«سرآمد» بررسی کرد؛
چشم‌انداز توسعه کریدورهای سبز در دریاهای جهان
گروه انرژی- سعید قلیچی - با توجه به سهم ۸۰درصدی بخش کشتیرانی در تجارت جهانی، این حوزه به عنوان یکی از محورهای اصلی تاب‌آوری اقتصادی جهانی شناخته می‌شود. در طول دهه‌های گذشته تغییرات اقلیمی، تنش‌های ژئوپلیتیکی و اختلال در گلوگاه‌های دریایی مانند کانال‌های سوئز، پاناما و دریای سرخ، اهمیت ترانزیت دریایی را برای کشورها افزایش داده است. از طرف دیگر، در دنیای امروز که تغییرات آب‌وهوایی به یکی از بزرگ‌ترین تهدیدهای بشریت تبدیل شده، صنعت کشتیرانی که مسئولیت حدود ۳درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای جهانی را داراست، در کانون توجه قرار گرفته است. سیاست کربن‌زدایی سازمان بین‌المللی دریانوردی، پیشرفت‌ها در سوخت‌های سبز، اتوماسیون و بنادر مقاوم در برابر آب‌وهوا، در تحول این بخش تاثیرگذار بوده‌اند.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، در این میان کریدورهای سبز کشتیرانی به عنوان مسیری استراتژیک برای کاهش انتشار کربن، بر پایه استفاده از سوخت‌های کم‌کربن یا صفرکربن مانند هیدروژن، آمونیاک و بیوفول‌ها تعریف می‌شوند. محور ساختاری گذار حملونقل دریایی در کاهش کربن دریاها، احیا و توسعه کریدورهای کشتیرانی سبز است. این کریدورها به عنوان مسیرهای دریایی ویژه برای تسریع در روند کربن‌زدایی با تمرکز بر کشتی‌های بدون انتشار گازهای گلخانه‌ای، سوخت‌های جایگزین و اقدامات بهره‌وری، طراحی و با اقدام مشترک دولت‌ها و صنایع تقویت می‌شوند.
کریدورهای سبز کشتیرانی در جهان امروز، نه‌تنها مسیرهای تجاری خاص بین بنادر عمده را هدف قرار می‌دهند، بلکه زیرساخت‌های لازم برای سوخت‌رسانی، تجهیزات بندری و هماهنگی زنجیره تأمین را فراهم می‌کنند. گسترش این کریدورها می‌تواند تا سال۲۰۵۰، انتشار گازهای گلخانه‌ای صنعت را به صفر برساند و به اهداف سازمان بین‌المللی دریانوردی کمک کند. در این میان غول‌های کشتیرانی جهان که بیش از ۸۰درصد تجارت جهانی را مدیریت می‌کنند، نقش محوری در اجرایی کردن کریدورهای سبز ایفا می‌کنند؛ شرکت‌هایی که براساس گزارش‌های منتشرشده بیش از ۲۰پروژه کریدور سبز دریایی را رهبری می‌کنند. این غول‌های کشتیرانی جهان با سرمایه‌گذاری در کشتی‌های سوخت‌انعطاف‌پذیر و همکاری با دولت‌ها، مسیر را برای مقیاس‌پذیری فناوری‌های پاک هموار کرده‌اند.
این رویکردی است که به باور کارشناسان؛ نه‌تنها به کاهش انتشار کمک می‌کند، بلکه به عنوان ابزاری برای مدرن‌سازی ناوگان و حفظ رهبری بازار عمل می‌کند. شرکت کشتیرانیMaersk به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین شرکت‌های حملونقل دریایی در جهان با تمرکز بر کریدورهای اقیانوس اطلس و آسیا-اروپا، تقاضای سوخت سبز را تضمین کرده و زنجیره تأمین را پایدار می‌سازد. بدون تعهد غول‌های کشتیرانی جهان که اغلب با حمایت دولتی همراه است، کریدورهای سبز از حالت آزمایشی خارج نشده و به یک تحول جهانی تبدیل نمی‌شوند. طبق گزارش‌ها، این سیاست می‌تواند تا سال۲۰۳۰، حدود ۳۰درصد از انتشار صنعت را کاهش دهد و به اقتصادهای وابسته به دریانوردی، مزیت رقابتی ببخشد.
