«سرآمد» گزارش می‌دهد؛
رویای کشورهای CIS در بنادر ایران
سعید رسولی: حرکت سازمان بنادردرراستای سیاست‌های کلی ابلاغی رهبری است
گروه بنادر- سعید قلیچی- در شرایطی که تحریم‌های غربی بر اقتصاد ایران و روسیه تأثیر گذاشته، کشورهای مشترک‌المنافع به عنوان شرکای استراتژیک، سرمایه‌گذاری در بنادر ایران را به عنوان ابزاری برای تقویت کریدورهای ترانزیتی مانند کریدور بین‌المللی شمال-جنوب افزایش داده‌اند. این سرمایه‌گذاری‌ها نه‌تنها تجارت منطقه‌ای را تسهیل می‌کنند، بلکه به کشورهای محاط در خشکی مانند قزاقستان، ازبکستان و ترکمنستان کمک می‌کنند تا به آب‌های آزاد دسترسی پیدا کنند. براساس گزارش‌های رسمی منتشرشده، این همکاری‌ها حجم تجارت را افزایش داده و ایران را به هابی برای تجارت اوراسیا تبدیل کرده است. با توجه به توافقات اخیر، مانند پیمان استراتژیک ۲۰ساله روسیه و ایران در ژانویه۲۰۲۵، انتظار می‌رود این روند شتاب گیرد.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، ایران با در اختیار داشتن بیش از ۵۸۰۰کیلومتر خط ساحلی در جنوب و شمال، موقعیتی بی‌بدیل برای ایفای نقش «دروازه دسترسی کشورهای محصور در خشکی آسیای‌مرکزی به آب‌های آزاد» دارد. در دهه اخیر، توجه کشورهای عضو جامعه کشورهای مستقل مشترک‌المنافع، مانند قزاقستان، ترکمنستان، ازبکستان، قرقیزستان و تاجیکستان به سرمایه‌گذاری در بنادر جنوبی ایران، به‌ویژه چابهار و بندرعباس، افزایش یافته است. سرمایه‌گذاری کشورهایCIS در بنادر ایران، بازتابی از تغییر توازن اقتصادی در اوراسیاست؛ جایی که ایران می‌تواند به پل راهبردی شمال به جنوب تبدیل شود.
کشورهای عضو جامعه کشورهای مستقل مشترک‌المنافع، شامل جمهوری‌های آسیای‌مرکزی و قفقاز، اغلب دسترسی مستقیم به آب‌های آزاد ندارند و برای توسعه تجارت بین‌المللی، نیازمند اتصال به بنادر خارجی هستند. در این میان، بنادر جنوبی ایران(به‌ویژه چابهار و بندرعباس) با موقعیت راهبردی در مسیر کریدور بین‌المللی شمال-جنوب و اتصال به اقیانوس هند، بهترین گزینه برای این کشورها محسوب می‌شود. سرمایه‌گذاری مستقیم کشورهایCIS در بنادر ایران، فراتر از یک همکاری تجاری، حرکتی ژئواکونومیک و راهبردی برای تثبیت موقعیت منطقه‌ای ایران و گریز این کشورها از وابستگی به مسیرهای چین یا روسیه است.
کشورهای CIS آماده تفاهم‌نامه و توافق‌نامه
سعید رسولی، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی در گفت‌وگو با پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی با اشاره به آغاز دور جدید فعالیت‌های این سازمان، اظهار کرد: در راستای اجرای سیاست‌های دولت چهاردهم و تاکیدات رئیس‌جمهور، تحقق برنامه هفتم پیشرفت با تمرکز بر اقتصاد دریامحور در دستور کار سازمان بنادر قرار گرفته است. وی با تاکید بر سیاست‌های کلی ابلاغی مقام معظم رهبری در حوزه اقتصاد دریامحور گفت: یکی از محورهای اصلی در این سیاست‌ها، جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در بنادر است که ما نیز در سازمان بنادر و دریانوردی، برنامه‌ریزی دقیقی برای تحقق آن انجام داده‌ایم.
