حالِ ناخوش نشر کتاب‌های دریایی
گروه دانش دریا- امید متین- «تولید دانش بومی» یکی از مهم ترین ارکان پیشرفت و موفقیت یک کشور تلقی می‌شود. معمولا دانش بومی خود را در قالب مقالات علمی و به‌ویژه کتاب، نشان می‌دهد. از این‌رو، مقالات علمی و کتاب‌های منتشره، شاخص مهم ارزیابی میزان کمی و کیفی رشد علمی یک کشور در یک موضوع خاص است.
به گزارش اقتصاد سرآمد، در کشور ما، شوربختانه کتاب‌های دریایی از جایگاه خوبی برخوردار نیستند. عناوین منتشره در هر سال به تعداد انگشتان دست هم نمی‌رسد. این در حالی است که تعداد مقالات منتشره، بسیار بیشتر از کتاب‌هاست. وجود تعدد مقالات علمی منتشره با محور دریا، نشان می‌دهد که استادان خوب، کارکشته و پژوهشگر در ایران وجود دارند، اما به تولید کتاب رغبتی نشان نمی‌دهند.
کمبود کتاب‌های دریایی
اغلب کتاب‌های منتشرشده، ترجمه هستند و ترجمه به معنای تولید دانش بومی نیست. تولید دانش بومی زمانی معنا پیدا می‌کند که استادان داخل کشور با تمرکز بر متر و معیار آموخته‌ها و اندوخته‌های خود، دست به نگارش بزنند و دوخصیصه مهم را ارتقاء ببخشند؛ اول: علم و دانش برآمده از تجارب علمی و عملی خود و دوم: افزودن نکته‌ای مثبت به مجموعه دانشی که در داخل تولید شده است.
توجه باید داشت که دانش ترجمه خوب است، اما هرگز مطابق با بوم و زیست علمی و عملی هیچ کشوری نیست. دانش زمانی کاربردی و معنادار می‌شود که زیست‌بوم خود را کاملا درک کرده و مطابق با آن باشد. بنابراین، دانش ترجمه‌ای، می‌تواند مسیر را نشان دهد، ولی هرگز نمی‌تواند هدف را محقق کند.
انگیزه‌های معکوس
برخی استادان بر این باورند که «انگیزه امتیاز برای ارتقا» باعث می‌شود که استادان از نگارش کتاب صرف‌نظر کنند، زیرا بسیار زمان‌بر است؛ این در حالی است که در فرصت نگارش کتاب می‌توان چندین مقاله نوشت و امتیازهای بیشتری به دست آورد! اینکه امتیاز افزایش رتبه استادان صرفا براساس کتاب باشد که جای مناقشه است و رهبر معظم انقلاب نیز به این مهم اشاره داشتند. به نظر می‌رسد باید دوران مقاله‌نویسی برای ارتقا را پایان‌یافته دانست. بهتر است به جای مقاله و انتشار در مجلات خارجی، به سمت کاربرد عملیاتی علم رفت. از این گذشته، بهتر است به جای مقاله، کتاب را شاخص امتیازآوری قرار داد تا دانش بومی پراکنده در مقالات در مجلدات کتاب جمع شود و کشور را از فقر کتاب‌های دریایی نجات دهد.
هرچه هست، انگار انگیزاننده‌ها معکوس عمل کرده‌اند و نتیجه آن شده که حال کتاب دریایی ایران خوب نباشد. متولی مشخصی را هم نمی‌شود در نظر گرفت تا چون‌وچرای مسئله را از او پرسید یا انتظاری از او داشت. گویا کتاب دریایی رهاشده و در اختیار مترجمان است و نویسندگان داخلی، بسیار سخت می‌توانند یک کتاب را بنویسند و سخت‌تر از آن اینکه، آن را منتشر کنند. مشکلاتی که در نگارش کتاب از یک سو و کسب مجوز و سپس چاپخانه و کاغذ و انتشار از دیگر سو، وجود دارد، کار کتاب را سخت می‌کند و این در حالی است که این مشکلات اغلب در مقاله نیست؛ وقت کمتری می‌خواهد، زحمت و هزینه چاپ و نشر را هم ندارد.
