« سرآمد» گزارش می‌دهد؛
عقب‌نشینی از اسکان دستوری در سواحل جنوبی
عبدالعلی‌زاده: هیچ برنامه‌ای برای استقرار جمعیت در سواحل کشور وجود ندارد
گروه توسعه- «هیچ برنامه‌ای برای استقرار جمعیت در جنوب کشور وجود ندارد و اصولاً استقرار جمعیت با دستور و مصوبه انجام نمی‌شود و مسیر درست، توسعه دریامحور است که می‌تواند آینده کشور را متحول کند». این جملات بخشی از صحبت‌های اخیر علی عبدالعلی‌زاده، نماینده رئیس‌جمهور در هماهنگی اجرای سیاست‌های کلی توسعه دریامحور است. صحبت‌هایی که ضمن تاکید بر ضرورت اجرای برنامه‌های پیش‌بینی‌شده برای توسعه دریامحور و استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی و اجتماعی سواحل، به صراحت اعلام می‌کند که دولت برنامه‌ای برای اسکان و استقرار جمعیت در نقاط ساحلی و جنوبی کشور، براساس دستور و مصوبه ندارد.
به گزارش اقتصاد سرآمد، اعلام این موضوع که دولت هیچ برنامه‌ای برای استقرار جمعیت در جنوب کشور ندارد و آن هم از سوی نماینده رئیس‌جمهور در هماهنگی اجرای سیاست‌های کلی توسعه دریامحور، در حالی است که مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور چندروز پیش و در جلسه‌ای با استانداران گفته بود: «انتقال تهران باید تسریع شود، ما چاره‌ای جز انتقال مرکز سیاسی و اقتصادی به سواحل جنوبی را نداریم. این جابه‌جایی به دلیل مشکلات فراوان پیش روی پایتخت، یک نیاز استراتژیک برای کشور است.» رئیس‌جمهور پیش از این نیز در دیدار با وزیر و معاونان مجموعه وزارت راه و شهرسازی تاکید کرده بود: «ما انتخابی نداریم جز اینکه توسعه را به جنوب و سواحل منتقل کنیم.»
از صحبت‌های اعضای دولت چهاردهم برمی‌آید که آن‌ها با تمرکز بر حوزه توسعه دریامحور، برنامه‌های گسترده‌ای برای انتقال تدریجی جمعیت به مناطق جنوبی و سواحل کشور تدوین کرده‌اند. البته این برنامه در حقیقت بخشی از سیاست‌های کلی نظام در حوزه اقتصاد دریایی و رفع نابرابری‌های منطقه‌ای است و بر سواحل مکران(جنوب‌شرقی ایران، از جاسک تا چابهار) تأکید ویژه‌ای دارد. براساس اعلام مقامات، این طرح نه‌تنها برای کاهش تمرکز جمعیت در تهران و مقابله با تنش‌های آبی، بلکه برای رونق اقتصاد دریایی و دور زدن تحریم‌ها طراحی شده است. همچنین این برنامه در چارچوب برنامه هفتم توسعه(۱۴۰7-۱۴۰3) قرار می‌گیرد و هدف آن، ایجاد تعادل جمعیتی و اقتصادی در کشور از طریق گسترش اسکان در نوار ساحلی جنوب است.
ماموریت‌های برنامه هفتم برای اسکان ساحلی
بررسی‌ها نشان می‌دهند که انتقال جمعیت به سواحل مستعد جنوب کشور، یکی از برنامه‌های کلان ایران است و در برنامه هفتم توسعه، برای اسکان ۷درصد جمعیت کشور در سواحل جنوب و جنوب‌شرقی کشور هدف‌گذاری شده است. همچنین احداث شهرهای جدید در دستور کار وزارت راه و شهرسازی قرار گرفته و همزمان تلاش می‌شود با تدوین بسته‌های تشویقی برای سرمایه‌گذاری در این نواحی، به‌خصوص سواحل مکران، بسترهای لازم برای تقویت زیست‌پذیری این مناطق انجام شود. برنامه هفتم توسعه، به‌عنوان نقشه راه اقتصادی و اجتماعی دولت، مأموریت‌های کلیدی برای توسعه مناطق ساحلی جنوب تعریف کرده است. یکی از اولویت‌های اصلی، استقرار ۸درصد از جمعیت کشور(حدود ۷میلیون نفر) در پسکرانه‌های سواحل جنوب تا پایان برنامه است. این هدف‌گذاری با تمرکز بر ایجاد شهرک‌ها و شهرهای جدید ساحلی، به منظور جذب جمعیت از مناطق پرتراکم شمالی و مرکزی پیگیری می‌شود.
