«سرآمد» بررسی می‌کند؛
راهکار برون رفت از دور تسلسل توسعه بندر چابهارچیست؟
گروه دریاپایه- فشارهای آمریکا به هند برای خروج سریع‌تر از پروژه توسعه بندر چابهار بیشتر شده است. مدتی قبل بود که برخی رسانه‌ها از اولتیماتوم 45روزه(حالا حدود یک‌ماه) دولت دونالد ترامپ به هندی‌ها برای خروج از پروژه بندر اقیانوسی ایران را منتشر کردند. بندر چابهار در حقیقت بخشی از کریدور حملونقل بین‌المللی شمال-جنوب است که هند را به روسیه و اروپا متصل می‌کند. در چنین شرایطی لغو تمدید معافیت‌های هند در چابهار، این کشور را در موقعیت دشواری قرار داده است. این در حالی است که برخی مسئولان و کارشناسان حوزه حملونقل کشور باور دارند که توسعه بندر چابهار در آینده با استفاده از توان و ظرفیت‌های مجموعه‌های داخلی امکان‌پذیر خواهد بود. بررسی‌ها نیز نشان می‌دهد که شاید فرایندهای منجربه رونق بندر چابهار با فشار تحریم‌های آمریکا، کندتر از گذشته شود، اما تحریم‌ها هیچ‌گاه توسعه را در بخش‌های مختلف اقتصادی ایران را متوقف نکرده است.
به گزارش اقتصاد سرآمد، بندر چابهار واقع در جنوب‌شرقی ایران و بر کرانه‌های دریای عمان، به‌عنوان تنها بندر اقیانوسی این کشور، نقشی محوری در نقشه ژئوپلیتیک و تجاری منطقه ایفا می‌کند. این بندر نه‌تنها دسترسی مستقیم به اقیانوس هند را فراهم می‌آورد، بلکه به‌عنوان دروازه‌ای کلیدی در کریدور حملونقل بین‌المللی شمال-جنوب عمل می‌کند و مسیرهای تجاری میان هند، آسیای‌میانه و اوراسیا را هموار می‌سازد. باوجود چالش‌های ژئوپلیتیک، از جمله فشارهای فزاینده ایالات‌متحده، چشم‌انداز توسعه چابهار همچنان روشن است و سرمایه‌گذاری‌های داخلی، به‌ویژه از سوی شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، موتور محرکه این پیشرفت محسوب می‌شود.
در حالی‌که فشارهای خارجی توسعه را کند می‌کند، سرمایه‌گذاران داخلی، به‌ویژه گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، می‌تواند نقش پررنگی در پیشبرد پروژه ایفا کنند. مدتی قبل بود که محمدرضا مدرس‌خیابانی، مدیرعامل گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد که این شرکت برنامه‌ریزی برای افزایش سرمایه‌گذاری در چابهار، از جمله گسترش تعداد کانتینرها، اسکله‌ها و امکانات لجستیکی را دارد. گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، به‌عنوان بزرگ‌ترین شرکت کشتیرانی ایران، نه‌تنها در عملیات بندری، بلکه در اتصال چابهار به شبکه کریدور شمال-جنوب سرمایه‌گذاری می‌کند. این رویکرد داخلی، وابستگی به شرکای خارجی را کاهش داده و چابهار را به هابی مقاوم در برابر تحریم‌ها تبدیل کرده است.
چراغ سبز کشتیرانی برای رونق چابهار
هفته گذشته بود که رسانه‌ها گزارش دادند که که محمدرضا مدرس‌خیابانی، مدیرعامل کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده است، در سال اول حضور گروه کشتیرانی در بندر چابهار موفق شدیم عملیات کانتینر این بندر را از صفر به جابه‌جایی ۶هزارTEU کانتینر برسانیم در سال۱۴۰۳ این رقم به ۸۸هزارTEU جهش یافت و پیش‌بینی می‌کنیم این رقم در پایان سال‌جاری به ۱۳۰هزارTEU کانتینر برسد که معنای دیگر آن این است که بندر چابهار از رتبه آخر بنادر جنوب کشور به دومین بندر بزرگ این منطقه پس از بندرعباس ارتقاء پیدا می‌کند.
