«سرآمد» گزارش میدهد؛
منابع آبی تهران غرق در بحران
پزشکیان درباره احتمال تخلیه تهران هشدار داد
گروه انرژی- «هماکنون ایران با بحرانهای طبیعی همچون کمبود بارش و منابع آبی روبهروست و این بحرانها میتواند پیامدهای جدی برای تأمین منابع آب و گاز داشته باشد. کشور نیاز به مدیریت بهتر در این حوزهها دارد. اگر باران نبارد، احتمالاً از آذرماه باید در تهران آب جیرهبندی شود. اگر باز هم نبارد، دیگر آب نداریم و باید تهران را خالی کنیم». این جملات بخشهایی از صحبتهای هشدارآمیز مسعود پزشکیان، رئیسجمهور درباره وضعیت بحرانی منابع آبی پایتخت در استان کردستان است. در حالیکه بارندگیهای سال آبی۱۴۰5-۱۴۰4(از ابتدای مهرماه) کمتر از میانگین بلندمدت گزارش شده است، به نظر میرسد تهران بار دیگر و اینبار شدیدتر از سنوات گذشته با بحران کمآبی و کاهش شدید ذخایر سدها مواجه شده است. کارشناسان معتقدند که تهران با جمعیتی حدود 10میلیون نفر در خود شهر و بیش از ۱۳میلیون نفر در کلانشهر، به مرز ناپایداری آبی رسیده و در صورت تداوم روند کنونی، در آینده نزدیک ممکن است با محدودیتهای جدی در تأمین آب شهری روبهرو شود.
به گزارش «اقتصاد سرآمد»، براساس گزارشهای منتشرشده از سوی شرکت آب منطقهای تهران، حجم ذخیره سدهای تأمینکننده آب پایتخت شامل سدهای لار، لتیان، طالقان، کرج و ماملو در هفته اول آبانماه تنها حدود ۵۰۰میلیون مترمکعب برآورد شده است؛ رقمی که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته کاهش حدود ۲۵درصدی نشان میدهد. این در حالی است که مصرف روزانه آب در تهران همچنان بالاتر از میانگین جهانی در شهرهای خشک است. طبق اعلام شرکت آب و فاضلاب استان تهران، سرانه مصرف خانگی آب در تهران بیش از ۲۴۰لیتر در روز است، در حالیکه استاندارد جهانی برای مناطق خشک حدود ۱۵۰لیتر است. این در حالی است که بیش از ۷۰درصد آب شرب تهران از سدهای اطراف و بخشی از حوضههای خارج از استان(از جمله سد طالقان و لار) تأمین میشود. این وابستگی، تهران را در برابر خشکسالیهای منطقهای آسیبپذیر کرده است.
بارشهای تهران در سالهای اخیر نیز حدود ۲۰ تا ۳۰درصد کمتر از میانگین بلندمدت بوده و افزایش دمای متوسط سالانه تبخیر سدها را تشدید کرده است. کاهش منابع آب نهتنها تهدیدی زیستمحیطی، بلکه خطری برای امنیت شهری و اقتصادی پایتخت است. در سالهای اخیر، کمبود آب باعث شده شهرداری تهران برای حفظ فضای سبز به استفاده از پساب روی آورد و حتی طرحهایی برای آبیاری محدود برخی مناطق سبز اجرا کند. همچنین بخش صنعت در حومه تهران نیز با محدودیتهای جدی آب صنعتی روبهروست و احتمال دارد در سال آینده برای برخی صنایع بزرگ سهمیهبندی اعمال شود. کارشناسان هشدار میدهند که تداوم وضعیت فعلی میتواند به مهاجرت معکوس از تهران و فشار بر سایر مناطق کشور منجر شود.