رسولی افزود: در همین راستا، بازنگری اساسی در رویه‌ها، دستورالعمل‌ها و فرایندهای داخلی سازمان آغاز شده تا بستر لازم برای تسهیل سرمایه‌گذاری و حضور موثر سرمایه‌گذاران فراهم شود. وی در ادامه تصریح کرد: بوروکراسی زائد و فاصله گرفتن برخی دستورالعمل‌ها از روح قانون، موجب کندی در بهره‌برداری از فرصت‌های سرمایه‌گذاری شده که اکنون در حال اصلاح این روند هستیم. این مقام مسئول در وزارت راه و شهرسازی با اشاره به برخی پروژه‌های سرمایه‌گذاری که در گذشته متوقف شده بودند، اظهار کرد: احیای این پروژه‌ها و رفع موانع آن‌ها در دستور کار قرار دارد و خوشبختانه در همین مدت کوتاه، پیشرفت‌های قابل‌توجهی در برخی پروژه‌های مهم به دست آمده است.
مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی همچنین با اشاره به استقبال کشورهای همسایه، به‌ویژه کشورهای محصور در خشکی حوزهCIS، از سرمایه‌گذاری در بنادر ایران گفت: بیشتر این کشورها تمایل خود را برای بهره‌گیری از مسیر جمهوری اسلامی ایران در ترانزیت کالا اعلام کرده‌اند و برخی از آن‌ها حتی آماده ارائه تعهد رسمی دولتی برای عبور بار از مسیر کشور ما شده‌اند. وی افزود: با چندکشور نیز در آستانه امضای قراردادهای اجرایی سرمایه‌گذاری هستیم و برای امضای تفاهم‌نامه با برخی دیگر از این کشورها به جمع‌بندی نهایی رسیده‌ایم. رسولی ادامه داد: سرمایه‌گذاری‌های جدید، علاوه‌بر تقویت زیرساخت‌های ترانزیتی کشور، موجب افزایش سهم ایران در ترانزیت منطقه‌ای خواهد شد.
کریدورها، محور اصلی سرمایه‌گذاری روسیه
روسیه به عنوان بزرگ‌ترین عضوCIS، نقش محوری در سرمایه‌گذاری‌های بنادر ایران ایفا می‌کند. در جولای۲۰۲۴، گروهی از کارآفرینان روسی از بندر امیرآباد در استان مازندران بازدید کردند و یک شرکت روسی آمادگی خود را برای سرمایه‌گذاری در تولید محصولات نفتی در این بندر اعلام کرد. بندر امیرآباد، واقع در شرق دریای خزر، تنها از ۳۰درصد ظرفیت خود استفاده می‌کند و این سرمایه‌گذاری می‌تواند ظرفیت آن را افزایش دهد. علاوه‌بر این، روسیه و ایران در پایان۲۰۲۲ حدود ۲۵میلیارد دلار برای بهبود زیرساخت‌های کریدور شمال-جنوب سرمایه‌گذاری کرده‌اند که شامل توسعه بنادر، کانال‌های رودخانه‌ای و راه‌آهن می‌شود. این کریدور که طول آن حدود ۳۰۰۰کیلومتر است، روسیه را به بنادر ایرانی در اقیانوس هند متصل می‌کند.
در فوریه۲۰۲۵، وزرای حمل‌ونقل دوکشور برنامه عملیاتی برای سال۲۰۲۵ امضا کردند که شامل تکمیل لینک گم‌شده کریدور-راه‌آهن ۱۶۴کیلومتری رشت-آستارا می‌شود. روسیه در سال۲۰۲۳ در این پروژه سرمایه‌گذاری کرده و ایران قول تکمیل آن تا پایان۲۰۲۵ را داده است. همچنین روسیه پیشنهاد ایجاد کنسرسیوم حمل‌ونقل در منطقه دریای خزر و ساخت خط ریلی جدید در ساحل غربی خزر را برای تسهیل حمل‌ونقل به بنادر ایرانی ارائه کرده است. کل سرمایه‌گذاری روسیه درINSTC حدود ۱۳.۲۱میلیارد دلار است که بخشی از آن به‌طور غیرمستقیم به توسعه بنادر ایرانی مانند بندرعباس کمک می‌کند.
