«سرآمد» از رکوردشکنی صادرات نفت گزارش می‌دهد؛
سربلندی ایران در نبرد نفتکش‌ها
مشاهده نشانه‌های شکست سیاست فشار حداکثری آمریکا در جهان
گروه انرژی- امید عباسی - دادههای مربوط به صادرات نفت ایران نشان‌دهنده دو رکورد پیاپی در دو ماه اخیر میلادی(سپتامبر و اکتبر) است، گزارش کاهش واردات نفت ایران از سوی چین ضرورتا ما را به این نتیجه‌‌‌‌‌‌‌گیری سوق می‌دهد که دروازه بازارهای تازهای گشوده شده است. صادرات نفت ایران در اکتبر از مرز دومیلیون بشکه در روز عبور کرد و به بالاترین سطح خود از سال۲۰۱۸ رسیده است؛ رکوردی که در میانه فشار تحریم‌ها و محدودیت‌های مالی، نگاه بسیاری از تحلیلگران بازار انرژی را متوجه تهران کرده است. این رشد نشان می‌دهد ایران با وجود تنگناهای دیپلماتیک، همچنان توانسته مسیرهای فروش خود را حفظ و حتی تقویت کند.
به گزارش «اقتصادسرآمد»، در همین حال اندیشکده آمریکایی بنیاد دفاع از دموکراسی با انتشار گزارشی برآورد کرده که تهران در ماه اکتبر حدود ۶۶.۸میلیون بشکه نفت صادر کرده باشد که میانگین آن ۲.۱۵میلیون بشکه در روز است؛ رقمی که اندکی بیشتر از ماه سپتامبر محسوب می‌شود. نفت‌خام بخش اصلی این جریان را با ۱.۹۳میلیون بشکه در روز(۸۹.۸درصد) تشکیل می‌دهد و در کنار آن نفت‌کوره با ۱۹۳.۶هزار بشکه در روز(۹درصد) و میعانات گازی با ۲۶هزار بشکه در روز(۱.۲درصد) قرار دارند. این اندیشکده آمریکایی می‌نویسد، با توجه به تخفیف 5 تا 10درصدی نسبت به قیمت برنت، صادرات ماه اکتبر احتمالا بین ۳.۹ تا ۴.۲میلیارد دلار درآمد ناخالص ایجاد کرده که مشابه درآمد ماه سپتامبر است.
براساس گزارش تانکرترکرز، چین نیز همچنان خریدار اصلی نفت ایران است و امارات دومین خریدار بزرگ محسوب می‌شود. چین ۹۰.۶درصد از کل صادرات را به خود اختصاص داده و مقادیر باقیمانده از طریق امارات(۶.۷درصد)، سنگاپور(۱.۵درصد) و یمن(۰.۴درصد) جابه‌جا شده‌اند. بسیاری از منابع خارجی معتقدند این قوی‌ترین عملکرد صادرات در نزدیک به یک‌دهه گذشته است که بازگشت ایران به‌عنوان یک تامین‌کننده رادارگریز اما مهم نفت به آسیا را نوید می‌دهد. بنابراین می‌توان گفت بارزترین ویژگی تجارت نفت ایران در ماه‌های اخیر کاهش تمرکز جغرافیایی شدید آن و افزایش تنوع مشتری‌‌‌‌‌‌ها بوده است؛ دستاوردی که بزرگ‌ترین مسئله بازاری صنعت نفت ایران محسوب می‌شود و گسترش آن مهم‌ترین عامل کاهش ریسک صادرات است.