بررسی گزارشهای رسمی منتشرشده از سوی دستگاههای مسئول نشان میدهد که تهران در میانه یک بحران آبی پایدار قرار دارد؛ بحرانی که اگرچه هنوز به مرحله بحرانی اجتماعی نرسیده، اما نشانههای هشدار آن آشکار است. در چنین شرایطی ادامه روند فعلی مصرف و کاهش منابع، میتواند پایتخت را در شرایط «تنش آبی شدید» قرار دهد. در حال حاضر بسیاری از کارشناسان باور دارند که راهکار اساسی برای عبور از بحران آبی شکل گرفته در پایتخت، تغییر نگاه از مدیریت تأمین به مدیریت تقاضا، بازچرخانی آب، اصلاح الگوی مصرف و ارتقای حاکمیت یکپارچه منابع آبی است.
تمام شدن آب تهران
محسن اردکانی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران گفته است: امسال ششمین خشکسالی پیاپی را تجربه میکنیم و با وجود گذشت ۴۵روز از سال آبی جدید، حتی یک قطره بارندگی در تهران رخ نداده است این در حالی است که در زمان مشابه سال گذشته ۲۰میلیمتر و در دوره مشابه درازمدت بهطور میانگین ۳۰میلیمتر بارش در تهران ثبت شده است. این مقام مسئول ادامه داد: همه تلاشها تاکنون بر این بوده است که به وضعیت بحران مطلق نرسیم و این در صورتی محقق خواهد شد که همکاری شهروندان در صرفهجویی مصرف آب تداوم یابد و با ۱۰درصد صرفهجویی بیشتر و آغاز بارندگیها در یکی،دوماه آینده بتوانیم از شرایط کنونی گذر کنیم. نیاز آبی تهران ۴۰مترمکعب بر ثانیه است و با وجود بهرهبرداری از منابع یادشده و ظرفیت سایر سدها، هماکنون حدود 4 تا 5مترمکعب بر ثانیه ناترازی بین منابع و مصارف وجود دارد که تاکنون مدیریت شده است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران خاطرنشان کرد: فراموش نکنیم که در یک رخداد بیسابقه، پنجخشکسالی متوالی را پشتسر گذاشتهایم و سال آبی گذشته نیز کمبارشترین سال یکقرن اخیر محسوب میشد. ضمن آنکه از ابتدای پاییز امسال تاکنون نیز یک قطره باران در تهران دریافت نکردهایم و چارهای جز سازگاری با این شرایط از طریق رعایت الگوی مصرف آب نداریم. به گفته «اردکانی»؛ ذخایر سدهای تامینکننده آب تهران هماکنون در کمترین میزان ۶۰سال اخیر قرار دارد که تاکنون چنین وضعیتی را تجربه نکرده بودیم و هماکنون وضعیت منابع سطحی، قرمز و بسیار شکننده است.
کاهش بیش از 90درصدی بارشها
سازمان هواشناسی با استناد به بررسی دادههای اقلیمی در گزارشی آورده است که ایران تا سیودومین روز(۱۲آبانماه) از سال آبی جاری(۱۴۰5-۱۴۰4) ۸۱.۸درصد کمتر از میانگین بلندمدت است. در حالیکه نرمال بارش در بلندمدت ۱۲.۸میلیمتر بوده، میانگین بارش سطح کشور از ابتدای مهر۱۴۰۴ تاکنون فقط ۲.۳میلیمتر است. براساس این گزارش، این ششمین پاییز بسیار خشک متوالی در ایران بوده و تاکنون میزان بارندگی این فصل بهطور چشمگیری کمتر از نرمال بوده است. دادهها نشان میدهد که بارش از ابتدای ماه تا پایان ۱۲آبانماه نیز نسبت به میانگین بلندمدت ۹۰درصد کاهش یافته است. در حالیکه مقدار بارش در بلندمدت ۷.۰میلیمتر بوده، در این مدت(۱۲ روز) ایران فقط از ۰.۷میلیمتر بارش برخوردار بوده است.
این گزارش حاکی از این است که بارش سال آبی کنونی بهطور چشمگیری کمتر از نرمال است. سال آبی در ایران از اول مهرماه شروع میشود و تا ۳۱ شهریور سال بعد ادامه مییابد. براساس دادههای هواشناسی، در طول 6ماهه اول سال، بهویژه از ابتدای مهرماه تعداد قابلتوجهی از استانها بهویژه در فلات مرکزی و استانهای همجوار زاگرس، خشکترین دوره ۴۰سال گذشته را سپری کردند.