نایب‌رئیس هیات‌مدیره کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران همچنین تصریح کرد: با تکمیل راه‌آهن زاهدان به چابهار کریدور شمال-جنوب در مرحله‌ای تازه‌ای قرار می‌گیرد که کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران آمادگی کامل دارد که حملونقل کالا از این مسیر را توسعه دهد. بنابراین از مدت‌ها قبل اعلام کرده‌ایم خروج سرمایه‌گذاران خارجی از بندر چابهار هیچ لطمه‌ای به بندر نخواهد زد و کشتیرانی آماده است روند توسعه بندر را نیز تسریع ببخشد.
آنطور که روابط‌عمومی مجموعه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران منتشر کرده است، مدرس‌خیابانی در ادامه اظهارات خود به موضوع استفاده از توان داخلی از سوی کشتیرانی جمهوری اسلامی پرداخت و بیان داشت: ۸۰درصد از نیاز‌های جاری ناوگان با استفاده از توان تولید داخلی تامین می‌شود و از این طریق سالانه حدود ۳۰۰میلیون دلار به بازار داخلی تزریق می‌شود. وی افزود: خرید ۱۵۰دستگاه واگن طی سال۱۴۰۳ از تولیدکنندگان داخلی و همچنین انجام بخش بزرگی از تعمیرات شناور‌ها و کانتینرها در داخل کشور نیز از جمله تلاش‌های گروه کشتیرانی برای یاری رساندن به اقتصاد و تولید ملی می‌توان برشمرد.
اهمیت استراتژیک چابهار در کریدور
کریدور بین‌المللی شمال-جنوب، با طول تقریبی ۷۲۰۰کیلومتر، شبکه‌ای چندوجهی از حملونقل دریایی، ریلی و جاده‌ای است که بنادر شمالی روسیه را به خلیج‌فارس و اقیانوس هند متصل می‌کند. چابهار به‌عنوان نقطه انتهایی جنوبی این کریدور، ظرفیت پذیرش کشتی‌های غول‌پیکر با بیش از ۱۰۰هزار تن بار را دارد و برخلاف بندرعباس، دسترسی مستقیم به مسیرهای اقیانوسی را بدون عبور از تنگه هرمز تضمین می‌کند. این ویژگی، چابهار را به هاب تجاری ایده‌آلی برای صادرات هند به افغانستان، ازبکستان و روسیه تبدیل کرده و زمان حمل کالا را تا ۴۰درصد کاهش می‌دهد.
در سال‌های اخیر، فعالیت بندر شتاب گرفته است. براساس گزارش‌های اخیر، چابهار در اکتبر۲۰۲۵ رکورد جدیدی در بارگیری کالا ثبت کرده و حجم تجارت آن رو به افزایش است. هند، به‌عنوان شریک اصلی، از مه۲۰۲۴ شاهد رشد قابل‌توجهی در عملیات بندری بوده و سرمایه‌گذاری ۱۲۰میلیون دلاری در تجهیزات و خط اعتباری ۲۵۰میلیون دلاری برای زیرساخت‌ها را تعهد کرده است. روسیه نیز از اتصال چابهار به گره‌های کلیدی کریدور شمال-جنوب حمایت کرده و این پروژه را به‌عنوان ابزاری برای تقویت تجارت اوراسیایی می‌بیند. بااین‌حال، تنش‌های ژئوپلیتیک، از جمله رقابت چین-آمریکا در بنادر رقیب مانند گوادر و پاسنی، سایه‌ای بر این چشم‌انداز انداخته است.
