«سرآمد» گزارش می‌دهد؛
برنامه روسیه برای توسعه حمل‌ونقل در قطب شمال چیست؟
روسیه در تلاش است تا مسیر تجارت آسیا-اروپا را کوتاه‌تر و مستقل از غرب کند
گروه اقتصاد دریا- سهیل مرتضوی - روسیه در تلاش است تا با توسعه مسیر دریایی شمالی، مسیر تجارت آسیا-اروپا را کوتاه‌تر و مستقل از غرب کند. آنطور که کارشناسان باور دارند، در شرایط فعلی تاب‌آوری در برابر تحریم‌ها، محدودیت‌های فناوری و فرسودگی ناوگان، چالش‌های جدی پیش روی این پروژه مورد نظر ولادیمیر پوتین است. در این میان همکاری با چین و همچنین سرمایه‌گذاری دولت، عمده ابزارهای مسکو برای حفظ این استراتژی هستند. به عبارت دیگر، آینده پروژهNSR ترکیبی از فرصت‌های بزرگ برای رشد اقتصادی و محدودیت‌های عملی پیوسته است؛ اما مشخص است که روسیه با جدیت به دنبال توسعه کریدور تجاری قطب شمال است؛ طرحی که نه‌تنها به تسهیل حمل‌ونقل بین‌المللی کمک می‌کند، بلکه آغاز تحول در تجارت جهانی است که تمرکز و توجه رئیس‌جمهور روسیه را به همراه داشته است.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه روز جمعه در جلسه عمومی مجمع اقتصادی شرق عنوان کرد: «روسیه کریدور حمل‌ونقل در سراسر شمالگان را توسعه خواهد داد. ما همیشه در مورد مسیر دریای شمال صحبت می‌کنیم، اما اگر توجه کرده باشید، من در مورد کریدور مذکور گفتم و صحبت می‌کنم، زیرا به این نتیجه رسیدیم که باید با ملاحظات در مقیاس بزرگ‌تر عمل کنیم.» او با بیان اینکه کشورها به کریدور مذکور علاقه‌مند هستند، افزود: مسکو شاهد افزایش علاقه به این کریدور از سوی شرکت‌های روسی و خارجی است. کریدور حمل‌و نقل در سراسر شمالگان باید در درجه اول به نفع اقتصاد داخلی و مناطق ما در خاور دور، سیبری و قطب شمال عمل کرده و همکاری بین آن‌ها را در نظر بگیرد و فرصت‌های جدیدی را برای تجارت ایجاد کند.
در حال حاضر، با تغییرات زیست‌محیطی، افزایش سطح دمای جهانی، ذوب‌شدن یخ‌های قطب شمال و تحولات سیاسی از جمله جنگ روسیه و اوکراین، بحران دریای سرخ، خشکسالی کانال پاناما و درگیری‌های چین و آمریکا در تنگه‌های دریایی، شاهد تبدیل‌شدن قطب شمال به عرصه‌ای برای رقابت‌های ژئواکونومیک میان قدرت‌های جهانی هستیم. این در صورتی است که قطب شمال، چند دهه قبل نیز عرصه‌ای برای رقابت نظامی و استراتژیک دو ابرقدرت آن زمان یعنی شوروی و آمریکا بود. بین سال‌های۲۰۱۴ تا ۲۰۲۲، حجم تجارت در این مسیر بیش از ۷.۵برابر شده است، اما همچنان با کانال سوئز و پاناما قابل‌قیاس نیست؛ زیرا از این دو کانال به ترتیب ۲۰ و ۱۴هزار کشتی در سال عبور می‌کند و این رقم برای مسیر تجاری قطب شمال، حدودا ۱۷۰۰کشتی است.