شکست تحریم نفتکش‌های ایران
از مجموع ۵۳نفتکشی که نفت ایران را حمل کردند، ۳۹فروند توسط آمریکا، دوفروند توسط انگلیس و سه‌فروند توسط اتحادیه اروپا تحریم شده‌اند، در حالی‌که ۱۴نفتکش هنوز مشمول هیچ تحریمی نیستند. این موضوع نشان می‌دهد که یک‌چهارم از ناوگان سایه‌ای که در تجارت نفت ایران نقش دارند، هنوز تحت تحریم قرار نگرفته‌اند و نفتکش‌های تحریم‌شده همچنان آزادانه در سراسر جهان تردد می‌کنند. در ماه اکتبر، وزارت خزانه‌داری آمریکا سه‌دور تحریم مرتبط با ایران را اعمال کرد که در میان آن‌ها، بسته تحریمی ۹اکتبر گسترده‌ترین بود.
براساس اعلام وزارت خزانه‌داری، این بسته صنعت انرژی ایران و بیش از ۵۰فرد، نهاد و نفتکش را هدف قرار داده که در فروش و حمل نفت و گاز مایع ایران نقش دارند. فهرست این تحریم‌ها شامل نفتکش‌های ناوگان سایه‌ای، پایانه نفتی «ریزائو شیهوا» در چین، پالایشگاه «شاندونگ جین‌چنگ پتروکمیکال گروپ» و نیز شرکت‌های صوری فعال در سراسر جهان است. بااین‌حال، هرچند این اقدامات گام‌هایی در مسیر درست تلقی می‌شوند، هنوز منجر به کاهش صادرات نفت ایران نشده‌اند.
نگاهی تاریخی به دو دوره ریاست‌‌‌‌‌‌‌جمهوری دونالد ترامپ نشان می‌دهد که اهداف اصلی تحریم‌های واشنگتن، کاهش صادرات نفت ایران و قطع مسیر درآمد ارزی بود. با وجود فشارهای گسترده، حجم صادرات ایران در پنج‌سال اخیر نهتنها بهطور کامل متوقف نشده، بلکه با دوره‌‌‌‌‌‌‌هایی از رشد نیز همراه بوده است. در مقطع فعلی، ایران در مقایسه با سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ تقریبا دوبرابر میزان آن زمان نفت صادر می‌کند. این داده‌‌‌‌‌‌‌ها نشان‌دهنده شکست ساختاری سیاست آمریکاست که تصور می‌‌‌‌‌‌‌کرد محدودسازی حمل‌‌‌‌‌‌‌ونقل و بیمه کافی است، اما ایران با وجود این محدودیت‌های صادراتی، نفت را از طریق کانال‌های مختلف صادر می‌کند و در عین حال به افزایش تولید نفت ادامه می‌دهد تا جایگاه خود را در بازار جهانی انرژی حفظ کند.
گزارش‌هایی درباره رشد
صادرات نفت ایران
در ماه‌های اخیر، شماری از رسانه‌های غربی با انتشار گزارش‌هایی ادعا کرده‌اند که صادرات نفت ایران «بهطور چشمگیری افزایش یافته است». هدف اصلی این جریان رسانه‌ای، القای این تصور است که تحریم‌ها تأثیر چندانی روی ایران نداشته و باید تحریم و فشارهای سخت‌تری را علیه ایران اعمال شود. این در حالی است که طبق دادههای رسمی و گزارش‌های معتبر بین‌المللی، صادرات نفت ایران پس از بازگشت تحریم‌های نفتی، در وضعیت نسبتاً ثابتی قرار دارد و افزایش چشمگیری در حجم صادرات مشاهده نشده است. بااین‌حال، برخی نهادهای غربی از جمله بلومبرگ و بنیادFDD به بررسی دقیق‌تری از این موضوع پرداخته‌اند.
پایگاه خبری بلومبرگ در گزارشی تحلیلی درباره وضعیت انرژی ایران نوشته است: طبق دادههای منتشرشده اخیر، تولید نفت ایران در سال۲۰۲۴ به بالاترین میزان خود در ۴۶سال گذشته رسیده است. اطلاعات 6ماهه نخست سال۲۰۲۵ نیز نشان می‌دهد که این روند افزایشی ادامه خواهد داشت. این رسانه آمریکایی همچنین به این اشاره می‌کند که هربار که مقام‌های آمریکایی از تحریم‌های نفتی علیه ایران سخن می‌گویند، این سؤال مطرح می‌شود: دقیقاً چه تحریم‌هایی؟ این تحریم‌ها در عمل تنها روی کاغذ وجود دارند، در حالی‌که ما شاهد بیشترین سطح تولید نفت ایران هستیم.