کارشناسان معتقدند که تحریم چابهار می‌تواند تبعات گسترده‌ای برای شرکت‌های هندی به همراه داشته باشد و بر روابط مالی و تجاری آن‌ها در سطح بین‌المللی اثرگذار باشد. تحلیلگران بر این باورند که دهلی‌نو ناگزیر خواهد بود میان ادامه همکاری با تهران و رعایت تحریم‌های آمریکا یکی را انتخاب کند؛ موضوعی که می‌تواند تأثیر مستقیم بر روابط هند با ایران، ایالات متحده و حتی سایر بازیگران منطقه‌ای از جمله روسیه و چین داشته باشد. تحریم‌های مربوط به بندر چابهار درست یک روز پس از بازگشت تحریم‌های گسترده سازمان ملل علیه ایران اجرایی شد. طبق گزارش خبرگزاری فرانسه، ایالات متحده، متحدان اروپایی و رژیم صهیونیستی همگی ایران را به دلیل برنامه هسته‌ای‌اش هدف قرار داده‌اند.یکی از بزرگ‌ترین موانع پیش روی توسعه چابهار، سیاست فشار حداکثری ایالات متحده علیه ایران است. در ۲۱سپتامبر۲۰۲۵، وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد که معافیت تحریم‌های صادرشده در سال۲۰۱۸ برای بندر چابهار را از ۲۹سپتامبر لغو می‌کند. این معافیت که به هند اجازه می‌داد بدون ترس از تحریم‌های ثانویه، پروژه را پیش ببرد، اکنون به پایان رسیده و دهلی‌نو را در دوراهی استراتژیک قرار داده است. هند بر تعهد استراتژیک خود پافشاری می‌کند و چابهار را لنگرگاه اتصال به اوراسیا می‌داند. مقامات هندی در حال بررسی گزینه‌هایی مانند سرمایه‌گذاری‌های جایگزین یا مذاکرات دیپلماتیک هستند، اما لغو معافیت می‌تواند پروژه را تا ۳۷۰میلیون دلار سرمایه‌گذاری هندی‌ها به تعویق بیندازد.
مسیر پیش روی توسعه چابهار
مدتی قبل بود که محمد راستاد، مدیرعامل اسبق سازمان بنادر و دریانوردی در گفت‌وگویی با «ایلنا» درباره آثار لغو معافیت تحریم بندر شهیدبهشتی در چابهار اظهار داشت: معافیت تحریمی بندر چابهار امتیاز ویژه‌ای برای این بندر نبود و تنها مشمول انتقال بخشی از بار هند از بندر به افغانستان می‌شد. به گفته مدیرعامل اسبق سازمان بنادر و دریانوردی، این معافیت تحریمی امتیاز ویژه‌ای برای بندر چابهار محسوب نمی‌شد و تنها جنبه سمبلیک و جو روانی داشت. «راستاد» تاکید کرد: موضوع مهم این است که اساسا در این مدت یکی از بهانه‌ها و دلایلی که ترمینال اپراتوری هندی برای عدم‌تامین تجهیزات بندر چابهار اعلام می‌کرد، همین موانع تحریمی بود. عملا هیچ معافیت تحریمی ملموس و واقعی برای بندر چابهار وجود نداشت و شاید چیزی روی کاغذ بود و مشمول امتیاز خاصی نبود و عملا الان هم برداشتن معافیت‌ها اثری ندارد.کارشناسان باور دارند که این اقدام که در اصل ایران را هدف گرفته است، پیامدهای منفی جدی برای هند نیز خواهد داشت؛ چراکه این کشور به همراه ایران مشغول توسعه بندر چابهار بوده و از آن برای دسترسی به افغانستان و آسیای مرکزی استفاده می‌کرد. منابع آگاه گفته‌اند، این تصمیم ضربه بزرگی به برنامه‌های هند برای توسعه این بندر راهبردی وارد می‌کند؛ بندری که در نزدیکی بندر گوادر پاکستان که توسط چین در حال توسعه است، قرار دارد.لغو تمدید معافیت تحریم‌های آمریکا بدون شک فرایند توسعه بندر چابهار را کندتر خواهد کرد و چالش‌هایی برای شرکای خارجی مانند هند ایجاد می‌کند. بااین‌حال، مسیر توسعه بنادر ایران متوقف نمی‌شود؛ سرمایه‌گذاری‌های داخلی مانند کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و حمایت‌های منطقه‌ای از کریدور شمال-جنوب، چابهار را به‌عنوان ستون‌فقرات تجارت اوراسیایی حفظ خواهند کرد. در نهایت، این بندر نه‌تنها یک پروژه اقتصادی، بلکه نمادی از تاب‌آوری ژئوپلیتیک ایران در برابر فشارهای خارجی است. آینده چابهار، با تمرکز بر خودکفایی، روشن‌تر از همیشه به نظر می‌رسد.
