«سرآمد» گزارش میدهد؛
«کاوانِ قشم» در مسیر «کوچه بوشهر»
رویدادهای مردمی و موسیقی گردشگری جنوب را رونق میدهند؟
گروه فرهنگ دریا- سعید قلیچی - فستیوال موسیقی «کاوان» که قرار بود روز جمعه 25مهرماه فعالیت چندروزه خود را در جزیره قشم آغاز کند، با یک روز تاخیر نسبت به زمانبندی اعلامشده از روز شنبه 26مهرماه شروع شد. این فستیوال موسیقی به عنوان یکی از رویدادهای فرهنگی در منطقه جنوب ایران، طی هفتههای گذشته مورد توجه بسیاری از علاقهمندان به موسیقی محلی و سنتی قرار گرفته است. آنطور که اعلام شده این رویداد با مشارکت بیش از ۳۰گروه موسیقی از مناطق جنوبی کشور و با حضور و تجلیل از هنرمندانی باسابقه جنوب کشور، برگزار میشود.
به گزارش اقتصاد سرآمد، هرچند طی روزهای گذشته لغو برنامههای شب نخست، این رویداد موجب ایجاد حاشیههایی شده بود، اما با هماهنگیهای صورتگرفته، شورای تأمین استان هرمزگان با ادامه برگزاری این رویداد فرهنگی موافقت کرد. این رویداد نهتنها یک جشنواره موسیقی است، بلکه سفری هنری و فرهنگی به عمق سنتهای ساحلی خلیجفارس بهشمار میرود. به باور کارشناسان؛ در صورت برنامهریزی دقیق و اجرای صحیح برنامههای پیشبینیشده و استمرار در برگزاری این رویداد، «کاوان» میتواند در آینده نزدیک مشابه جشنواره مردمی خواجه عطا در بندرعباس و فستیوال موسیقی کوچه در بوشهر، جایگاه خود را میان علاقهمندان به موسیقی و گردشگران بهدست آورد.
آنطور که پیش از این مطرح شده؛ فستیوال کاوان در دوبخش برنامهریزی شده که روزهای نخست آن شامل اجراهای موسیقی محلی و گروههای کوچک خواهد بود. اجراها و شبنشینیهایی با پسزمینه خلیج همیشه فارس که موسیقی زنده روی لنج، تور ستارهشناسی، ورکشاپ صنایع دستی، ورکشاپ خوراکیها و غذاهای اصیل جنوب و تفریحات و کمپینگ با محوریت فرهنگ جزیره قشم را شامل میشود. در بخش دوم این فستیوال نیز چهرههای سرشناس، موسیقی ایران را در فضای باز روی صحنه خواهند برد تا شبنشینیهای موسیقایی، جمع بزرگتری از مشتاقان فرهنگ جنوب را میزبانی کند.
طبق برنامهریزی صورتگرفته؛ بازارچه دائمی صنایعدستی و خوراکی، تورهای طبیعتگردی، ورزشهای آبی، تجلیل از چهرههای فرهنگی و هنری جنوب ایران و... نیز از دیگر بخشهای این فستیوال موسیقی و هنر است. آنطور که رسانهها گزارش دادهاند؛ برگزاری این فستیوال را تشکلی خصوصی شامل اقامتگاهداران و فعالان گردشگری جزیره قشم و اهالی روستاهای غرب جزیره برعهده گرفته که شکلی جدید در برگزاری فستیوالی در بخش خصوصی است.
حاشیههای شب اول فستیوال موسیقی کاوان
فستیوال موسیقی و هنر «کاوان» در جزیره قشم که قرار بود به عنوان رویدادی فرهنگی و گردشگری با محوریت موسیقی بومی جنوب برگزار شود، در نخستین شب برگزاری با دستور توقف روبهرو شد؛ خبری که در ساعات ابتدایی با عنوان «لغو فستیوال» منتشر شد و واکنشهای گستردهای را در میان هنرمندان، فعالان فرهنگی و حتی مسئولان به دنبال داشت. این در حالی بود که فرماندار قشم همان زمان تأکید کرد فستیوال لغو نشده و تنها اجرای شب نخست برای «هماهنگیهای امنیتی» متوقف شده است و از طرف دیگر، مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام کرده که اصولاً چنین فستیوالی هیچ مجوزی برای برگزاری نداشته است.