در سال۲۰۱۸ میلادی، چین سند استراتژی قطب شمال خود را با هدف مشارکت در حکمرانی قطب شمال، ترویج تحقیقات علمی و توسعه راه‌ابریشم‌قطبی برای بهبود مسیرهای کشتیرانی بین آسیا و اروپا منتشر کرد. این موضوع نشان‌دهنده اهداف بلندپروازانه چین برای تضمین دسترسی به بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی خود است که سرمایه‌گذاری بیش از ۹۰میلیارد دلار دهه گذشته در این منطقه، گواهی بر این موضوع است. کریدور قطب شمال، مکمل کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب خواهد بود که آبراه‌ها و راه‌آهن‌های روسیه را از طریق ایران به هند و کشورهای جنوب متصل می‌کند. بنابراین همچنان ایران مزیت خود برای اتصال کشورهای جنوبی و شمالی را در اختبار خواهد
داشت.
برنامه روسیه برای تجارت از شمالگان
روسیه به عنوان یکی از بزرگ‌ترین قدرت‌های قطبی، برنامه‌های گسترده‌ای برای توسعه مسیر دریایی شمالی (Northen Sea Route - NSR) دارد. این مسیر که حدود ۵۶۰۰کیلومتر طول دارد و از سواحل شمالی روسیه عبور می‌کند، به عنوان جایگزینی کوتاه‌تر برای مسیرهای سنتی مانند کانال سوئز عمل می‌کند و می‌تواند زمان حمل‌ونقل بین اروپا و آسیا را تا ۴۰-۶۰درصد کاهش دهد. با توجه به تغییرات آب‌وهوایی و ذوب یخ‌های قطبی، روسیه این مسیر را به عنوان یک فرصت اقتصادی و ژئوپلیتیکی کلیدی می‌بیند. در سال‌های اخیر، سرمایه‌گذاری‌های عظیم روسیه در زیرساخت‌ها، یخ‌شکن‌ها و فناوری‌های نوین،NSR را به یک محور اصلی تجارت جهانی تبدیل کرده است. براساس گزارش‌ها، حجم بار حمل‌شده در NSR در سال۲۰۲۴ به رکورد ۳۸میلیون تن رسید و پیش‌بینی می‌شود در سال۲۰۲۵ رشد بیشتری داشته باشد.
در سال۲۰۲۵، روسیه شاهد پیشرفت‌های قابل‌توجهی در توسعهNSR بوده است. در ماه مارس، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، پروژه «کریدور حمل‌ونقل ترانس-قطبی» را اعلام کرد. این پروژه که نسخه به‌روزرسانی‌شده‌ای از طرح‌های قبلی است، شامل ادغامNSR با راه‌آهن، رودخانه‌ها و مراکز لجستیکی است تا دسترسی مستقیم از سیبری به مسیرهای دریایی قطبی فراهم شود. هدف این پروژه، افزایش حجم بار به بیش از ۱۰۰میلیون تن تا سال۲۰۳۰ است و شامل ارتقای بنادر، راه‌آهن و ناوگان یخ‌شکن‌ها می‌شود.
در نیمه اول سال۲۰۲۵، روسیه گزارش داد که عبور کشتی‌های خارجی ازNSR بیش از ۵۰درصد افزایش یافته است. این رشد عمدتاً به دلیل علاقه کشورهای آسیایی مانند چین و هند به این مسیر است که آن را به عنوان جایگزینی ایمن‌تر و سریع‌تر برای کانال سوئز می‌بینند. برای مثال، در ژوئن و ژوئیه۲۰۲۵، ناوبری تابستانی-پاییزی در جهت شرقی آغاز و رکوردهای جدیدی در حجم بار ثبت شد.
مزایای کریدور دریایی شمالگان برای روسیه
برنامه روسیه برای توسعه حمل‌ونقل تجاری دریایی در قطب شمال، با تمرکز برNSR، نه‌تنها یک پروژه اقتصادی است، بلکه بخشی از استراتژی بلندمدت برای تقویت موقعیت ژئوپلیتیکی این کشور در جهان چندقطبی است. با رشد حجم بار و سرمایه‌گذاری‌های عظیم،NSR می‌تواند به یک محور اصلی تجارت جهانی تبدیل شود، اما موفقیت آن به غلبه بر چالش‌های زیست‌محیطی و سیاسی بستگی دارد. در سال‌های آتی، این مسیر می‌تواند نقش کلیدی در اقتصاد روسیه و روابط بین‌المللی ایفا کند؛ به‌ویژه با شرکایی مانند چین و هند.