به گزارش اقتصاد سرآمد، بندر چابهار واقع در جنوب‌شرقی ایران و بر کرانه‌های دریای عمان، به‌عنوان تنها بندر اقیانوسی این کشور، نقشی محوری در نقشه ژئوپلیتیک و تجاری منطقه ایفا می‌کند. این بندر نه‌تنها دسترسی مستقیم به اقیانوس هند را فراهم می‌آورد، بلکه به‌عنوان دروازه‌ای کلیدی در کریدور حملونقل بین‌المللی شمال-جنوب عمل می‌کند و مسیرهای تجاری میان هند، آسیای‌میانه و اوراسیا را هموار می‌سازد. باوجود چالش‌های ژئوپلیتیک، از جمله فشارهای فزاینده ایالات‌متحده، چشم‌انداز توسعه چابهار همچنان روشن است و سرمایه‌گذاری‌های داخلی، به‌ویژه از سوی شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، موتور محرکه این پیشرفت محسوب می‌شود.
در حالی‌که فشارهای خارجی توسعه را کند می‌کند، سرمایه‌گذاران داخلی، به‌ویژه گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، می‌تواند نقش پررنگی در پیشبرد پروژه ایفا کنند. مدتی قبل بود که محمدرضا مدرس‌خیابانی، مدیرعامل گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد که این شرکت برنامه‌ریزی برای افزایش سرمایه‌گذاری در چابهار، از جمله گسترش تعداد کانتینرها، اسکله‌ها و امکانات لجستیکی را دارد. گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، به‌عنوان بزرگ‌ترین شرکت کشتیرانی ایران، نه‌تنها در عملیات بندری، بلکه در اتصال چابهار به شبکه کریدور شمال-جنوب سرمایه‌گذاری می‌کند. این رویکرد داخلی، وابستگی به شرکای خارجی را کاهش داده و چابهار را به هابی مقاوم در برابر تحریم‌ها تبدیل کرده است.
چراغ سبز کشتیرانی برای رونق چابهار
هفته گذشته بود که رسانه‌ها گزارش دادند که که محمدرضا مدرس‌خیابانی، مدیرعامل کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده است، در سال اول حضور گروه کشتیرانی در بندر چابهار موفق شدیم عملیات کانتینر این بندر را از صفر به جابه‌جایی ۶هزارTEU کانتینر برسانیم در سال۱۴۰۳ این رقم به ۸۸هزارTEU جهش یافت و پیش‌بینی می‌کنیم این رقم در پایان سال‌جاری به ۱۳۰هزارTEU کانتینر برسد که معنای دیگر آن این است که بندر چابهار از رتبه آخر بنادر جنوب کشور به دومین بندر بزرگ این منطقه پس از بندرعباس ارتقاء پیدا می‌کند.
نایب‌رئیس هیات‌مدیره کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران همچنین تصریح کرد: با تکمیل راه‌آهن زاهدان به چابهار کریدور شمال-جنوب در مرحله‌ای تازه‌ای قرار می‌گیرد که کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران آمادگی کامل دارد که حملونقل کالا از این مسیر را توسعه دهد. بنابراین از مدت‌ها قبل اعلام کرده‌ایم خروج سرمایه‌گذاران خارجی از بندر چابهار هیچ لطمه‌ای به بندر نخواهد زد و کشتیرانی آماده است روند توسعه بندر را نیز تسریع ببخشد.