کشورهای پیشتاز در کریدورهای سبز دریایی
کشورهای پیشرو با تعهدات سیاسی و سرمایه‌گذاری‌های کلان، الگویی برای جهان شده‌اند. ایالات متحده و نروژ رهبری چالش کشتیرانی سبز را برعهده دارند و بیش از ۴۰اعلامیه پیشرفت درCOP29 ارائه کرده‌اند. ۲۲کشور از جمله ژاپن، آلمان، بریتانیا و فرانسه نیز متعهد به ایجاد کریدورهای صفرکربنی شده‌اند. اسپانیا با تمرکز بر مسیرهای مدیترانه‌ای، به عنوان پیشگام اروپا ظاهر شده و 8مسیر امیدوارکننده را شناسایی کرده است. در آسیا، سنگاپور و چین(با بنادر شانگهای و گوانگژو) کریدورهایی به روتردام و ناگویا ایجاد کرده‌اند. اتحادیه اروپا نیز با پروژه‌ای مشابه، بنادر اروپایی را به شرکای جهانی متصل می‌کند. در آمریکای‌شمالی، بنادر ونکوور، سیاتل و پرنس روپرت در حال توسعه مسیرهای اقیانوس آرام هستند. این کشورها با سیاست‌های ملی، مانند یارانه‌های سوخت سبز، رشد ۴۰درصدی کریدورها را در سال۲۰۲۳ رقم زده‌اند.
بررسی‌های بیشتر نشان می‌دهد که سنگاپور یک قطب جهانی سوخت سبز بوده یا نروژ در فناوری کشتی‌های بدون آلاینده پیشرو است. همچنین شیلی از کریدورهای سبز اقیانوس آرام حمایت و کشورهای ساحلی آفریقا، گسترش بنادر را به رشد اقتصاد آبی پیوند می‌دهند. در این راستا، اولویت مشترک واضح و شامل ایجاد کریدورهای کشتیرانی کم‌کربن و انعطاف‌پذیر جهت تجارت پایدار و کارآمد است. در منطقه هند و اقیانوسیه، اتصال دریایی هم از تاب‌آوری اقتصادی و هم از امنیت منطقه‌ای حمایت می‌کند. استرالیا در حال ارتقای بنادر خود برای ادغام با زنجیره‌های تأمین آسیایی است و کشورهای جزیره‌ای اقیانوس آرام در حال اجرای آزمایشی حملونقل بین جزیره‌ای کم‌کربن برای کاهش هزینه‌ها و انتشار گازهای گلخانه‌ای هستند. همچنین برای نیوزیلند که تجارت آن عمدتاً به ارتباطات دریایی وابسته است، نقش حملونقل دریایی احتمالاً با افزایش هزینه‌ها و محدودیت‌های کربن در صنعت هوانوردی، افزایش یابد. شکل‌دهی به کریدورهای سبز و تاب‌آور در سراسر اقیانوسیه برای تضمین دسترسی به بازار، دستیابی به اهداف اقلیمی و محافظت از زنجیره‌های تأمین در برابر شوک‌های جهانی بسیار مهم خواهد بود.
فرصت‌ها و چالش‌های پیش رو
به باور کارشناسان؛ کریدورهای سبز فراتر از کاهش انتشارCO2، مزایای زیست‌محیطی و اقتصادی گسترده‌ای به همراه دارند. از جمله بهبود کیفیت هوا و کاهش آلودگی صوتی در بنادر، افزایش تنوع‌زیستی دریایی و صرفه‌جویی در هزینه‌های عملیاتی به دلیل کارایی سوخت بالاتر. علاوه‌بر این، ایجاد شغل‌های جدید در بخش‌های فناوری پاک –مانند تولید سوخت هیدروژن– و تحریک نوآوری در زنجیره ارزش، از دیگر دستاوردها هستند. برای مثال، در کریدورهای قطب شمال، استفاده از سوخت‌های کم‌کربن نه‌تنها انتشار را کاهش می‌دهد، بلکه از ذوب یخ‌ها و از دست رفتن تنوع‌زیستی جلوگیری می‌کند.
