین مسیر ریلی مشهد-هرات با افغانستان و مشهد-مرو با ترکمنستان در مراحل پایانی مذاکره و آماده‌سازی برای برقراری قطار مسافری قرار دارد. ذاکری درباره پروژه اتصال شلمچه به بصره نیز گفت: از سه تعهد جمهوری اسلامی ایران در این پروژه، مین‌روبی مسیر ۱۴کیلومتری انجام و تحویل راه‌آهن عراق شده، پل اروند با ۲۵درصد پیشرفت در حال ساخت است و ۱۸۰۰متر خط‌آهن در نقطه صفر مرزی و احداث دوخط در ایستگاه شلمچه تکمیل شده است.
ضرورت استراتژیک توسعه شبکه ریلی
بسیاری از کارشناسان بر این باورند که با توجه به تحولات ژئوپلیتیکی، نیازهای داخلی و فرصت‌های بی‌نظیر منطقه‌ای، توسعه شبکه ریلی ایران یک ضرورت استراتژیک برای اقتصاد ملی به‌شمار می‌آید. سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، نه‌تنها مکملی بر منابع مالی دولت است، بلکه عاملی کلیدی برای پویایی، بهره‌وری و رقابت‌پذیری این صنعت محسوب می‌شود. اکنون زمان آن فرا رسیده است که با اصلاحات ساختاری، فرصت را برای حضور مؤثر و پایدار سرمایه‌گذاران خصوصی فراهم کنیم. در حقیقت موقعیت استراتژیک ایران با 7مرز زمینی و 12مرز آبی، فرصت تبدیل‌شدن به هاب لجستیک منطقه را فراهم کرده است. سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در بنادر خشک و کریدورهای ریلی، مانند هدف افزایش ترانزیت به 40میلیون تن در برنامه هفتم توسعه، به بهبود تجارت بین‌المللی کمک می‌کند.
سرمایه‌گذاری در زیرساخت و ناوگان ریلی نیز هزینه‌های حملونقل را کاهش داده و رقابت‌پذیری کالاهای ایرانی را در بازارهای جهانی افزایش می‌دهد. به عنوان مثال، پروژه‌های ریلی می‌توانند قیمت تمام‌شده کالاها را کاهش دهند. سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در صنعت ریلی، علاوه‌بر ایجاد شغل، به رشد اقتصادی و افزایش درآمد ناخالص ملی کمک می‌کند. این صنعت به عنوان میراثی پایدار، درآمدهای غیرنفتی را تقویت می‌کند. سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در راه‌آهن ایران نه‌تنها به توسعه زیرساخت‌ها و ناوگان ریلی کمک می‌کند، بلکه با تقویت ترانزیت، کاهش هزینه‌ها، ایجاد اشتغال و بهبود محیط‌زیست، به تحقق اهداف برنامه هفتم توسعه یاری می‌رساند. برای موفقیت بیشتر و دستیابی به این اهداف، دولت باید موانع را رفع کرده و مشوق‌های هدفمند ارائه دهد.