«پیشکسوتان دریا» الگوسازی برای نسل جدید
امید متین- هر قشری از جامعه، با پیشکسوتان خود گرامی داشته می‌شود. اکرام بزرگانی که سال‌های سال عمر خود را صرف یک حرفه و فعالیت کرده‌اند و اکنون به دلیل کهولت سن، گوشه نشین شده‌اند، نماد مهمی برای شناخت شخصیت یک صنف و حرفه هستند. این نماد نشان می‌دهد که یک جامعه به خود و نسل‌های خود چقدر اهمیت می‌دهد و چقدر به آن‌ها ارج می‌گذارد و از این مفر چقدر خود شخصیت برداشت می‌کند؟ بی واهمه باید گفت که جامعه‌ای که به پیشکسوتان خود شخصیت ندهد و به آن‌ها احترام نگذارد، جامعه‌ای است عقب مانده که برای خود شخصیت متعالی قائل نیست.
پیشکسوتان جامعه دریایی
جامعه دریایی ایران، یک جامعه بزرگ است و ابعاد گوناگون صنفی و صنعتی در بر می‌گیرد. از نظر تاریخی، طول عمر بالایی دارد و از نظر کمی، گستردگی قابل توجه و از نظر جمعیتی، میلیون‌ها نفر را در بر می‌گیرد و به خودی خود یک خانواده بزرگ است.
اما این جامعه که از نظر کمی و شاخص های عددی بزرگ است، در نظرگاه توجه سامان یافته به پیشکسوتان دریایی ضعیف و فقیر است. اتفاق‌هایی به صورت پراکنده و بخشی گاهی صورت می‌گیرد تا از مقام شامخ پیشکسوتان خود یادی کنند؛ اما این یک اتفاق سطحی و مقطعی و زودگذر است و متاسفانه هیچ متولی مشخصی نیست که این قشر خاص و فرهیخته و اثرگذار را مد توجه قرار دهد و به طور سامان یافته و هدفمند در شعاع ملی، اقدامات موثری برای ارتقاء منزلت و پایگاه اجتماعی آن‌ها بردارد. اصولا این پیشکسوتان شناسایی نشده‌اند و هیچ سامانه‌ای برای تشخیص و تشخص آن ها وجود خارجی ندارد.
آثار اجتماعی پیشکسوتان
در منابع پژوهشی برای پیشکسوتان در تمامی جوامع، آثار متعددی شماره شده است.
برخی از مهم ترین آن ها می‌توانند منجر به بازدهی بالای جامعه شوند. مواردی مانند الگوسازی، تبادل تجربه و افزایش انگیزه نسل ها از اهمیت برخوردار هستند.
الگوسازی
پیشکسوتان می‌توانند سلبریتی حرفه خود باشند. مورد توجه قرار گیرند و برای آیندگان به عنوان یک الگو مسیر کار و زندگی را تعیین کنند. وقتی این الگو نباشد، شبه الگوهای دیگری از حرفه های دیگر جای آن را پر خواهند کرد و به طور طبیعی، نسل ها مسیر انحرافی پیش خواهند گرفت.
برای مثال، وقتی یک پزشک به عنوان الگوی پیشرفت و رفاه مطرح می شود، نوجوانان برای آینده خود آن را الگو قرار می دهند. نتیجه این می شود در کشور ایران که تا دهه 60 پزشک درجه سه هندی و پاکستانی وارد می کرد؛ اکنون در هر خیابان چند ساختمان پزشکان دارد! این اثر الگوسازی در یک جامعه را نشان می دهد. و همچنان ادامه دارد و به رغم این که مردم می دانند جامعه پزشکی اشباع شده و دیگر خبری از آن درآمدهای آن چنانی نیست و رقابت در این حرفه به اوج رسیده است، اما همچنان آن تصویر دهه های گذشته، همچنان بر ذهن خانواده ها حک شده و همچنان اشتیاق به پزشکی در اوج قرار دارد.
مردم بیش از هر حرفه دیگر، پزشکان را می شناسند. هر چه شناخت آن ها از حرفه های دریایی کم است، شناخت آن ها از مشاغلی مانند پزشکی و خلبانی و برخی حرفه های دیگر زیاد است. دلیل این است که جامعه دریایی برای خود نه الگوسازی کرده است و نه زمینه سازی فرهنگی که شناخت و سپس اشتیاق به مشاغل دریایی بالا باشد.