در اجرای برنامه کلان انتقال ۷درصد جمعیت کشور به نوار ساحلی جنوب، برای احداث ۲۷شهرک مسکونی جدید با بهره‌مندی از سرمایه‌گذاری داخلی برنامه‌ریزی شده که هم‌اکنون احداث ۸شهرک مسکونی در سیستان و بلوچستان و ۵شهرک مسکونی در هرمزگان در برنامه قرار گرفته است و در مورد ۱۳شهرک باقیمانده نیز پهنه‌های مسکونی آن‌ها به تصویب شورای‌عالی شهرسازی و معماری رسیده و بعد از ابلاغ، فعالیت‌های مدیریت زمین و توسعه در آن‌ها آغاز خواهد شد. براساس برنامه‌ریزی‌های فعلی، پیش‌بینی جمعیت‌پذیری در نوار ساحلی جنوب و در شهرها و شهرک‌های جدید معادل یک‌میلیون نفر تخمین زده شده که از این میان، جمعیت‌پذیری ۳شهر جدید تیس، مکران و خلیج‌فارس از سال آینده آغاز می‌شود.
مأموریت کلیدی اولویت‌های اجرایی گسترش اسکان پایدار اسکان ۷درصد جمعیت(۶میلیون نفر) در نوار ساحلی جنوب از سال۱۴۰۳، با ساخت شهرک‌های جدید در ۲۷نقطه ساحلی(هرمزگان، بوشهر، خوزستان و سیستان و بلوچستان). توسعه اقتصاد دریامحور رونق فعالیت‌هایی مانند بانکرینگ، کشتی‌سازی و ترانزیت با هدف افزایش ظرفیت بنادر به ۴۰میلیون تن تا پایان برنامه. اولویت‌بندی مناطق محروم، تمرکز بر شهرهای کوچک مرزی و ساحلی در طرح‌های توسعه شهری، با رعایت ملاحظات زیست‌محیطی و زیرساختی. این اولویت‌ها براساس مصوبه هیات‌وزیران در «برنامه جامع تحقق سیاست‌های توسعه دریامحور» تدوین شده و شامل مطالعات دقیق برای مکان‌یابی ۸شهر جدید ساحلی است. دولت پیش‌بینی کرده که از این طریق، حدود یک‌میلیون نفر در فاز اولیه اسکان یابند.
چرا استقرار جمعیت در جنوب محقق نمی‌شود؟
استقرار جمعیت در مناطق جنوبی کشور با توجه به پیشینه محرومیت و کمبود زیرساخت‌های اساسی در این مناطق تا اندازه زیادی دور از دسترس و واقعیت‌های امروز به نظر می‌رسد. حقیقت این است که باوجود پتانسیل‌های بالای سواحل جنوب(مانند دسترسی به دریای عمان و خلیج‌فارس)، استقرار جمعیت بدون آمادگی زیرساختی، چالش‌های جدی به همراه دارد. کارشناسان هشدار می‌دهند که این فرایند بدون سرمایه‌گذاری عظیم در زیرساخت‌ها، می‌تواند به بحران‌های اجتماعی و زیست‌محیطی منجر شود.