آنطور که روابط‌عمومی مجموعه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران منتشر کرده است، مدرس‌خیابانی در ادامه اظهارات خود به موضوع استفاده از توان داخلی از سوی کشتیرانی جمهوری اسلامی پرداخت و بیان داشت: ۸۰درصد از نیاز‌های جاری ناوگان با استفاده از توان تولید داخلی تامین می‌شود و از این طریق سالانه حدود ۳۰۰میلیون دلار به بازار داخلی تزریق می‌شود. وی افزود: خرید ۱۵۰دستگاه واگن طی سال۱۴۰۳ از تولیدکنندگان داخلی و همچنین انجام بخش بزرگی از تعمیرات شناور‌ها و کانتینرها در داخل کشور نیز از جمله تلاش‌های گروه کشتیرانی برای یاری رساندن به اقتصاد و تولید ملی می‌توان برشمرد.
اهمیت استراتژیک چابهار در کریدور
کریدور بین‌المللی شمال-جنوب، با طول تقریبی ۷۲۰۰کیلومتر، شبکه‌ای چندوجهی از حملونقل دریایی، ریلی و جاده‌ای است که بنادر شمالی روسیه را به خلیج‌فارس و اقیانوس هند متصل می‌کند. چابهار به‌عنوان نقطه انتهایی جنوبی این کریدور، ظرفیت پذیرش کشتی‌های غول‌پیکر با بیش از ۱۰۰هزار تن بار را دارد و برخلاف بندرعباس، دسترسی مستقیم به مسیرهای اقیانوسی را بدون عبور از تنگه هرمز تضمین می‌کند. این ویژگی، چابهار را به هاب تجاری ایده‌آلی برای صادرات هند به افغانستان، ازبکستان و روسیه تبدیل کرده و زمان حمل کالا را تا ۴۰درصد کاهش می‌دهد.
در سال‌های اخیر، فعالیت بندر شتاب گرفته است. براساس گزارش‌های اخیر، چابهار در اکتبر۲۰۲۵ رکورد جدیدی در بارگیری کالا ثبت کرده و حجم تجارت آن رو به افزایش است. هند، به‌عنوان شریک اصلی، از مه۲۰۲۴ شاهد رشد قابل‌توجهی در عملیات بندری بوده و سرمایه‌گذاری ۱۲۰میلیون دلاری در تجهیزات و خط اعتباری ۲۵۰میلیون دلاری برای زیرساخت‌ها را تعهد کرده است. روسیه نیز از اتصال چابهار به گره‌های کلیدی کریدور شمال-جنوب حمایت کرده و این پروژه را به‌عنوان ابزاری برای تقویت تجارت اوراسیایی می‌بیند. بااین‌حال، تنش‌های ژئوپلیتیک، از جمله رقابت چین-آمریکا در بنادر رقیب مانند گوادر و پاسنی، سایه‌ای بر این چشم‌انداز انداخته است.