چه باید کرد؟
به نظر می‌رسد، رصد و پایش مجموعه فعالیت‌های علمی در حوزه دریا امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است، اما این کاری است که متولی معین و مشخصی ندارد. هم‌اکنون در کشور، چندین و چند مدل همایش‌های علمی و تخصصی برگزار می‌شود، ولی اغلب پراکنده، بدون ارتباط طولی و اغلب دفعی است. ضمن اینکه استادان حوزه دریا باید در مصدر این فعالیت باشند که نیستند. حتی دانشجویان دریایی هم مخاطب و هدف اصلی این همایش‌ها نیست. این بی‌شک نقص بزرگی است.
نکته دیگر این است که برخلاف دنیای مدرن، نقد کتاب‌های دریایی در ایران جایی ندارد. نقد کتاب در سایر بخش‌ها به‌خصوص در حوزه علوم انسانی و فلسفه و ادبیات جاافتاده است و ما شاهد برگزاری چندهزارمین نشست تخصصی نقد کتاب در این حوالی هستیم، اما در حوزه کتاب دریایی تقریبا هیچ!
به هر روی، نگاه به مقوله کتاب و توجه به دانش بومی حائزاهمیت است و امیدواریم شخصیتی حقیقی یا حقوقی که بتواند مسیر کتاب و تولید دانش بومی را بپیماید، پیدا شود و مسیر کتاب دریایی را بازتر و روان‌تر کند. حل این مسئله بی‌تردید به دست و دانش با کفایت استادان حوزه دریایی امکان‌پذیر است. اگر متولی مشخص با هم‌اندیشی با استادان به سراغ حل مسئله برود، به سرعت بارقه‌های امید نورانی خواهند شد. حیف است در کشوری دریایی، از میان مجموع کتاب‌های دریایی، اکثریت ترجمه باشند و قلیلی نگارش داخلی.
گمان می‌رود در صورت پیگیری این موضوع، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز بنابه رسالت ذاتی خود، به این مهم ورود کرده و از بهبود شرایط کتاب‌های دریایی حمایت کند. لازم به ذکر است که کتاب‌های دریایی صرفا نباید در بخش دانشگاهی مدنظر قرار گیرد، بلکه سایر اقشار، به‌ویژه قشر کودک و نوجوان را هم باید در بر گیرد.
به گزارش اقتصاد سرآمد، در کشور ما، شوربختانه کتاب‌های دریایی از جایگاه خوبی برخوردار نیستند. عناوین منتشره در هر سال به تعداد انگشتان دست هم نمی‌رسد. این در حالی است که تعداد مقالات منتشره، بسیار بیشتر از کتاب‌هاست. وجود تعدد مقالات علمی منتشره با محور دریا، نشان می‌دهد که استادان خوب، کارکشته و پژوهشگر در ایران وجود دارند، اما به تولید کتاب رغبتی نشان نمی‌دهند.
کمبود کتاب‌های دریایی
اغلب کتاب‌های منتشرشده، ترجمه هستند و ترجمه به معنای تولید دانش بومی نیست. تولید دانش بومی زمانی معنا پیدا می‌کند که استادان داخل کشور با تمرکز بر متر و معیار آموخته‌ها و اندوخته‌های خود، دست به نگارش بزنند و دوخصیصه مهم را ارتقاء ببخشند؛ اول: علم و دانش برآمده از تجارب علمی و عملی خود و دوم: افزودن نکته‌ای مثبت به مجموعه دانشی که در داخل تولید شده است.
توجه باید داشت که دانش ترجمه خوب است، اما هرگز مطابق با بوم و زیست علمی و عملی هیچ کشوری نیست. دانش زمانی کاربردی و معنادار می‌شود که زیست‌بوم خود را کاملا درک کرده و مطابق با آن باشد. بنابراین، دانش ترجمه‌ای، می‌تواند مسیر را نشان دهد، ولی هرگز نمی‌تواند هدف را محقق کند.