با وجود پیشرفت‌ها، چالش‌هایی مانند کمبود زیرساخت سوخت‌رسانی، هزینه‌های بالای اولیه(تا ۵۰درصد بیشتر از سوخت‌های فسیلی) و نیاز به هماهنگی بین‌المللی، مانع اصلی هستند. بنادر اغلب با موانع فنی مانند ادغام در زنجیره تأمین روبه‌رو هستند و فقدان استانداردهای جهانی، ریسک سرمایه‌گذاری را افزایش می‌دهد. علاوه‌بر این، «دیوار امکان‌پذیری» –به‌ویژه در مسیرهای دور– می‌تواند رشد را کند کند، مگر اینکه دولت‌ها یارانه‌های هدفمند ارائه دهند. بااین‌حال، فناوری‌های نوین مانند ردیابی دیجیتال، می‌توانند این چالش‌ها را کاهش دهند.
گزارش‌های مختلفی نیز منتشر شده است که بر مبنای آن‌ها، کریدورهای حملونقل سبز باید به گونه‌ای طراحی شوند که تاب‌آوری و برابری را در بر داشته باشند. تجمیع منابع و به اشتراک‌گذاری زیرساخت‌ها در امتداد مسیرهای کلیدی می‌تواند سوخت‌های پاک را از نظر تجاری مقرون‌به‌صرفه کند. همچنین مقررات هماهنگ انتشار گازهای گلخانه‌ای، دسترسی هماهنگ به سوخت و سیستم‌های بندری سازگار، اصلاحات سیاستی مورد نیاز برای جذب سرمایه‌گذاری را فراهم می‌کنند. مدل‌های موفق کریدور باید با واقعیت‌های کشورهای کوچک، وابسته به صادرات و جزیره‌ای، به‌ویژه در کشورهای جنوب جهانی، سازگار شوند تا اطمینان حاصل شود که آن‌ها به عنوان شرکت‌کنندگان فعال در این گذار سود می‌برند.
جایگاه ایران در کریدورهای سبز دریایی
کارشناسان معتقدند که ایران با موقعیت ژئوپلیتیکی منحصربه‌فرد به عنوان پلی بین آسیا، اروپا و آفریقا، پتانسیل عظیمی برای نقش‌آفرینی در کریدورهای سبز دریایی دارد. خلیج فارس، به عنوان یکی از حیاتی‌ترین مسیرهای نفتی جهان، می‌تواند به کریدور سبز تبدیل شود و تنگه هرمز را از تهدیدات اقتصادی نجات دهد. ایران در کریدور شمال-جنوب که با روسیه و هند همکاری می‌کند، می‌تواند فناوری‌های سبز را ادغام کند و تا سال ۲۰۳۰، ۳۰میلیون تن کالا را جابه‌جا کند. علاوه‌بر این، کریدور خلیج فارس-دریای سیاه، زمان حملونقل به اروپا را ۴۰درصد کاهش می‌دهد و ایران را به هاب ترانزیتی تبدیل می‌کند.