هدف‌گذاری ورود سرمایه سایر کشورها
بررسی گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد که قزاقستان به عنوان یکی از شرکای کلیدی در آسیای‌مرکزی، بر توسعه بنادر ایرانی برای رسیدن به هدف تجارت ۳میلیارد دلاری تمرکز کرده است. در دیدار وزرای راه دوکشور، بر لزوم توسعه بنادر ایرانی برای افزایش ترافیک تجاری تأکید و توافق شد کمیته مشترکی برای تدوین نقشه راه جامع تشکیل شود. در ژوئن۲۰۲۵، شرکت ایرانی گلدن‌لاین پیشنهاد ساخت ترمینال قزاقستانی در بندرعباس را داد. این شرکت ۲۵هکتار فضای کانتینری در اختیار دارد و آماده تخصیص ۳۰هکتار اضافی و سرمایه‌گذاری در ساخت ترمینال است. این پروژه صادرات و ترانزیت کالاهای قزاقستان، آسیای‌مرکزی، روسیه و آذربایجان به خلیج‌فارس، اقیانوس هند، آسیا و آفریقا را تسهیل می‌کند.
ازبکستان نیز توافقاتی برای ایجاد مرکز لجستیکی مشترک در بنادر بندرعباس و چابهار امضا کرده و شرکت‌هایش در ساخت ترمینال‌ها و انبارها در این بنادر مشارکت می‌کنند. این توافقات بخشی از تلاش برای گسترش تجارت به ۲میلیارد دلار سالانه است. ترکمنستان نیز در ژوئن۲۰۲۵، تفاهم‌نامه‌ای برای تقویت هماهنگی حمل‌ونقل دریایی و لجستیکی با ایران امضا کرد و در ماه مه، نقشه راه همکاری جامع دوساله را توافق کرد که بر حمل‌ونقل و لجستیک تمرکز دارد.
آذربایجان نیز در سال ۲۰۱۸ وام ترجیحی ۰.۵میلیارد دلاری برای بخش رشت-آستارا به ایران اعطا کرد، هرچند به دلیل تحریم‌ها استفاده نشده است. این کشور در پروژه‌های ریلی و بندریINSTC سرمایه‌گذاری کرده است. قرقیزستان نیز پیشنهاد استفاده از بنادر بندرعباس و چابهار را برای پیوستن به مسیرهای تجاری چین-آسیای مرکزی-ایران دریافت کرده است. کل سرمایه‌گذاریINSTC حدود ۳۸.۲میلیارد دلار است که ایران ۱۲.۸۷میلیارد دلار(۳۴درصد) برای راه‌آهن، جاده و بنادر مانند چابهار(۱۵۰میلیون دلار) و ترمینال فله در شهیدرجایی(۱.۲میلیارد دلار) نیاز دارد.
اهمیت استراتژیک و چرخش راهبردی
این سرمایه‌گذاری‌ها ایران را به عنوان پلی برای تجارتCIS با هند، خاورمیانه و آفریقا تقویت می‌کنند و INSTC زمان حمل‌ونقل را کاهش می‌دهد. با توجه به جنگ اوکراین و تحریم‌ها، این مسیرها جایگزین ایمن‌تری برای تجارت شرق-غرب ارائه می‌دهند. بااین‌حال، چالش‌هایی مانند تحریم‌ها(که باعث خروج شرکت‌های روسی از برخی پروژه‌ها شده) و نیاز به سرمایه بیشتر وجود دارد. در آینده، با تکمیل پروژه‌هایی مانند رشت-آستارا، حجم ترانزیت می‌تواند دوبرابر شود و روابط اقتصادی کشورهای مستقل مشترک‌المنافع با ایران را مستحکم‌تر کند. این روند نه‌تنها رشد اقتصادی ایجاد می‌کند، بلکه توازن ژئوپلیتیکی را در اوراسیا تغییر می‌دهد.
ورود سرمایه‌گذاران کشورهای مشترک‌المنافع به بنادر ایران، نشان‌دهنده چرخش راهبردی این کشورها به سمت جنوب و ایران به عنوان دروازه اوراسیا به جهان است. تقویت این مسیر می‌تواند وزن ژئوپلیتیکی ایران را افزایش داده، مسیرهای رقیب مانند زنگزور و گوادر را تضعیف کرده و انسجام اقتصادی آسیای‌مرکزی را به نفع ایران بازتعریف کند.