۱۱استان ازجمله یزد، همدان، مرکزی، کهگیلویهوبویراحمد، کرمانشاه، کردستان، خوزستان، چهارمحالوبختیاری، ایلام و اصفهان با کاهش صددرصدی بارش مواجه بودند. استان تهران به مرکزیت پایتخت نیز با کمبارشی روبهرو بود. در حالیکه میانگین بارش تهران در بلندمدت ۲۰.۳میلیمتر است، در سال آبی جاری فقط بهطور میانگین ۱.۱میلیمتر بارش دریافت کرده؛ بنابراین با کاهش ۹۴.۴درصدی بارش روبهرو بوده است.
سازمان هواشناسی کشور به این موضوع نیز اشاره کرد که شرایط سدهای اصلی تأمینکننده آب شرب در شهرهای بزرگی مانند تهران، تبریز، مشهد و اراک به روز صفر آبی رسیده یا بسیار نزدیک شدند. به عبارتی ذخایر قابلبرداشت به حداقل رسیده و این شرایط منجر به اتکای کامل به منابع زیرزمینی شده است که خطر فرونشست و فقر منابع آبی برای سالهای آینده را تشدید
میکند.
سیمای ذخایر سدهای تهران
سد امیرکبیر، نخستین سد چندمنظوره ایران که از سال۱۳۴۰ در مدار بهرهبرداری قرار دارد، اکنون تنها ۱۴میلیون مترمکعب آب در مخزن خود دارد یعنی کمتر از ۸درصد ظرفیت آن. طبق اعلام شرکت آب منطقهای تهران، این میزان تنها برای دوهفته تامین آب شرب کفایت میکند. در چنین شرایطی، این سد نهتنها از مدار تولید برق خارج شده، بلکه در آستانه رسیدن به حجم مرده قرار دارد؛ نقطهای که برداشت آب برای حفظ ایمنی سازه ممنوع میشود. از طرف دیگر، سال گذشته همین موقع 85درصد ظرفیت این سد پر بوده است.
سد لارنیز یکی از بزرگترین سدهای کشور، با خشکی ۹۹درصدی عملاً از چرخه تامین آب خارج شده است. این سد که زمانی نقش مهمی در تغذیه شبکه آبرسانی تهران داشت، حالا به نمادی از فرسایش منابع آبی تبدیل شده است. سد لتیان نیز که در شرق تهران واقع شده، بخشی از آب مناطق شرقی پایتخت را تامین میکند. هرچند اطلاعات رسمی از وضعیت فعلی آن منتشر نشده، اما با توجه به کاهش ۴۳درصدی ورودی آب به سدهای تهران نسبت به سال گذشته، میتوان حدس زد که لتیان نیز در وضعیت بحرانی قرار دارد.
سد ماملو، در جنوبشرق تهران نیز تحت تاثیر خشکسالی و کاهش ورودیها قرار گرفته و ظرفیت آن بهشدت کاهش یافته است. این سد که نقش مهمی در تامین آب مناطق جنوبی دارد، اکنون با چالشهای مشابه سایر سدها مواجه است. سد طالقان، تازهترین امیدواری در میان منابع آبی تهران، بهتازگی وارد مدار بهرهبرداری شده و قرار است آب مورد نیاز ۳میلیون نفر را تامین کند، اما این پروژه هنوز در مراحل اولیه است و نمیتواند بهتنهایی بار بحران را به دوش بکشد.
در مجموع، کاهش شدید بارندگی، افت ورودی آب و خشکسالی پنجساله فشار سنگینی بر منابع آبی تهران وارد کردهاند. در چنین شرایطی، سهمیهبندی آب نهتنها محتمل، بلکه اجتنابناپذیر به نظر میرسد. اگر بارشهای موثر پاییزی در هفتههای پیشرو آغاز نشوند، تهران با یکی از سختترین بحرانهای آبی خود در دهههای اخیر مواجه خواهد شد؛ بحرانی که تنها با اصلاح ساختار مصرف، بازنگری در سیاستگذاری و سرمایهگذاری در زیرساختهای پایدار قابلمدیریت خواهد بود.