با در نظر گرفتن چنین شرایطی است که می‌توان به درستی صحبت‌های اخیر علی عبدالعلی‌زاده، نماینده رئیس‌جمهور در هماهنگی اجرای سیاست‌های کلی توسعه دریامحور را تا اندازه‌ای به واقعیت نزدیک دانست؛ آنجا که او تأکید کرده که «استقرار جمعیت با دستور ممکن نیست و نیاز به برنامه‌ریزی بلندمدت دارد». پیش از این نیز سیدجعفر حسینی، رئیس امور آمایش سرزمین سازمان برنامه و بودجه در گفت‌وگو با «ایلنا» گفته بود: «8درصد جمعیت کشور در افق برنامه هفتم توسعه باید در سواحل جنوبی متمرکز شوند. البته که می‌دانیم این هدف‌گذاری با شرایط فعلی دور از دسترس است».
برخی کارشناسان باور دارند که با وضعیت فعلی زیرساخت‌ها می‌دانیم که 8درصد جمعیت در این منطقه مستقر نمی‌شود، بااین‌حال گفته می‌شود که یکی از راه‌های تحقق برنامه استقرار 8درصد جمعیت کشور در سواحل جنوبی کشور می‌تواند مهاجرت از داخل سرزمین به این منطقه باشد. در حال حاضر هم نگاه بومیان به مهاجران بهتر شده و پس از اتفاقاتی که در برخی مناطق رخ داده، فضا برای مهاجرپذیری رو به بهبود و مقاومت‌ها در مهاجران کمتر شده است. همچنین مردم محلی همراهی بیشتری می‌کنند؛ چراکه نتایج و آثار مثبت آن را دیده‌اند.
غفلت تاریخی از ظرفیت اسکان در سواحل
در حال حاضر 2درصد جمعیت کشور در خط ساحلی و مجاورت دریا ساکن هستند، این در حالی است که در کشورهای دارای مرز دریایی تا ۸۰درصد جمعیت آن‌ها در سواحل مستقرند. نمونه این استقرار را می‌توان در کشورهای جنوب خلیج‌فارس مشاهده کرد که عمده جمعیت آن‌ها در شهرها و بنادر حاشیه دریا سکونت دارند. در حالی‌که به نسبت خط ساحلی جنوب خلیج‌فارس، خط شمالی آن جمعیت قابل‌ملاحظه‌ای را در خود جای نداده است. در برنامه ششم توسعه کشور بر استقرار جمعیت در ساحل خلیج‌فارس و دریای عمان تاکید زیادی شد و طبق این برنامه باید جمعیت ساحل جنوب از یک‌میلیون‌و‌نیم به بیش از ۶میلیون نفر ـ چیزی حدود ۵برابرـ می‌رسید که میسر نشد.
استقرار جمعیت در هر منطقه‌ای نیازمند ایجاد زیرساخت‌هایی است که زیست‌پذیری آن را ممکن کند. بنابراین استقرار جمعیت در سواحل خلیج‌فارس و دریای عمان کشور نیازمند توسعه آن مناطق از طریق ایجاد زیرساخت‌های لازم از جمله تأسیسات آب‌شیرین‌کن(با توجه به کاهش منابع آبی در مناطق مرکزی کشور) و تأسیسات زیربنایی و روبنایی شهری و استقرار صنایع مختلف به‌ویژه صنایع آب‌بر و ... است. بنابراین، اجرایی کردن طرح‌های توسعه‌ای مانند طرح توسعه سواحل مَکُران می‌تواند کشور را به سمت و سوی توسعه دریامحور سوق دهد و امکان اسکان جمعیت قابل‌توجهی را در مرزهای ساحلی میسر کند.
در چنین شرایطی است که ساخت سکونتگاه‌های ساحلی در ۲۷نقطه از کشور در شورای برنامه‌ریزی چهار استان ساحلی کشور یعنی هرمزگان، بوشهر، خوزستان و سیستان و بلوچستان مصوب شده تا با احداث این سکونتگاه‌ها در هم‌پیوندی با استان‌های بدون ساحل، گامی در جهت تحقق اقتصاد دریامحور باشد. از طرف دیگر، باید در خاطر داشت که طبق بررسی‌ها سهم دریا از تولید ناخالص داخلی در دنیا 10درصد است و این رقم در ایران 2درصد که در تلاش هستیم با توسعه در سواحل جنوبی و استقرار صنایع و سکونت در این منطقه، تولید ناخالص داخلی را در کشور افزایش بدهیم.