گروه بنادر- سعید قلیچی- در شرایطی که تحریم‌های غربی بر اقتصاد ایران و روسیه تأثیر گذاشته، کشورهای مشترک‌المنافع به عنوان شرکای استراتژیک، سرمایه‌گذاری در بنادر ایران را به عنوان ابزاری برای تقویت کریدورهای ترانزیتی مانند کریدور بین‌المللی شمال-جنوب افزایش داده‌اند. این سرمایه‌گذاری‌ها نه‌تنها تجارت منطقه‌ای را تسهیل می‌کنند، بلکه به کشورهای محاط در خشکی مانند قزاقستان، ازبکستان و ترکمنستان کمک می‌کنند تا به آب‌های آزاد دسترسی پیدا کنند. براساس گزارش‌های رسمی منتشرشده، این همکاری‌ها حجم تجارت را افزایش داده و ایران را به هابی برای تجارت اوراسیا تبدیل کرده است. با توجه به توافقات اخیر، مانند پیمان استراتژیک ۲۰ساله روسیه و ایران در ژانویه۲۰۲۵، انتظار می‌رود این روند شتاب گیرد.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، ایران با در اختیار داشتن بیش از ۵۸۰۰کیلومتر خط ساحلی در جنوب و شمال، موقعیتی بی‌بدیل برای ایفای نقش «دروازه دسترسی کشورهای محصور در خشکی آسیای‌مرکزی به آب‌های آزاد» دارد. در دهه اخیر، توجه کشورهای عضو جامعه کشورهای مستقل مشترک‌المنافع، مانند قزاقستان، ترکمنستان، ازبکستان، قرقیزستان و تاجیکستان به سرمایه‌گذاری در بنادر جنوبی ایران، به‌ویژه چابهار و بندرعباس، افزایش یافته است. سرمایه‌گذاری کشورهایCIS در بنادر ایران، بازتابی از تغییر توازن اقتصادی در اوراسیاست؛ جایی که ایران می‌تواند به پل راهبردی شمال به جنوب تبدیل شود.
کشورهای عضو جامعه کشورهای مستقل مشترک‌المنافع، شامل جمهوری‌های آسیای‌مرکزی و قفقاز، اغلب دسترسی مستقیم به آب‌های آزاد ندارند و برای توسعه تجارت بین‌المللی، نیازمند اتصال به بنادر خارجی هستند. در این میان، بنادر جنوبی ایران(به‌ویژه چابهار و بندرعباس) با موقعیت راهبردی در مسیر کریدور بین‌المللی شمال-جنوب و اتصال به اقیانوس هند، بهترین گزینه برای این کشورها محسوب می‌شود. سرمایه‌گذاری مستقیم کشورهایCIS در بنادر ایران، فراتر از یک همکاری تجاری، حرکتی ژئواکونومیک و راهبردی برای تثبیت موقعیت منطقه‌ای ایران و گریز این کشورها از وابستگی به مسیرهای چین یا روسیه است.
کشورهای CIS آماده تفاهم‌نامه و توافق‌نامه
سعید رسولی، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی در گفت‌وگو با پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی با اشاره به آغاز دور جدید فعالیت‌های این سازمان، اظهار کرد: در راستای اجرای سیاست‌های دولت چهاردهم و تاکیدات رئیس‌جمهور، تحقق برنامه هفتم پیشرفت با تمرکز بر اقتصاد دریامحور در دستور کار سازمان بنادر قرار گرفته است. وی با تاکید بر سیاست‌های کلی ابلاغی مقام معظم رهبری در حوزه اقتصاد دریامحور گفت: یکی از محورهای اصلی در این سیاست‌ها، جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در بنادر است که ما نیز در سازمان بنادر و دریانوردی، برنامه‌ریزی دقیقی برای تحقق آن انجام داده‌ایم.