ایجاد کریدورهای سبز دریایی، فرصت‌های اقتصادی بی‌نظیری برای ایران به ارمغان می‌آورد. نخست، کاهش هزینه‌های حملونقل تا ۱.۵میلیارد دلار سالانه از طریق کارایی سوخت و جذب سرمایه‌گذاری خارجی در زیرساخت‌های هیدروژن. دوم، افزایش حجم تجارت با چین و اروپا از طریق مسیرهای سبز که می‌تواند صادرات غیرنفتی را دوبرابر کند. سوم، ایجاد هزاران شغل در بنادر چابهار و بندرعباس و تحریک صنایع مرتبط مانند تولید سوخت‌های تجدیدپذیر. در نهایت، این رویکرد می‌تواند تحریم‌ها را دور بزند و ایران را به شریک کلیدی در امنیت انرژی سبز جهانی تبدیل کند؛ مشروط به سیاست‌های داخلی پایدار و همکاری‌های منطقه‌ای. در مجموع، کریدورهای سبز نه‌تنها یک ضرورت زیست‌محیطی، بلکه فرصتی برای بازسازی اقتصادی جهانی و منطقه‌ای هستند. ایران با بهره‌برداری هوشمندانه از موقعیت خود، می‌تواند از حاشیه به مرکز این تحول بپیوندد.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، در این میان کریدورهای سبز کشتیرانی به عنوان مسیری استراتژیک برای کاهش انتشار کربن، بر پایه استفاده از سوخت‌های کم‌کربن یا صفرکربن مانند هیدروژن، آمونیاک و بیوفول‌ها تعریف می‌شوند. محور ساختاری گذار حملونقل دریایی در کاهش کربن دریاها، احیا و توسعه کریدورهای کشتیرانی سبز است. این کریدورها به عنوان مسیرهای دریایی ویژه برای تسریع در روند کربن‌زدایی با تمرکز بر کشتی‌های بدون انتشار گازهای گلخانه‌ای، سوخت‌های جایگزین و اقدامات بهره‌وری، طراحی و با اقدام مشترک دولت‌ها و صنایع تقویت می‌شوند.
کریدورهای سبز کشتیرانی در جهان امروز، نه‌تنها مسیرهای تجاری خاص بین بنادر عمده را هدف قرار می‌دهند، بلکه زیرساخت‌های لازم برای سوخت‌رسانی، تجهیزات بندری و هماهنگی زنجیره تأمین را فراهم می‌کنند. گسترش این کریدورها می‌تواند تا سال۲۰۵۰، انتشار گازهای گلخانه‌ای صنعت را به صفر برساند و به اهداف سازمان بین‌المللی دریانوردی کمک کند. در این میان غول‌های کشتیرانی جهان که بیش از ۸۰درصد تجارت جهانی را مدیریت می‌کنند، نقش محوری در اجرایی کردن کریدورهای سبز ایفا می‌کنند؛ شرکت‌هایی که براساس گزارش‌های منتشرشده بیش از ۲۰پروژه کریدور سبز دریایی را رهبری می‌کنند. این غول‌های کشتیرانی جهان با سرمایه‌گذاری در کشتی‌های سوخت‌انعطاف‌پذیر و همکاری با دولت‌ها، مسیر را برای مقیاس‌پذیری فناوری‌های پاک هموار کرده‌اند.
این رویکردی است که به باور کارشناسان؛ نه‌تنها به کاهش انتشار کمک می‌کند، بلکه به عنوان ابزاری برای مدرن‌سازی ناوگان و حفظ رهبری بازار عمل می‌کند. شرکت کشتیرانیMaersk به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین شرکت‌های حملونقل دریایی در جهان با تمرکز بر کریدورهای اقیانوس اطلس و آسیا-اروپا، تقاضای سوخت سبز را تضمین کرده و زنجیره تأمین را پایدار می‌سازد. بدون تعهد غول‌های کشتیرانی جهان که اغلب با حمایت دولتی همراه است، کریدورهای سبز از حالت آزمایشی خارج نشده و به یک تحول جهانی تبدیل نمی‌شوند. طبق گزارش‌ها، این سیاست می‌تواند تا سال۲۰۳۰، حدود ۳۰درصد از انتشار صنعت را کاهش دهد و به اقتصادهای وابسته به دریانوردی، مزیت رقابتی ببخشد.
