فسفر تهدید خاموش برای اکوسیستم و زندگی انسان‌ها
فسفر در رسوبات خلیج فارس و دریای عمان؛ تهدید خاموش برای اکوسیستم و زندگی انسان‌ها
براساس پژوهش های انجام شده، خلیج فارس و دریای عمان نه تنها از نظر اقتصادی و ژئوپلیتیک اهمیت فراوان دارند، بلکه زیستگاه میلیون‌ها موجود دریایی به شمار می‌روند. با این حال، نتایج مطالعه‌ای تازه نشان می‌دهد این پهنه‌های آبی با تهدیدی خاموش مواجه هستند: انباشت فسفر در رسوبات کف دریا.
فسفر یکی از عناصر کلیدی در چرخه حیات است که برای رشد گیاهان و جلبک‌ها ضرورت دارد. بدون فسفر، تولید مواد آلی و ادامه زنجیره غذایی در دریا امکان‌پذیر نیست. با این حال، همان‌طور که کمبود فسفر می‌تواند رشد موجودات را مختل کند، فراوانی بیش از اندازه آن نیز به همان میزان خطرناک است. ورود بیش از حد فسفر به محیط‌های آبی موجب رشد بی‌رویه جلبک‌ها یا همان پدیده «شکوفایی جلبکی» می‌شود؛ پدیده‌ای که اکسیژن محلول آب را کاهش می‌دهد، بوی نامطبوع ایجاد می‌کند، حیات آبزیان را تهدید می‌سازد و حتی می‌تواند منجر به مسمومیت و مرگ گسترده ماهی‌ها شود.
به گزارش اقتصادسرآمد به نقل از دکتر کمال الدین کر سرپرست پژوهش پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی ، این تحقیق برای نخستین بار به‌طور جامع اشکال مختلف فسفر را در رسوبات سطحی خلیج فارس و دریای عمان بررسی کرده است. محققان طی دو فصل تابستان و زمستان از ۹۵ ایستگاه نمونه‌برداری انجام داده‌اند. نتایج نشان می‌دهد غلظت فسفر کل در رسوبات این مناطق بین ۶۰۰ تا ۱۳۵۰ میکروگرم در هر گرم رسوب متغیر است؛ مقداری که در بسیاری از موارد بالاتر از استانداردهای جهانی گزارش شده است.
Image removed.
نکته نگران‌کننده در یافته های این پژوهش این است که همه فسفر موجود در رسوبات در همان‌جا باقی نمی‌ماند. بخشی از آن در شرایط محیطی خاص، مانند تغییر دما یا کاهش اکسیژن، دوباره آزاد شده و وارد آب می‌شود به گفته محققان این پژوهش در تابستان و زمستان به‌ترتیب ۲۹ و ۲۵ درصد فسفر رسوبات قابلیت آزاد شدن و بازگشت به چرخه آبزیان را دارند. این بخش با نام فسفر قابل‌دسترس زیستی شناخته می‌شود و می‌تواند به‌طور مستقیم در رشد جلبک‌ها نقش ایفا کند.
برای ارزیابی وضعیت آلودگی از شاخصی به نام PPI استفاده شد. نتایج نشان داد که این شاخص در اغلب نقاط عددی بیش از ۱ را نشان می‌دهد؛ به این معنا که رسوبات منطقه در وضعیت هشدار قرار دارند.
انباشت بالای فسفر و آزاد شدن آن در آب می‌تواند پیامدهای زیست‌محیطی و انسانی متعددی به همراه داشته باشد:
تشدید پدیده شکوفایی جلبکی مضر (HABs) و در نتیجه مسمومیت یا مرگ آبزیان،
کاهش اکسیژن محلول و ایجاد شرایط خفگی برای ماهی‌ها،
تهدید زیستگاه‌های حساس مانند مرجان‌ها و صدف‌ها و تسریع فرایند اسیدی شدن آب،
خسارت اقتصادی به صیادان محلی و کاهش امنیت غذایی در منطقه.
چنین پیامدهایی نه‌تنها اکوسیستم‌های دریایی بلکه زندگی و معیشت جوامع انسانی حاشیه خلیج فارس و دریای عمان را معرض خطر قرار داده و مستقیماً تهدید می‌کند.
برای مقابله با این تهدید و پیامدهای زیست‌محیطی و انسانی، مجموعه‌ای از اقدامات ضروری است:
کاهش ورود فاضلاب‌های شهری و صنعتی به دریا از طریق ایجاد تصفیه‌خانه‌های مؤثر،
مدیریت هوشمندانه مصرف کودهای شیمیایی در بخش کشاورزی،
پایش مداوم کیفیت آب و رسوبات برای شناسایی تغییرات در کوتاه‌مدت،
تقویت همکاری علمی و مدیریتی میان کشورهای حاشیه خلیج فارس و دریای عمان برای حفاظت از این اکوسیستم‌های ارزشمند.
جمع‌بندی
یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد که رسوبات خلیج فارس و دریای عمان از نظر فسفر در وضعیت هشدار قرار دارند. اگر اقدام‌های پیشگیرانه و مدیریتی به‌موقع صورت نگیرد، احتمال بروز بحران‌های زیست‌محیطی از جمله مرگ‌ومیر گسترده آبزیان و کاهش شدید تنوع زیستی در آینده وجود خواهد داشت.