به باور کارشناسان از منظر اقتصادی، توسعهNSR برای روسیه مزایای زیادی دارد. این مسیر نه‌تنها زمان حمل‌ونقل را کاهش می‌دهد، بلکه هزینه‌ها را پایین می‌آورد و وابستگی به نقاط پرخطر مانند خلیج‌فارس یا کانال سوئز را کم می‌کند. با توجه به تنش‌های ژئوپلیتیکی، مانند حملات حوثی‌ها در دریای سرخ، NSR به عنوان یک گزینه مقاوم ظاهر شده است. روسیه با کنترل ۷۰درصد از آب‌های قطبی، می‌تواند درآمدهای قابل‌توجهی از هزینه‌های عبور کسب کردهو منابع عظیم قطبی مانند ۱۵درصد نفت و ۳۰درصد گاز کشف‌نشده جهان را بهره‌برداری کند.
از دیدگاه ژئوپلیتیکی، NSR ابزاری برای projection قدرت روسیه است. روسیه با بازسازی پایگاه‌های نظامی و علمی شوروی سابق، مانند پایگاهArctic Shamrock و استقرار سیستم‌های دفاعی پیشرفته مانندS-500، برتری خود را در قطب شمال حفظ می‌کند. این مسیر همچنین همکاری با چین را تقویت می‌کند که روسیه را به عنوان دروازه قطبی خود می‌بیند و می‌تواند به یک «راه‌ابریشم‌قطبی» تبدیل شود.
در سطح جهانی، توسعهNSR می‌تواند زنجیره‌های تأمین را تغییر دهد و تجارت را مقاوم‌تر کند، اما وابستگی به روسیه ممکن است برای غرب چالش‌برانگیز باشد، به‌ویژه با تحریم‌ها. روسیه تلاش می‌کندNSR را به عنوان یک مسیر بین‌المللی معرفی کرده، اما کنترل آن را حفظ کند.
گروه اقتصاد دریا- سهیل مرتضوی - روسیه در تلاش است تا با توسعه مسیر دریایی شمالی، مسیر تجارت آسیا-اروپا را کوتاه‌تر و مستقل از غرب کند. آنطور که کارشناسان باور دارند، در شرایط فعلی تاب‌آوری در برابر تحریم‌ها، محدودیت‌های فناوری و فرسودگی ناوگان، چالش‌های جدی پیش روی این پروژه مورد نظر ولادیمیر پوتین است. در این میان همکاری با چین و همچنین سرمایه‌گذاری دولت، عمده ابزارهای مسکو برای حفظ این استراتژی هستند. به عبارت دیگر، آینده پروژهNSR ترکیبی از فرصت‌های بزرگ برای رشد اقتصادی و محدودیت‌های عملی پیوسته است؛ اما مشخص است که روسیه با جدیت به دنبال توسعه کریدور تجاری قطب شمال است؛ طرحی که نه‌تنها به تسهیل حمل‌ونقل بین‌المللی کمک می‌کند، بلکه آغاز تحول در تجارت جهانی است که تمرکز و توجه رئیس‌جمهور روسیه را به همراه داشته است.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه روز جمعه در جلسه عمومی مجمع اقتصادی شرق عنوان کرد: «روسیه کریدور حمل‌ونقل در سراسر شمالگان را توسعه خواهد داد. ما همیشه در مورد مسیر دریای شمال صحبت می‌کنیم، اما اگر توجه کرده باشید، من در مورد کریدور مذکور گفتم و صحبت می‌کنم، زیرا به این نتیجه رسیدیم که باید با ملاحظات در مقیاس بزرگ‌تر عمل کنیم.» او با بیان اینکه کشورها به کریدور مذکور علاقه‌مند هستند، افزود: مسکو شاهد افزایش علاقه به این کریدور از سوی شرکت‌های روسی و خارجی است. کریدور حمل‌و نقل در سراسر شمالگان باید در درجه اول به نفع اقتصاد داخلی و مناطق ما در خاور دور، سیبری و قطب شمال عمل کرده و همکاری بین آن‌ها را در نظر بگیرد و فرصت‌های جدیدی را برای تجارت ایجاد کند.