پیشکسوت نقش محوری در این الگوسازی را دارد. ما پزشکان داخلی و خارجی زیادی را می شناسیم، اما از وجود حرفه ای های دریایی خود بی خبر هستیم. پیشکسوتان، فراموش شده اند و نتیجه سال های سال عمر آن ها اکنون در بوته فراموشی می رود که برای همیشه خاموش شود. این که برداشت ما از ماحصل یک عمر زحمت و تجربه و دانایی چیست و چه ثمری از این گنج بزرگ به جامعه می رسد، سوالی است که بی پاسخ رها شده است.
ارتباط و انگیزه نسل‌ها
پیشکسوتان به مثابه یک پل ارتباطی بین نسل گذشته و آینده هستند. اگر این ارتباط قطع شود، جامعه دچار ضرر و زیان بزرگی خواهد شد. به نظر می‌رسد در عرصه دریایی کشور، این پل اصلا وجود ندارد و اگر هست، بسیار تنگ و باریک و بی رمق است طوری که نسل‌ها خیلی اعتماد نمی‌کنند که از روی آن رد شده و به دنیای جدیدی پای بگذارند.
برای بهینه‌سازی این پل ارتباطی، که سازه آن از جنس شور و شعور و معنویت است، در کشور ما کاری نشده است. متولی مشخصی نیست که خطاب به او بگوییم که پیشکسوتان عامل انگیزه ورود نسل ها به یک حرفه هستند. کسی نیست که مخاطب مستقیم خود قرار دهیم و بگوییم توجه به پیشکسوت دریایی به معنای توجه به عمق توسعه دریایی کشور است.
تبادل تجربه
پیشکسوتان گنج بزرگی از دانایی و توانایی هستند که در قالب تجربه می‌تواند به دانش بومی افزوده شود. تاریخ شفاهی که مردم ایران هزاران سال است که به آن خو دارند، نقطه مثبتی است تا یک کارآزموده از دانشگاه واقعی و عینی، حاصل ده ها سال تجربه خود را به بدنه فنی و علمی کشور وارد کند و به آن نیرو و تحرک بیشتر بدهد. متاسفانه، راه و روشی برای تبدیل و ترجمه تجربه پیشکسوت به جامعه دریایی وجود ندارد. اقدامات دفعی و مقطعی و محدودی هستند که در نهایت، به نتیجه چشمگیری ختم نمی شوند. و بدینسان، انبوهی از تجربه از میان می رود. تجربه ای که از علم بالاتر است. تجربه ای که در کلاس های درس و روش های کلاسیک به دست نمی آید. تجاربی که فقط در عمق کوره کار و تلاش مستقیم و هم نوایی با اقیانوس ها خلق می شود.
منزلت و پایگاه اجتماعی
پیشکسوتان در هر جامعه از پیشروان ارتقای پایگاه و منزلت اجتماعی هستند. به خوبی جلوداری می کنند و می توانند هویت اجتماعی یک جامعه را به حد اعلا برسانند. این نعمت بزرگ در صنایع دریایی ایران مغفول مانده است. از سرمایه اجتماعی بزرگ و مهمی به نام پیشکسوتان دریایی برای توجه دادن به توسعه دریایی استفاده نشده است. شناسایی، شناساندن و اکرام پیشکسوتان دریایی به مثابه ارج و احترام به تمامی ابعاد و ارکان دریایی کشور است.
اما اکنون، این قشر مهم و سرنوشت ساز، نه تنها متولی مشخصی ندارد؛ بلکه مانند گوشت قربانی تکه تکه شده و در انبوه سازمان های تودرتوی دریایی کشور گم شده اند و هر کدام بخش کوچکی از آن را در اختیار دارند. هیچ نظام و اقدام ملی در باره این قشر موثر طراحی و برنامه ریزی نشده است و هم افزایی معناداری رخ نداده است.
نتیجه این است که ملت ایران نسبت به توسعه دریایی کشور خود اعتنای خاصی ندارند. توجه ندارند که اساسا توسعه دریایی برای آن‌ها و نسل های آینده چقدر می‌تواند مهم باشد. زیرا از سرمایه‌های اجتماعی برای ارتباط و گفت و گو و ایجاد گرایش و علاقه در بین ایرانیان برای انس و الفت با دریا فکری نشده است و این خسران بزرگی است.