چالش‌هایی که همچنان پابرجاست
دولت چهاردهم از نیمه دوم سال، سیاست تازهای در حوزه انرژی اتخاذ کرده است. ایده اصلی این سیاست بر پایه نگاه تازه به نفت به‌عنوان «دارایی مولد»، نه منبع فوری بودجه استوار است. به گفته یکی از مدیران ارشد وزارت نفت، خروج از وابستگی بودجه‌ای به نفت زمانی ممکن می‌شود که هر بشکه فروخته‌شده، به چرخه سرمایه‌گذاری صنعتی بازگردد. برنامه وزارت نفت بر توسعه صنایع پایین‌دستی، جمع‌آوری گازهای مشعل و تقویت تولید پتروپالایشگاهی متمرکز شده است. این جهت‌گیری تازه می‌تواند ساختار ارزش نفت ایران را دگرگون کند؛ زیرا با تبدیل بخشی از صادرات به محصولاتی با ارزش‌افزوده بالا، کشور از دام خام‌فروشی رها می‌شود؛ روندی که سال‌ها به‌عنوان حلقه گمشده توسعه صنعتی ایران شناخته می‌شد.
در گزارش‌های تحلیلی داخلی اشاره شده است که افزایش صادرات نفت‌خام بدون توسعه پالایشگاه‌ها، تنها دستاورد مقطعی است، اما همراهی رشد فروش با پیشرفت پروژه‌های پتروپالایشگاهی، می‌تواند پایه اصلاح مالی صنعت را شکل دهد. این نگاه به تدریج در وزارت نفت تثبیت شده و وزیر نیز بر آن تأکید کرده است؛ حفظ ثروت ملی از مسیر تبدیل نفت به سرمایه پایدار. در ماه‌های گذشته، مدل فروش نفت به صورت قراردادهای بلندمدت با تأمین مالی مشترک میان خریداران و شرکت ملی نفت توسعه یافته است؛ سازوکاری که امکان تخفیف‌های شدید را کاهش می‌دهد، زیرا ریسک معامله میان دوطرف تقسیم می‌شود. این روش در عمل موجب ثبات بیشتر درآمدهای ارزی شده و منعکس‌کننده چرخش از فروش اضطراری به تعامل راهبردی است.
به نظر می‌رسد شبکه فروش نفت ایران در سکوت نهتنها بقا یافته، بلکه در مدار جدیدی از انعطاف و استقلال عمل می‌کند. به همین دلیل بسیاری از کارشناسان معتقدند که دوره تحریم‌های نفتی در حال تبدیل به مرحله اصلاح بازار و بازیابی جایگاه تجاری ایران است. رشد صادرات، کاهش وابستگی بودجه‌ای و افزایش تولید، سه شاخص مثبت در کارنامه یک‌ساله وزارت نفت است؛ محدودیت سرمایه‌گذاری خارجی، فرسودگی زیرساخت‌ها و نوسان تقاضای جهانی. همچنان به‌عنوان چالش‌های زیربنایی حوزه تولید و صادرات نفت ایران پابرجاست.
گروه انرژی- امید عباسی - دادههای مربوط به صادرات نفت ایران نشان‌دهنده دو رکورد پیاپی در دو ماه اخیر میلادی(سپتامبر و اکتبر) است، گزارش کاهش واردات نفت ایران از سوی چین ضرورتا ما را به این نتیجه‌‌‌‌‌‌‌گیری سوق می‌دهد که دروازه بازارهای تازهای گشوده شده است. صادرات نفت ایران در اکتبر از مرز دومیلیون بشکه در روز عبور کرد و به بالاترین سطح خود از سال۲۰۱۸ رسیده است؛ رکوردی که در میانه فشار تحریم‌ها و محدودیت‌های مالی، نگاه بسیاری از تحلیلگران بازار انرژی را متوجه تهران کرده است. این رشد نشان می‌دهد ایران با وجود تنگناهای دیپلماتیک، همچنان توانسته مسیرهای فروش خود را حفظ و حتی تقویت کند.