گروه توسعه- «هیچ برنامه‌ای برای استقرار جمعیت در جنوب کشور وجود ندارد و اصولاً استقرار جمعیت با دستور و مصوبه انجام نمی‌شود و مسیر درست، توسعه دریامحور است که می‌تواند آینده کشور را متحول کند». این جملات بخشی از صحبت‌های اخیر علی عبدالعلی‌زاده، نماینده رئیس‌جمهور در هماهنگی اجرای سیاست‌های کلی توسعه دریامحور است. صحبت‌هایی که ضمن تاکید بر ضرورت اجرای برنامه‌های پیش‌بینی‌شده برای توسعه دریامحور و استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی و اجتماعی سواحل، به صراحت اعلام می‌کند که دولت برنامه‌ای برای اسکان و استقرار جمعیت در نقاط ساحلی و جنوبی کشور، براساس دستور و مصوبه ندارد.
به گزارش اقتصاد سرآمد، اعلام این موضوع که دولت هیچ برنامه‌ای برای استقرار جمعیت در جنوب کشور ندارد و آن هم از سوی نماینده رئیس‌جمهور در هماهنگی اجرای سیاست‌های کلی توسعه دریامحور، در حالی است که مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور چندروز پیش و در جلسه‌ای با استانداران گفته بود: «انتقال تهران باید تسریع شود، ما چاره‌ای جز انتقال مرکز سیاسی و اقتصادی به سواحل جنوبی را نداریم. این جابه‌جایی به دلیل مشکلات فراوان پیش روی پایتخت، یک نیاز استراتژیک برای کشور است.» رئیس‌جمهور پیش از این نیز در دیدار با وزیر و معاونان مجموعه وزارت راه و شهرسازی تاکید کرده بود: «ما انتخابی نداریم جز اینکه توسعه را به جنوب و سواحل منتقل کنیم.»
از صحبت‌های اعضای دولت چهاردهم برمی‌آید که آن‌ها با تمرکز بر حوزه توسعه دریامحور، برنامه‌های گسترده‌ای برای انتقال تدریجی جمعیت به مناطق جنوبی و سواحل کشور تدوین کرده‌اند. البته این برنامه در حقیقت بخشی از سیاست‌های کلی نظام در حوزه اقتصاد دریایی و رفع نابرابری‌های منطقه‌ای است و بر سواحل مکران(جنوب‌شرقی ایران، از جاسک تا چابهار) تأکید ویژه‌ای دارد. براساس اعلام مقامات، این طرح نه‌تنها برای کاهش تمرکز جمعیت در تهران و مقابله با تنش‌های آبی، بلکه برای رونق اقتصاد دریایی و دور زدن تحریم‌ها طراحی شده است. همچنین این برنامه در چارچوب برنامه هفتم توسعه(۱۴۰7-۱۴۰3) قرار می‌گیرد و هدف آن، ایجاد تعادل جمعیتی و اقتصادی در کشور از طریق گسترش اسکان در نوار ساحلی جنوب است.
ماموریت‌های برنامه هفتم برای اسکان ساحلی
بررسی‌ها نشان می‌دهند که انتقال جمعیت به سواحل مستعد جنوب کشور، یکی از برنامه‌های کلان ایران است و در برنامه هفتم توسعه، برای اسکان ۷درصد جمعیت کشور در سواحل جنوب و جنوب‌شرقی کشور هدف‌گذاری شده است. همچنین احداث شهرهای جدید در دستور کار وزارت راه و شهرسازی قرار گرفته و همزمان تلاش می‌شود با تدوین بسته‌های تشویقی برای سرمایه‌گذاری در این نواحی، به‌خصوص سواحل مکران، بسترهای لازم برای تقویت زیست‌پذیری این مناطق انجام شود. برنامه هفتم توسعه، به‌عنوان نقشه راه اقتصادی و اجتماعی دولت، مأموریت‌های کلیدی برای توسعه مناطق ساحلی جنوب تعریف کرده است. یکی از اولویت‌های اصلی، استقرار ۸درصد از جمعیت کشور(حدود ۷میلیون نفر) در پسکرانه‌های سواحل جنوب تا پایان برنامه است. این هدف‌گذاری با تمرکز بر ایجاد شهرک‌ها و شهرهای جدید ساحلی، به منظور جذب جمعیت از مناطق پرتراکم شمالی و مرکزی پیگیری می‌شود.