رسولی افزود: در همین راستا، بازنگری اساسی در رویه‌ها، دستورالعمل‌ها و فرایندهای داخلی سازمان آغاز شده تا بستر لازم برای تسهیل سرمایه‌گذاری و حضور موثر سرمایه‌گذاران فراهم شود. وی در ادامه تصریح کرد: بوروکراسی زائد و فاصله گرفتن برخی دستورالعمل‌ها از روح قانون، موجب کندی در بهره‌برداری از فرصت‌های سرمایه‌گذاری شده که اکنون در حال اصلاح این روند هستیم. این مقام مسئول در وزارت راه و شهرسازی با اشاره به برخی پروژه‌های سرمایه‌گذاری که در گذشته متوقف شده بودند، اظهار کرد: احیای این پروژه‌ها و رفع موانع آن‌ها در دستور کار قرار دارد و خوشبختانه در همین مدت کوتاه، پیشرفت‌های قابل‌توجهی در برخی پروژه‌های مهم به دست آمده است.
مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی همچنین با اشاره به استقبال کشورهای همسایه، به‌ویژه کشورهای محصور در خشکی حوزهCIS، از سرمایه‌گذاری در بنادر ایران گفت: بیشتر این کشورها تمایل خود را برای بهره‌گیری از مسیر جمهوری اسلامی ایران در ترانزیت کالا اعلام کرده‌اند و برخی از آن‌ها حتی آماده ارائه تعهد رسمی دولتی برای عبور بار از مسیر کشور ما شده‌اند. وی افزود: با چندکشور نیز در آستانه امضای قراردادهای اجرایی سرمایه‌گذاری هستیم و برای امضای تفاهم‌نامه با برخی دیگر از این کشورها به جمع‌بندی نهایی رسیده‌ایم. رسولی ادامه داد: سرمایه‌گذاری‌های جدید، علاوه‌بر تقویت زیرساخت‌های ترانزیتی کشور، موجب افزایش سهم ایران در ترانزیت منطقه‌ای خواهد شد.
کریدورها، محور اصلی سرمایه‌گذاری روسیه
روسیه به عنوان بزرگ‌ترین عضوCIS، نقش محوری در سرمایه‌گذاری‌های بنادر ایران ایفا می‌کند. در جولای۲۰۲۴، گروهی از کارآفرینان روسی از بندر امیرآباد در استان مازندران بازدید کردند و یک شرکت روسی آمادگی خود را برای سرمایه‌گذاری در تولید محصولات نفتی در این بندر اعلام کرد. بندر امیرآباد، واقع در شرق دریای خزر، تنها از ۳۰درصد ظرفیت خود استفاده می‌کند و این سرمایه‌گذاری می‌تواند ظرفیت آن را افزایش دهد. علاوه‌بر این، روسیه و ایران در پایان۲۰۲۲ حدود ۲۵میلیارد دلار برای بهبود زیرساخت‌های کریدور شمال-جنوب سرمایه‌گذاری کرده‌اند که شامل توسعه بنادر، کانال‌های رودخانه‌ای و راه‌آهن می‌شود. این کریدور که طول آن حدود ۳۰۰۰کیلومتر است، روسیه را به بنادر ایرانی در اقیانوس هند متصل می‌کند.
در فوریه۲۰۲۵، وزرای حمل‌ونقل دوکشور برنامه عملیاتی برای سال۲۰۲۵ امضا کردند که شامل تکمیل لینک گم‌شده کریدور-راه‌آهن ۱۶۴کیلومتری رشت-آستارا می‌شود. روسیه در سال۲۰۲۳ در این پروژه سرمایه‌گذاری کرده و ایران قول تکمیل آن تا پایان۲۰۲۵ را داده است. همچنین روسیه پیشنهاد ایجاد کنسرسیوم حمل‌ونقل در منطقه دریای خزر و ساخت خط ریلی جدید در ساحل غربی خزر را برای تسهیل حمل‌ونقل به بنادر ایرانی ارائه کرده است. کل سرمایه‌گذاری روسیه درINSTC حدود ۱۳.۲۱میلیارد دلار است که بخشی از آن به‌طور غیرمستقیم به توسعه بنادر ایرانی مانند بندرعباس کمک می‌کند.