آنطور که «ایلنا» در گزارشی نوشته؛ بابک رضایی، مدیرکل دفتر موسیقی وزارت ارشاد در واکنش به این رویداد گفت: «ما مانند دیگران از طریق رسانهها از برگزاری این فستیوال مطلع شدیم. هیچ درخواستی برای صدور مجوز از سوی برگزارکنندگان به دفتر موسیقی ارسال نشده بود. او تأکید کرد که صدور مجوز برای فستیوالهای موسیقی صرفاً در اختیار وزارتخانه است و حتی اداراتکل استانی نیز چنین مجوزی صادر نمیکنند. به گفته او، در صورت برگزاری یک رویداد بدون مجوز رسمی، همه فعالیتهای آن از جمله بلیتفروشی غیرقانونی محسوب میشود. «رضایی» همچنین تلویحاً منطقه آزاد قشم را متهم کرد که بدون طی مراحل قانونی و هماهنگیهای لازم، اقدام به برگزاری فستیوال کرده است.
بینظمی و چالشهای فرهنگی
بسیاری از فعالان فرهنگی و گردشگری اعتقاد دارند که ایجاد بینظمی در هماهنگی میان نهادهای مسئول در زمینه برگزاری یک رویداد موسیقی در جزیره قشم، نهتنها به اعتماد عمومی آسیب میزند، بلکه هزینه سنگینی را نیز برای فعالان فرهنگی و گردشگری منطقه به همراه دارد. در این میان فارغ از جنبه اداری و قانونی، فستیوال «کاوان» با انتقادهایی از سوی هنرمندان و دغدغهمندان فرهنگی نیز روبهرو شد. در بخشی از برنامههای این فستیوال، اجرای آیین سنتی «زار» در نظر گرفته شده بود؛ آیینی که ریشه در فرهنگ و باورهای جنوب ایران دارد و اجرای آن در قالبی تجاری و سرگرمکننده، از نگاه بسیاری نوعی بیاحترامی به میراث معنوی مردم منطقه تلقی میشود.
فعالان فرهنگی معتقدند که آیینها و نمادهای بومی باید با حفظ حرمت و اصالت خود به مخاطب معرفی شوند، نه صرفاً برای جذب گردشگر و فروش بلیت. انتقادها بیشتر متوجه شرکت گردشگری برگزارکننده یعنی «جاباما» است که بدون مشورت کافی با اهالی فرهنگ و جامعه محلی، اقدام به طراحی این بخشها کرده است.
با این حال آنطور که «ایلنا» در گزارشی نوشته است؛ منطقه آزاد قشم در سالهای اخیر تلاش کرده با برگزاری رویدادهای گردشگری و فرهنگی، چهرهای جدید از جزیره ارائه دهد، اما ماجرای فستیوال «کاوان» نشان داد که بدون هماهنگی نهادی، این تلاشها میتواند نتیجهای معکوس داشته باشد. به نظر میرسد وقتی رویدادی فرهنگی بدون مجوز رسمی آغاز میشود، در همان قدم اول اعتماد عمومی و مشروعیت فرهنگی خود را از دست میدهد. در شرایطی که فستیوالهای موسیقی میتوانند زمینهساز رونق فرهنگی و اقتصادی مناطق کمتردیدهشده باشند، بیبرنامگی و ناهماهنگی میان نهادهای تصمیمگیر، عملاً این فرصت را به بحران تبدیل میکند.
اهمیت فرهنگی و گردشگری رویداد
برگزاری فستیوالهایی مانند «کاوان» در جزایر و مناطق ساحلی، نقش کلیدی در توانمندسازی جوامع محلی ایفا میکند. این رویدادها فرصتی برای هنرمندان محلی فراهم میآورند تا استعدادهای خود را به نمایش بگذارند و فرهنگ غنی جنوب ایران، از جمله موسیقی سنتی هرمزگان و بومی جزیره قشم، را حفظ و ترویج کنند. «کاوان» با تمرکز بر موسیقی جنوب، به ارزشگذاری به میراثفرهنگی کمک میکند و جوامع محلی را در فرایندهای فرهنگی مشارکت میدهد.