در اجرای برنامه کلان انتقال ۷درصد جمعیت کشور به نوار ساحلی جنوب، برای احداث ۲۷شهرک مسکونی جدید با بهره‌مندی از سرمایه‌گذاری داخلی برنامه‌ریزی شده که هم‌اکنون احداث ۸شهرک مسکونی در سیستان و بلوچستان و ۵شهرک مسکونی در هرمزگان در برنامه قرار گرفته است و در مورد ۱۳شهرک باقیمانده نیز پهنه‌های مسکونی آن‌ها به تصویب شورای‌عالی شهرسازی و معماری رسیده و بعد از ابلاغ، فعالیت‌های مدیریت زمین و توسعه در آن‌ها آغاز خواهد شد. براساس برنامه‌ریزی‌های فعلی، پیش‌بینی جمعیت‌پذیری در نوار ساحلی جنوب و در شهرها و شهرک‌های جدید معادل یک‌میلیون نفر تخمین زده شده که از این میان، جمعیت‌پذیری ۳شهر جدید تیس، مکران و خلیج‌فارس از سال آینده آغاز می‌شود.
مأموریت کلیدی اولویت‌های اجرایی گسترش اسکان پایدار اسکان ۷درصد جمعیت(۶میلیون نفر) در نوار ساحلی جنوب از سال۱۴۰۳، با ساخت شهرک‌های جدید در ۲۷نقطه ساحلی(هرمزگان، بوشهر، خوزستان و سیستان و بلوچستان). توسعه اقتصاد دریامحور رونق فعالیت‌هایی مانند بانکرینگ، کشتی‌سازی و ترانزیت با هدف افزایش ظرفیت بنادر به ۴۰میلیون تن تا پایان برنامه. اولویت‌بندی مناطق محروم، تمرکز بر شهرهای کوچک مرزی و ساحلی در طرح‌های توسعه شهری، با رعایت ملاحظات زیست‌محیطی و زیرساختی. این اولویت‌ها براساس مصوبه هیات‌وزیران در «برنامه جامع تحقق سیاست‌های توسعه دریامحور» تدوین شده و شامل مطالعات دقیق برای مکان‌یابی ۸شهر جدید ساحلی است. دولت پیش‌بینی کرده که از این طریق، حدود یک‌میلیون نفر در فاز اولیه اسکان یابند.
چرا استقرار جمعیت در جنوب محقق نمی‌شود؟
استقرار جمعیت در مناطق جنوبی کشور با توجه به پیشینه محرومیت و کمبود زیرساخت‌های اساسی در این مناطق تا اندازه زیادی دور از دسترس و واقعیت‌های امروز به نظر می‌رسد. حقیقت این است که باوجود پتانسیل‌های بالای سواحل جنوب(مانند دسترسی به دریای عمان و خلیج‌فارس)، استقرار جمعیت بدون آمادگی زیرساختی، چالش‌های جدی به همراه دارد. کارشناسان هشدار می‌دهند که این فرایند بدون سرمایه‌گذاری عظیم در زیرساخت‌ها، می‌تواند به بحران‌های اجتماعی و زیست‌محیطی منجر شود.
با در نظر گرفتن چنین شرایطی است که می‌توان به درستی صحبت‌های اخیر علی عبدالعلی‌زاده، نماینده رئیس‌جمهور در هماهنگی اجرای سیاست‌های کلی توسعه دریامحور را تا اندازه‌ای به واقعیت نزدیک دانست؛ آنجا که او تأکید کرده که «استقرار جمعیت با دستور ممکن نیست و نیاز به برنامه‌ریزی بلندمدت دارد». پیش از این نیز سیدجعفر حسینی، رئیس امور آمایش سرزمین سازمان برنامه و بودجه در گفت‌وگو با «ایلنا» گفته بود: «8درصد جمعیت کشور در افق برنامه هفتم توسعه باید در سواحل جنوبی متمرکز شوند. البته که می‌دانیم این هدف‌گذاری با شرایط فعلی دور از دسترس است».