کشورهای پیشتاز در کریدورهای سبز دریایی
کشورهای پیشرو با تعهدات سیاسی و سرمایه‌گذاری‌های کلان، الگویی برای جهان شده‌اند. ایالات متحده و نروژ رهبری چالش کشتیرانی سبز را برعهده دارند و بیش از ۴۰اعلامیه پیشرفت درCOP29 ارائه کرده‌اند. ۲۲کشور از جمله ژاپن، آلمان، بریتانیا و فرانسه نیز متعهد به ایجاد کریدورهای صفرکربنی شده‌اند. اسپانیا با تمرکز بر مسیرهای مدیترانه‌ای، به عنوان پیشگام اروپا ظاهر شده و 8مسیر امیدوارکننده را شناسایی کرده است. در آسیا، سنگاپور و چین(با بنادر شانگهای و گوانگژو) کریدورهایی به روتردام و ناگویا ایجاد کرده‌اند. اتحادیه اروپا نیز با پروژه‌ای مشابه، بنادر اروپایی را به شرکای جهانی متصل می‌کند. در آمریکای‌شمالی، بنادر ونکوور، سیاتل و پرنس روپرت در حال توسعه مسیرهای اقیانوس آرام هستند. این کشورها با سیاست‌های ملی، مانند یارانه‌های سوخت سبز، رشد ۴۰درصدی کریدورها را در سال۲۰۲۳ رقم زده‌اند.
بررسی‌های بیشتر نشان می‌دهد که سنگاپور یک قطب جهانی سوخت سبز بوده یا نروژ در فناوری کشتی‌های بدون آلاینده پیشرو است. همچنین شیلی از کریدورهای سبز اقیانوس آرام حمایت و کشورهای ساحلی آفریقا، گسترش بنادر را به رشد اقتصاد آبی پیوند می‌دهند. در این راستا، اولویت مشترک واضح و شامل ایجاد کریدورهای کشتیرانی کم‌کربن و انعطاف‌پذیر جهت تجارت پایدار و کارآمد است. در منطقه هند و اقیانوسیه، اتصال دریایی هم از تاب‌آوری اقتصادی و هم از امنیت منطقه‌ای حمایت می‌کند. استرالیا در حال ارتقای بنادر خود برای ادغام با زنجیره‌های تأمین آسیایی است و کشورهای جزیره‌ای اقیانوس آرام در حال اجرای آزمایشی حملونقل بین جزیره‌ای کم‌کربن برای کاهش هزینه‌ها و انتشار گازهای گلخانه‌ای هستند. همچنین برای نیوزیلند که تجارت آن عمدتاً به ارتباطات دریایی وابسته است، نقش حملونقل دریایی احتمالاً با افزایش هزینه‌ها و محدودیت‌های کربن در صنعت هوانوردی، افزایش یابد. شکل‌دهی به کریدورهای سبز و تاب‌آور در سراسر اقیانوسیه برای تضمین دسترسی به بازار، دستیابی به اهداف اقلیمی و محافظت از زنجیره‌های تأمین در برابر شوک‌های جهانی بسیار مهم خواهد بود.
فرصت‌ها و چالش‌های پیش رو
به باور کارشناسان؛ کریدورهای سبز فراتر از کاهش انتشارCO2، مزایای زیست‌محیطی و اقتصادی گسترده‌ای به همراه دارند. از جمله بهبود کیفیت هوا و کاهش آلودگی صوتی در بنادر، افزایش تنوع‌زیستی دریایی و صرفه‌جویی در هزینه‌های عملیاتی به دلیل کارایی سوخت بالاتر. علاوه‌بر این، ایجاد شغل‌های جدید در بخش‌های فناوری پاک –مانند تولید سوخت هیدروژن– و تحریک نوآوری در زنجیره ارزش، از دیگر دستاوردها هستند. برای مثال، در کریدورهای قطب شمال، استفاده از سوخت‌های کم‌کربن نه‌تنها انتشار را کاهش می‌دهد، بلکه از ذوب یخ‌ها و از دست رفتن تنوع‌زیستی جلوگیری می‌کند.