تایج کامل این تحقیق در نشریه معتبر Deep Sea Research منتشر شده است:
https://doi.org/10.1016/j.dsr2.2025.105524
فسفر یکی از عناصر کلیدی در چرخه حیات است که برای رشد گیاهان و جلبک‌ها ضرورت دارد. بدون فسفر، تولید مواد آلی و ادامه زنجیره غذایی در دریا امکان‌پذیر نیست. با این حال، همان‌طور که کمبود فسفر می‌تواند رشد موجودات را مختل کند، فراوانی بیش از اندازه آن نیز به همان میزان خطرناک است. ورود بیش از حد فسفر به محیط‌های آبی موجب رشد بی‌رویه جلبک‌ها یا همان پدیده «شکوفایی جلبکی» می‌شود؛ پدیده‌ای که اکسیژن محلول آب را کاهش می‌دهد، بوی نامطبوع ایجاد می‌کند، حیات آبزیان را تهدید می‌سازد و حتی می‌تواند منجر به مسمومیت و مرگ گسترده ماهی‌ها شود.
به گزارش اقتصادسرآمد به نقل از دکتر کمال الدین کر سرپرست پژوهش پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی ، این تحقیق برای نخستین بار به‌طور جامع اشکال مختلف فسفر را در رسوبات سطحی خلیج فارس و دریای عمان بررسی کرده است. محققان طی دو فصل تابستان و زمستان از ۹۵ ایستگاه نمونه‌برداری انجام داده‌اند. نتایج نشان می‌دهد غلظت فسفر کل در رسوبات این مناطق بین ۶۰۰ تا ۱۳۵۰ میکروگرم در هر گرم رسوب متغیر است؛ مقداری که در بسیاری از موارد بالاتر از استانداردهای جهانی گزارش شده است.
Image removed.
نکته نگران‌کننده در یافته های این پژوهش این است که همه فسفر موجود در رسوبات در همان‌جا باقی نمی‌ماند. بخشی از آن در شرایط محیطی خاص، مانند تغییر دما یا کاهش اکسیژن، دوباره آزاد شده و وارد آب می‌شود به گفته محققان این پژوهش در تابستان و زمستان به‌ترتیب ۲۹ و ۲۵ درصد فسفر رسوبات قابلیت آزاد شدن و بازگشت به چرخه آبزیان را دارند. این بخش با نام فسفر قابل‌دسترس زیستی شناخته می‌شود و می‌تواند به‌طور مستقیم در رشد جلبک‌ها نقش ایفا کند.
برای ارزیابی وضعیت آلودگی از شاخصی به نام PPI استفاده شد. نتایج نشان داد که این شاخص در اغلب نقاط عددی بیش از ۱ را نشان می‌دهد؛ به این معنا که رسوبات منطقه در وضعیت هشدار قرار دارند.
انباشت بالای فسفر و آزاد شدن آن در آب می‌تواند پیامدهای زیست‌محیطی و انسانی متعددی به همراه داشته باشد:
تشدید پدیده شکوفایی جلبکی مضر (HABs) و در نتیجه مسمومیت یا مرگ آبزیان،
کاهش اکسیژن محلول و ایجاد شرایط خفگی برای ماهی‌ها،
تهدید زیستگاه‌های حساس مانند مرجان‌ها و صدف‌ها و تسریع فرایند اسیدی شدن آب،
خسارت اقتصادی به صیادان محلی و کاهش امنیت غذایی در منطقه.
چنین پیامدهایی نه‌تنها اکوسیستم‌های دریایی بلکه زندگی و معیشت جوامع انسانی حاشیه خلیج فارس و دریای عمان را معرض خطر قرار داده و مستقیماً تهدید می‌کند.
برای مقابله با این تهدید و پیامدهای زیست‌محیطی و انسانی، مجموعه‌ای از اقدامات ضروری است:
کاهش ورود فاضلاب‌های شهری و صنعتی به دریا از طریق ایجاد تصفیه‌خانه‌های مؤثر،
مدیریت هوشمندانه مصرف کودهای شیمیایی در بخش کشاورزی،
پایش مداوم کیفیت آب و رسوبات برای شناسایی تغییرات در کوتاه‌مدت،
تقویت همکاری علمی و مدیریتی میان کشورهای حاشیه خلیج فارس و دریای عمان برای حفاظت از این اکوسیستم‌های ارزشمند.
جمع‌بندی
یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد که رسوبات خلیج فارس و دریای عمان از نظر فسفر در وضعیت هشدار قرار دارند. اگر اقدام‌های پیشگیرانه و مدیریتی به‌موقع صورت نگیرد، احتمال بروز بحران‌های زیست‌محیطی از جمله مرگ‌ومیر گسترده آبزیان و کاهش شدید تنوع زیستی در آینده وجود خواهد داشت.
تایج کامل این تحقیق در نشریه معتبر Deep Sea Research منتشر شده است:
https://doi.org/10.1016/j.dsr2.2025.105524