برخی کارشناسان باور دارند که با وضعیت فعلی زیرساخت‌ها می‌دانیم که 8درصد جمعیت در این منطقه مستقر نمی‌شود، بااین‌حال گفته می‌شود که یکی از راه‌های تحقق برنامه استقرار 8درصد جمعیت کشور در سواحل جنوبی کشور می‌تواند مهاجرت از داخل سرزمین به این منطقه باشد. در حال حاضر هم نگاه بومیان به مهاجران بهتر شده و پس از اتفاقاتی که در برخی مناطق رخ داده، فضا برای مهاجرپذیری رو به بهبود و مقاومت‌ها در مهاجران کمتر شده است. همچنین مردم محلی همراهی بیشتری می‌کنند؛ چراکه نتایج و آثار مثبت آن را دیده‌اند.
غفلت تاریخی از ظرفیت اسکان در سواحل
در حال حاضر 2درصد جمعیت کشور در خط ساحلی و مجاورت دریا ساکن هستند، این در حالی است که در کشورهای دارای مرز دریایی تا ۸۰درصد جمعیت آن‌ها در سواحل مستقرند. نمونه این استقرار را می‌توان در کشورهای جنوب خلیج‌فارس مشاهده کرد که عمده جمعیت آن‌ها در شهرها و بنادر حاشیه دریا سکونت دارند. در حالی‌که به نسبت خط ساحلی جنوب خلیج‌فارس، خط شمالی آن جمعیت قابل‌ملاحظه‌ای را در خود جای نداده است. در برنامه ششم توسعه کشور بر استقرار جمعیت در ساحل خلیج‌فارس و دریای عمان تاکید زیادی شد و طبق این برنامه باید جمعیت ساحل جنوب از یک‌میلیون‌و‌نیم به بیش از ۶میلیون نفر ـ چیزی حدود ۵برابرـ می‌رسید که میسر نشد.
استقرار جمعیت در هر منطقه‌ای نیازمند ایجاد زیرساخت‌هایی است که زیست‌پذیری آن را ممکن کند. بنابراین استقرار جمعیت در سواحل خلیج‌فارس و دریای عمان کشور نیازمند توسعه آن مناطق از طریق ایجاد زیرساخت‌های لازم از جمله تأسیسات آب‌شیرین‌کن(با توجه به کاهش منابع آبی در مناطق مرکزی کشور) و تأسیسات زیربنایی و روبنایی شهری و استقرار صنایع مختلف به‌ویژه صنایع آب‌بر و ... است. بنابراین، اجرایی کردن طرح‌های توسعه‌ای مانند طرح توسعه سواحل مَکُران می‌تواند کشور را به سمت و سوی توسعه دریامحور سوق دهد و امکان اسکان جمعیت قابل‌توجهی را در مرزهای ساحلی میسر کند.
در چنین شرایطی است که ساخت سکونتگاه‌های ساحلی در ۲۷نقطه از کشور در شورای برنامه‌ریزی چهار استان ساحلی کشور یعنی هرمزگان، بوشهر، خوزستان و سیستان و بلوچستان مصوب شده تا با احداث این سکونتگاه‌ها در هم‌پیوندی با استان‌های بدون ساحل، گامی در جهت تحقق اقتصاد دریامحور باشد. از طرف دیگر، باید در خاطر داشت که طبق بررسی‌ها سهم دریا از تولید ناخالص داخلی در دنیا 10درصد است و این رقم در ایران 2درصد که در تلاش هستیم با توسعه در سواحل جنوبی و استقرار صنایع و سکونت در این منطقه، تولید ناخالص داخلی را در کشور افزایش بدهیم.