با وجود پیشرفت‌ها، چالش‌هایی مانند کمبود زیرساخت سوخت‌رسانی، هزینه‌های بالای اولیه(تا ۵۰درصد بیشتر از سوخت‌های فسیلی) و نیاز به هماهنگی بین‌المللی، مانع اصلی هستند. بنادر اغلب با موانع فنی مانند ادغام در زنجیره تأمین روبه‌رو هستند و فقدان استانداردهای جهانی، ریسک سرمایه‌گذاری را افزایش می‌دهد. علاوه‌بر این، «دیوار امکان‌پذیری» –به‌ویژه در مسیرهای دور– می‌تواند رشد را کند کند، مگر اینکه دولت‌ها یارانه‌های هدفمند ارائه دهند. بااین‌حال، فناوری‌های نوین مانند ردیابی دیجیتال، می‌توانند این چالش‌ها را کاهش دهند.
گزارش‌های مختلفی نیز منتشر شده است که بر مبنای آن‌ها، کریدورهای حملونقل سبز باید به گونه‌ای طراحی شوند که تاب‌آوری و برابری را در بر داشته باشند. تجمیع منابع و به اشتراک‌گذاری زیرساخت‌ها در امتداد مسیرهای کلیدی می‌تواند سوخت‌های پاک را از نظر تجاری مقرون‌به‌صرفه کند. همچنین مقررات هماهنگ انتشار گازهای گلخانه‌ای، دسترسی هماهنگ به سوخت و سیستم‌های بندری سازگار، اصلاحات سیاستی مورد نیاز برای جذب سرمایه‌گذاری را فراهم می‌کنند. مدل‌های موفق کریدور باید با واقعیت‌های کشورهای کوچک، وابسته به صادرات و جزیره‌ای، به‌ویژه در کشورهای جنوب جهانی، سازگار شوند تا اطمینان حاصل شود که آن‌ها به عنوان شرکت‌کنندگان فعال در این گذار سود می‌برند.
جایگاه ایران در کریدورهای سبز دریایی
کارشناسان معتقدند که ایران با موقعیت ژئوپلیتیکی منحصربه‌فرد به عنوان پلی بین آسیا، اروپا و آفریقا، پتانسیل عظیمی برای نقش‌آفرینی در کریدورهای سبز دریایی دارد. خلیج فارس، به عنوان یکی از حیاتی‌ترین مسیرهای نفتی جهان، می‌تواند به کریدور سبز تبدیل شود و تنگه هرمز را از تهدیدات اقتصادی نجات دهد. ایران در کریدور شمال-جنوب که با روسیه و هند همکاری می‌کند، می‌تواند فناوری‌های سبز را ادغام کند و تا سال ۲۰۳۰، ۳۰میلیون تن کالا را جابه‌جا کند. علاوه‌بر این، کریدور خلیج فارس-دریای سیاه، زمان حملونقل به اروپا را ۴۰درصد کاهش می‌دهد و ایران را به هاب ترانزیتی تبدیل می‌کند.
ایجاد کریدورهای سبز دریایی، فرصت‌های اقتصادی بی‌نظیری برای ایران به ارمغان می‌آورد. نخست، کاهش هزینه‌های حملونقل تا ۱.۵میلیارد دلار سالانه از طریق کارایی سوخت و جذب سرمایه‌گذاری خارجی در زیرساخت‌های هیدروژن. دوم، افزایش حجم تجارت با چین و اروپا از طریق مسیرهای سبز که می‌تواند صادرات غیرنفتی را دوبرابر کند. سوم، ایجاد هزاران شغل در بنادر چابهار و بندرعباس و تحریک صنایع مرتبط مانند تولید سوخت‌های تجدیدپذیر. در نهایت، این رویکرد می‌تواند تحریم‌ها را دور بزند و ایران را به شریک کلیدی در امنیت انرژی سبز جهانی تبدیل کند؛ مشروط به سیاست‌های داخلی پایدار و همکاری‌های منطقه‌ای. در مجموع، کریدورهای سبز نه‌تنها یک ضرورت زیست‌محیطی، بلکه فرصتی برای بازسازی اقتصادی جهانی و منطقه‌ای هستند. ایران با بهره‌برداری هوشمندانه از موقعیت خود، می‌تواند از حاشیه به مرکز این تحول بپیوندد.