در حال حاضر، با تغییرات زیست‌محیطی، افزایش سطح دمای جهانی، ذوب‌شدن یخ‌های قطب شمال و تحولات سیاسی از جمله جنگ روسیه و اوکراین، بحران دریای سرخ، خشکسالی کانال پاناما و درگیری‌های چین و آمریکا در تنگه‌های دریایی، شاهد تبدیل‌شدن قطب شمال به عرصه‌ای برای رقابت‌های ژئواکونومیک میان قدرت‌های جهانی هستیم. این در صورتی است که قطب شمال، چند دهه قبل نیز عرصه‌ای برای رقابت نظامی و استراتژیک دو ابرقدرت آن زمان یعنی شوروی و آمریکا بود. بین سال‌های۲۰۱۴ تا ۲۰۲۲، حجم تجارت در این مسیر بیش از ۷.۵برابر شده است، اما همچنان با کانال سوئز و پاناما قابل‌قیاس نیست؛ زیرا از این دو کانال به ترتیب ۲۰ و ۱۴هزار کشتی در سال عبور می‌کند و این رقم برای مسیر تجاری قطب شمال، حدودا ۱۷۰۰کشتی است.
در سال۲۰۱۸ میلادی، چین سند استراتژی قطب شمال خود را با هدف مشارکت در حکمرانی قطب شمال، ترویج تحقیقات علمی و توسعه راه‌ابریشم‌قطبی برای بهبود مسیرهای کشتیرانی بین آسیا و اروپا منتشر کرد. این موضوع نشان‌دهنده اهداف بلندپروازانه چین برای تضمین دسترسی به بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی خود است که سرمایه‌گذاری بیش از ۹۰میلیارد دلار دهه گذشته در این منطقه، گواهی بر این موضوع است. کریدور قطب شمال، مکمل کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب خواهد بود که آبراه‌ها و راه‌آهن‌های روسیه را از طریق ایران به هند و کشورهای جنوب متصل می‌کند. بنابراین همچنان ایران مزیت خود برای اتصال کشورهای جنوبی و شمالی را در اختبار خواهد
داشت.
برنامه روسیه برای تجارت از شمالگان
روسیه به عنوان یکی از بزرگ‌ترین قدرت‌های قطبی، برنامه‌های گسترده‌ای برای توسعه مسیر دریایی شمالی (Northen Sea Route - NSR) دارد. این مسیر که حدود ۵۶۰۰کیلومتر طول دارد و از سواحل شمالی روسیه عبور می‌کند، به عنوان جایگزینی کوتاه‌تر برای مسیرهای سنتی مانند کانال سوئز عمل می‌کند و می‌تواند زمان حمل‌ونقل بین اروپا و آسیا را تا ۴۰-۶۰درصد کاهش دهد. با توجه به تغییرات آب‌وهوایی و ذوب یخ‌های قطبی، روسیه این مسیر را به عنوان یک فرصت اقتصادی و ژئوپلیتیکی کلیدی می‌بیند. در سال‌های اخیر، سرمایه‌گذاری‌های عظیم روسیه در زیرساخت‌ها، یخ‌شکن‌ها و فناوری‌های نوین،NSR را به یک محور اصلی تجارت جهانی تبدیل کرده است. براساس گزارش‌ها، حجم بار حمل‌شده در NSR در سال۲۰۲۴ به رکورد ۳۸میلیون تن رسید و پیش‌بینی می‌شود در سال۲۰۲۵ رشد بیشتری داشته باشد.