کارشناسان معتقدند که تحریم چابهار می‌تواند تبعات گسترده‌ای برای شرکت‌های هندی به همراه داشته باشد و بر روابط مالی و تجاری آن‌ها در سطح بین‌المللی اثرگذار باشد. تحلیلگران بر این باورند که دهلی‌نو ناگزیر خواهد بود میان ادامه همکاری با تهران و رعایت تحریم‌های آمریکا یکی را انتخاب کند؛ موضوعی که می‌تواند تأثیر مستقیم بر روابط هند با ایران، ایالات متحده و حتی سایر بازیگران منطقه‌ای از جمله روسیه و چین داشته باشد. تحریم‌های مربوط به بندر چابهار درست یک روز پس از بازگشت تحریم‌های گسترده سازمان ملل علیه ایران اجرایی شد. طبق گزارش خبرگزاری فرانسه، ایالات متحده، متحدان اروپایی و رژیم صهیونیستی همگی ایران را به دلیل برنامه هسته‌ای‌اش هدف قرار داده‌اند.یکی از بزرگ‌ترین موانع پیش روی توسعه چابهار، سیاست فشار حداکثری ایالات متحده علیه ایران است. در ۲۱سپتامبر۲۰۲۵، وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد که معافیت تحریم‌های صادرشده در سال۲۰۱۸ برای بندر چابهار را از ۲۹سپتامبر لغو می‌کند. این معافیت که به هند اجازه می‌داد بدون ترس از تحریم‌های ثانویه، پروژه را پیش ببرد، اکنون به پایان رسیده و دهلی‌نو را در دوراهی استراتژیک قرار داده است. هند بر تعهد استراتژیک خود پافشاری می‌کند و چابهار را لنگرگاه اتصال به اوراسیا می‌داند. مقامات هندی در حال بررسی گزینه‌هایی مانند سرمایه‌گذاری‌های جایگزین یا مذاکرات دیپلماتیک هستند، اما لغو معافیت می‌تواند پروژه را تا ۳۷۰میلیون دلار سرمایه‌گذاری هندی‌ها به تعویق بیندازد.
مسیر پیش روی توسعه چابهار
مدتی قبل بود که محمد راستاد، مدیرعامل اسبق سازمان بنادر و دریانوردی در گفت‌وگویی با «ایلنا» درباره آثار لغو معافیت تحریم بندر شهیدبهشتی در چابهار اظهار داشت: معافیت تحریمی بندر چابهار امتیاز ویژه‌ای برای این بندر نبود و تنها مشمول انتقال بخشی از بار هند از بندر به افغانستان می‌شد. به گفته مدیرعامل اسبق سازمان بنادر و دریانوردی، این معافیت تحریمی امتیاز ویژه‌ای برای بندر چابهار محسوب نمی‌شد و تنها جنبه سمبلیک و جو روانی داشت. «راستاد» تاکید کرد: موضوع مهم این است که اساسا در این مدت یکی از بهانه‌ها و دلایلی که ترمینال اپراتوری هندی برای عدم‌تامین تجهیزات بندر چابهار اعلام می‌کرد، همین موانع تحریمی بود. عملا هیچ معافیت تحریمی ملموس و واقعی برای بندر چابهار وجود نداشت و شاید چیزی روی کاغذ بود و مشمول امتیاز خاصی نبود و عملا الان هم برداشتن معافیت‌ها اثری ندارد.کارشناسان باور دارند که این اقدام که در اصل ایران را هدف گرفته است، پیامدهای منفی جدی برای هند نیز خواهد داشت؛ چراکه این کشور به همراه ایران مشغول توسعه بندر چابهار بوده و از آن برای دسترسی به افغانستان و آسیای مرکزی استفاده می‌کرد. منابع آگاه گفته‌اند، این تصمیم ضربه بزرگی به برنامه‌های هند برای توسعه این بندر راهبردی وارد می‌کند؛ بندری که در نزدیکی بندر گوادر پاکستان که توسط چین در حال توسعه است، قرار دارد.لغو تمدید معافیت تحریم‌های آمریکا بدون شک فرایند توسعه بندر چابهار را کندتر خواهد کرد و چالش‌هایی برای شرکای خارجی مانند هند ایجاد می‌کند. بااین‌حال، مسیر توسعه بنادر ایران متوقف نمی‌شود؛ سرمایه‌گذاری‌های داخلی مانند کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و حمایت‌های منطقه‌ای از کریدور شمال-جنوب، چابهار را به‌عنوان ستون‌فقرات تجارت اوراسیایی حفظ خواهند کرد. در نهایت، این بندر نه‌تنها یک پروژه اقتصادی، بلکه نمادی از تاب‌آوری ژئوپلیتیک ایران در برابر فشارهای خارجی است. آینده چابهار، با تمرکز بر خودکفایی، روشن‌تر از همیشه به نظر می‌رسد.