انگیزه‌های معکوس
برخی استادان بر این باورند که «انگیزه امتیاز برای ارتقا» باعث می‌شود که استادان از نگارش کتاب صرف‌نظر کنند، زیرا بسیار زمان‌بر است؛ این در حالی است که در فرصت نگارش کتاب می‌توان چندین مقاله نوشت و امتیازهای بیشتری به دست آورد! اینکه امتیاز افزایش رتبه استادان صرفا براساس کتاب باشد که جای مناقشه است و رهبر معظم انقلاب نیز به این مهم اشاره داشتند. به نظر می‌رسد باید دوران مقاله‌نویسی برای ارتقا را پایان‌یافته دانست. بهتر است به جای مقاله و انتشار در مجلات خارجی، به سمت کاربرد عملیاتی علم رفت. از این گذشته، بهتر است به جای مقاله، کتاب را شاخص امتیازآوری قرار داد تا دانش بومی پراکنده در مقالات در مجلدات کتاب جمع شود و کشور را از فقر کتاب‌های دریایی نجات دهد.
هرچه هست، انگار انگیزاننده‌ها معکوس عمل کرده‌اند و نتیجه آن شده که حال کتاب دریایی ایران خوب نباشد. متولی مشخصی را هم نمی‌شود در نظر گرفت تا چون‌وچرای مسئله را از او پرسید یا انتظاری از او داشت. گویا کتاب دریایی رهاشده و در اختیار مترجمان است و نویسندگان داخلی، بسیار سخت می‌توانند یک کتاب را بنویسند و سخت‌تر از آن اینکه، آن را منتشر کنند. مشکلاتی که در نگارش کتاب از یک سو و کسب مجوز و سپس چاپخانه و کاغذ و انتشار از دیگر سو، وجود دارد، کار کتاب را سخت می‌کند و این در حالی است که این مشکلات اغلب در مقاله نیست؛ وقت کمتری می‌خواهد، زحمت و هزینه چاپ و نشر را هم ندارد.
چه باید کرد؟
به نظر می‌رسد، رصد و پایش مجموعه فعالیت‌های علمی در حوزه دریا امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است، اما این کاری است که متولی معین و مشخصی ندارد. هم‌اکنون در کشور، چندین و چند مدل همایش‌های علمی و تخصصی برگزار می‌شود، ولی اغلب پراکنده، بدون ارتباط طولی و اغلب دفعی است. ضمن اینکه استادان حوزه دریا باید در مصدر این فعالیت باشند که نیستند. حتی دانشجویان دریایی هم مخاطب و هدف اصلی این همایش‌ها نیست. این بی‌شک نقص بزرگی است.
نکته دیگر این است که برخلاف دنیای مدرن، نقد کتاب‌های دریایی در ایران جایی ندارد. نقد کتاب در سایر بخش‌ها به‌خصوص در حوزه علوم انسانی و فلسفه و ادبیات جاافتاده است و ما شاهد برگزاری چندهزارمین نشست تخصصی نقد کتاب در این حوالی هستیم، اما در حوزه کتاب دریایی تقریبا هیچ!
به هر روی، نگاه به مقوله کتاب و توجه به دانش بومی حائزاهمیت است و امیدواریم شخصیتی حقیقی یا حقوقی که بتواند مسیر کتاب و تولید دانش بومی را بپیماید، پیدا شود و مسیر کتاب دریایی را بازتر و روان‌تر کند. حل این مسئله بی‌تردید به دست و دانش با کفایت استادان حوزه دریایی امکان‌پذیر است. اگر متولی مشخص با هم‌اندیشی با استادان به سراغ حل مسئله برود، به سرعت بارقه‌های امید نورانی خواهند شد. حیف است در کشوری دریایی، از میان مجموع کتاب‌های دریایی، اکثریت ترجمه باشند و قلیلی نگارش داخلی.
گمان می‌رود در صورت پیگیری این موضوع، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز بنابه رسالت ذاتی خود، به این مهم ورود کرده و از بهبود شرایط کتاب‌های دریایی حمایت کند. لازم به ذکر است که کتاب‌های دریایی صرفا نباید در بخش دانشگاهی مدنظر قرار گیرد، بلکه سایر اقشار، به‌ویژه قشر کودک و نوجوان را هم باید در بر گیرد.