در سال۲۰۲۵، روسیه شاهد پیشرفت‌های قابل‌توجهی در توسعهNSR بوده است. در ماه مارس، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، پروژه «کریدور حمل‌ونقل ترانس-قطبی» را اعلام کرد. این پروژه که نسخه به‌روزرسانی‌شده‌ای از طرح‌های قبلی است، شامل ادغامNSR با راه‌آهن، رودخانه‌ها و مراکز لجستیکی است تا دسترسی مستقیم از سیبری به مسیرهای دریایی قطبی فراهم شود. هدف این پروژه، افزایش حجم بار به بیش از ۱۰۰میلیون تن تا سال۲۰۳۰ است و شامل ارتقای بنادر، راه‌آهن و ناوگان یخ‌شکن‌ها می‌شود.
در نیمه اول سال۲۰۲۵، روسیه گزارش داد که عبور کشتی‌های خارجی ازNSR بیش از ۵۰درصد افزایش یافته است. این رشد عمدتاً به دلیل علاقه کشورهای آسیایی مانند چین و هند به این مسیر است که آن را به عنوان جایگزینی ایمن‌تر و سریع‌تر برای کانال سوئز می‌بینند. برای مثال، در ژوئن و ژوئیه۲۰۲۵، ناوبری تابستانی-پاییزی در جهت شرقی آغاز و رکوردهای جدیدی در حجم بار ثبت شد.
مزایای کریدور دریایی شمالگان برای روسیه
برنامه روسیه برای توسعه حمل‌ونقل تجاری دریایی در قطب شمال، با تمرکز برNSR، نه‌تنها یک پروژه اقتصادی است، بلکه بخشی از استراتژی بلندمدت برای تقویت موقعیت ژئوپلیتیکی این کشور در جهان چندقطبی است. با رشد حجم بار و سرمایه‌گذاری‌های عظیم،NSR می‌تواند به یک محور اصلی تجارت جهانی تبدیل شود، اما موفقیت آن به غلبه بر چالش‌های زیست‌محیطی و سیاسی بستگی دارد. در سال‌های آتی، این مسیر می‌تواند نقش کلیدی در اقتصاد روسیه و روابط بین‌المللی ایفا کند؛ به‌ویژه با شرکایی مانند چین و هند.
به باور کارشناسان از منظر اقتصادی، توسعهNSR برای روسیه مزایای زیادی دارد. این مسیر نه‌تنها زمان حمل‌ونقل را کاهش می‌دهد، بلکه هزینه‌ها را پایین می‌آورد و وابستگی به نقاط پرخطر مانند خلیج‌فارس یا کانال سوئز را کم می‌کند. با توجه به تنش‌های ژئوپلیتیکی، مانند حملات حوثی‌ها در دریای سرخ، NSR به عنوان یک گزینه مقاوم ظاهر شده است. روسیه با کنترل ۷۰درصد از آب‌های قطبی، می‌تواند درآمدهای قابل‌توجهی از هزینه‌های عبور کسب کردهو منابع عظیم قطبی مانند ۱۵درصد نفت و ۳۰درصد گاز کشف‌نشده جهان را بهره‌برداری کند.
از دیدگاه ژئوپلیتیکی، NSR ابزاری برای projection قدرت روسیه است. روسیه با بازسازی پایگاه‌های نظامی و علمی شوروی سابق، مانند پایگاهArctic Shamrock و استقرار سیستم‌های دفاعی پیشرفته مانندS-500، برتری خود را در قطب شمال حفظ می‌کند. این مسیر همچنین همکاری با چین را تقویت می‌کند که روسیه را به عنوان دروازه قطبی خود می‌بیند و می‌تواند به یک «راه‌ابریشم‌قطبی» تبدیل شود.
در سطح جهانی، توسعهNSR می‌تواند زنجیره‌های تأمین را تغییر دهد و تجارت را مقاوم‌تر کند، اما وابستگی به روسیه ممکن است برای غرب چالش‌برانگیز باشد، به‌ویژه با تحریم‌ها. روسیه تلاش می‌کندNSR را به عنوان یک مسیر بین‌المللی معرفی کرده، اما کنترل آن را حفظ کند.