به اعتقاد کارشناسان؛ این امر نهتنها هویت فرهنگی را تقویت میکند، بلکه به نسل جوان کمک میکند تا با ریشههای خود ارتباط برقرار کنند و از فراموشی سنتها جلوگیری شود. در بیانیه ستاد برگزاری «کاوان» نیز تأکید شده که این فستیوال متعهد به برگزاری رویدادی در شأن مخاطبان هنردوست است که نشاندهنده تلاش برای حفظ اصالت فرهنگی دارد.
یکی از مزایای برجسته فستیوال کاوان، جذب گردشگران فرهنگی است. جزیره قشم با وجود جاذبههای طبیعی گردشگری و نخستین ژئوپارک جهانی، حالا همزمان با برگزاری این رویداد هنری، میتواند به مقصدی برای علاقهمندان به موسیقی محلی تبدیل شود. گردشگرانی که به دنبال تجربیات اصیل فرهنگی هستند، میتوانند در این فستیوال با نواهای سنتی جنوب آشنا شوند و از اجراهای زنده لذت ببرند. این امر نهتنها تنوع گردشگری قشم را افزایش میدهد، بلکه به تبادل فرهنگی بین بازدیدکنندگان داخلی و خارجی کمک میکند. «کاوان» به عنوان پلی بین فرهنگ محلی و جهان بیرون، میتواند گردشگران را به کاوش عمیقتر در سنتهای ساحلی ترغیب کند.
از منظر اقتصادی نیز فستیوال کاوان تأثیر مثبتی بر جامعه محلی قشم دارد. برگزاری چنین رویدادی منجربه افزایش ورود گردشگران میشود که به نوبه خود، رونق کسبوکارهای محلی مانند هتلها، رستورانها، حملونقل و صنایعدستی را به همراه دارد. جوامع محلی قشم که اغلب وابسته به گردشگری هستند، از این فرصت برای فروش محصولات بومی و ارائه خدمات بهره میبرند. این فستیوال میتواند به ایجاد اشتغال موقت و دائمی کمک کند و اقتصاد محلی را پویاتر سازد، بهویژه در شرایطی که جزیره قشم به عنوان منطقه آزاد تجاری، پتانسیل بالایی برای گردشگری فرهنگی دارد.
«کاوان» در مسیر خواجهعطا و کوچه
بررسی تجربه برگزاری فستیوالهای مشابه در جنوب ایران، الگویی موفق برای «کاوان» ارائه میدهد. فستیوال خواجهعطا در بندرعباس که سومین دوره آن در دیماه سال گذشته با استقبال پرشور جامعه محلی و گردشگران برگزار شد، بر معرفی سبک زندگی ساحلی و دریایی تمرکز دارد و با آیینهای سنتی مانند ازدواج بومی و رزیف، گردشگران را جذب کرده است. این جشنواره، علیرغم حاشیهها، به عنوان رویدادی فرهنگی-ورزشی، رونق گردشگری بندرعباس را افزایش داد.
فستیوال موسیقی کوچه در بوشهر که از سال۱۳۹۷ آغاز شده و چهارمین دوره آن در اردیبهشت۱۴۰۴ برگزار شد، نیز یک رویداد مستقل است که گروههای موسیقی محلی از سراسر ایران را میزبانی میکند. این فستیوال با تمرکز بر موسیقی جنوب و برگزاری در کوچههای تاریخی بوشهر، به حفظ میراثفرهنگی کمک کرده و گردشگران زیادی را جذب کرده است. این تجربیات نشان میدهند که فستیوالهای محلی میتوانند به برندهای فرهنگی تبدیل شوند و اقتصاد منطقه را تقویت کنند.
فستیوال کاوان با پتانسیل بالای خود، میتواند در صورت رفع نواقص برنامهریزی– مانند مسائل هماهنگی امنیتی و لجستیکی که در شب نخست مشاهده شد– به یکی از فستیوالهای موسیقی مطرح در سطح کشور و حتی بینالمللی تبدیل شود. با تقویت زیرساختها، بازاریابی گستردهتر و همکاری با نهادهای فرهنگی، این رویداد نهتنها فرهنگ جنوب را جهانی میکند، بلکه به توسعه پایدار گردشگری قشم کمک خواهد کرد. «کاوان» میتواند الگویی برای سایر مناطق ساحلی باشد و نشان دهد که چگونه موسیقی محلی میتواند پلی برای پیشرفت اقتصادی و فرهنگی جوامع باشد.