هدف‌گذاری ورود سرمایه سایر کشورها
بررسی گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد که قزاقستان به عنوان یکی از شرکای کلیدی در آسیای‌مرکزی، بر توسعه بنادر ایرانی برای رسیدن به هدف تجارت ۳میلیارد دلاری تمرکز کرده است. در دیدار وزرای راه دوکشور، بر لزوم توسعه بنادر ایرانی برای افزایش ترافیک تجاری تأکید و توافق شد کمیته مشترکی برای تدوین نقشه راه جامع تشکیل شود. در ژوئن۲۰۲۵، شرکت ایرانی گلدن‌لاین پیشنهاد ساخت ترمینال قزاقستانی در بندرعباس را داد. این شرکت ۲۵هکتار فضای کانتینری در اختیار دارد و آماده تخصیص ۳۰هکتار اضافی و سرمایه‌گذاری در ساخت ترمینال است. این پروژه صادرات و ترانزیت کالاهای قزاقستان، آسیای‌مرکزی، روسیه و آذربایجان به خلیج‌فارس، اقیانوس هند، آسیا و آفریقا را تسهیل می‌کند.
ازبکستان نیز توافقاتی برای ایجاد مرکز لجستیکی مشترک در بنادر بندرعباس و چابهار امضا کرده و شرکت‌هایش در ساخت ترمینال‌ها و انبارها در این بنادر مشارکت می‌کنند. این توافقات بخشی از تلاش برای گسترش تجارت به ۲میلیارد دلار سالانه است. ترکمنستان نیز در ژوئن۲۰۲۵، تفاهم‌نامه‌ای برای تقویت هماهنگی حمل‌ونقل دریایی و لجستیکی با ایران امضا کرد و در ماه مه، نقشه راه همکاری جامع دوساله را توافق کرد که بر حمل‌ونقل و لجستیک تمرکز دارد.
آذربایجان نیز در سال ۲۰۱۸ وام ترجیحی ۰.۵میلیارد دلاری برای بخش رشت-آستارا به ایران اعطا کرد، هرچند به دلیل تحریم‌ها استفاده نشده است. این کشور در پروژه‌های ریلی و بندریINSTC سرمایه‌گذاری کرده است. قرقیزستان نیز پیشنهاد استفاده از بنادر بندرعباس و چابهار را برای پیوستن به مسیرهای تجاری چین-آسیای مرکزی-ایران دریافت کرده است. کل سرمایه‌گذاریINSTC حدود ۳۸.۲میلیارد دلار است که ایران ۱۲.۸۷میلیارد دلار(۳۴درصد) برای راه‌آهن، جاده و بنادر مانند چابهار(۱۵۰میلیون دلار) و ترمینال فله در شهیدرجایی(۱.۲میلیارد دلار) نیاز دارد.
اهمیت استراتژیک و چرخش راهبردی
این سرمایه‌گذاری‌ها ایران را به عنوان پلی برای تجارتCIS با هند، خاورمیانه و آفریقا تقویت می‌کنند و INSTC زمان حمل‌ونقل را کاهش می‌دهد. با توجه به جنگ اوکراین و تحریم‌ها، این مسیرها جایگزین ایمن‌تری برای تجارت شرق-غرب ارائه می‌دهند. بااین‌حال، چالش‌هایی مانند تحریم‌ها(که باعث خروج شرکت‌های روسی از برخی پروژه‌ها شده) و نیاز به سرمایه بیشتر وجود دارد. در آینده، با تکمیل پروژه‌هایی مانند رشت-آستارا، حجم ترانزیت می‌تواند دوبرابر شود و روابط اقتصادی کشورهای مستقل مشترک‌المنافع با ایران را مستحکم‌تر کند. این روند نه‌تنها رشد اقتصادی ایجاد می‌کند، بلکه توازن ژئوپلیتیکی را در اوراسیا تغییر می‌دهد.
ورود سرمایه‌گذاران کشورهای مشترک‌المنافع به بنادر ایران، نشان‌دهنده چرخش راهبردی این کشورها به سمت جنوب و ایران به عنوان دروازه اوراسیا به جهان است. تقویت این مسیر می‌تواند وزن ژئوپلیتیکی ایران را افزایش داده، مسیرهای رقیب مانند زنگزور و گوادر را تضعیف کرده و انسجام اقتصادی آسیای‌مرکزی را به نفع ایران بازتعریف کند.