به گزارش «اقتصادسرآمد»، در همین حال اندیشکده آمریکایی بنیاد دفاع از دموکراسی با انتشار گزارشی برآورد کرده که تهران در ماه اکتبر حدود ۶۶.۸میلیون بشکه نفت صادر کرده باشد که میانگین آن ۲.۱۵میلیون بشکه در روز است؛ رقمی که اندکی بیشتر از ماه سپتامبر محسوب می‌شود. نفت‌خام بخش اصلی این جریان را با ۱.۹۳میلیون بشکه در روز(۸۹.۸درصد) تشکیل می‌دهد و در کنار آن نفت‌کوره با ۱۹۳.۶هزار بشکه در روز(۹درصد) و میعانات گازی با ۲۶هزار بشکه در روز(۱.۲درصد) قرار دارند. این اندیشکده آمریکایی می‌نویسد، با توجه به تخفیف 5 تا 10درصدی نسبت به قیمت برنت، صادرات ماه اکتبر احتمالا بین ۳.۹ تا ۴.۲میلیارد دلار درآمد ناخالص ایجاد کرده که مشابه درآمد ماه سپتامبر است.
براساس گزارش تانکرترکرز، چین نیز همچنان خریدار اصلی نفت ایران است و امارات دومین خریدار بزرگ محسوب می‌شود. چین ۹۰.۶درصد از کل صادرات را به خود اختصاص داده و مقادیر باقیمانده از طریق امارات(۶.۷درصد)، سنگاپور(۱.۵درصد) و یمن(۰.۴درصد) جابه‌جا شده‌اند. بسیاری از منابع خارجی معتقدند این قوی‌ترین عملکرد صادرات در نزدیک به یک‌دهه گذشته است که بازگشت ایران به‌عنوان یک تامین‌کننده رادارگریز اما مهم نفت به آسیا را نوید می‌دهد. بنابراین می‌توان گفت بارزترین ویژگی تجارت نفت ایران در ماه‌های اخیر کاهش تمرکز جغرافیایی شدید آن و افزایش تنوع مشتری‌‌‌‌‌‌ها بوده است؛ دستاوردی که بزرگ‌ترین مسئله بازاری صنعت نفت ایران محسوب می‌شود و گسترش آن مهم‌ترین عامل کاهش ریسک صادرات است.
شکست تحریم نفتکش‌های ایران
از مجموع ۵۳نفتکشی که نفت ایران را حمل کردند، ۳۹فروند توسط آمریکا، دوفروند توسط انگلیس و سه‌فروند توسط اتحادیه اروپا تحریم شده‌اند، در حالی‌که ۱۴نفتکش هنوز مشمول هیچ تحریمی نیستند. این موضوع نشان می‌دهد که یک‌چهارم از ناوگان سایه‌ای که در تجارت نفت ایران نقش دارند، هنوز تحت تحریم قرار نگرفته‌اند و نفتکش‌های تحریم‌شده همچنان آزادانه در سراسر جهان تردد می‌کنند. در ماه اکتبر، وزارت خزانه‌داری آمریکا سه‌دور تحریم مرتبط با ایران را اعمال کرد که در میان آن‌ها، بسته تحریمی ۹اکتبر گسترده‌ترین بود.
براساس اعلام وزارت خزانه‌داری، این بسته صنعت انرژی ایران و بیش از ۵۰فرد، نهاد و نفتکش را هدف قرار داده که در فروش و حمل نفت و گاز مایع ایران نقش دارند. فهرست این تحریم‌ها شامل نفتکش‌های ناوگان سایه‌ای، پایانه نفتی «ریزائو شیهوا» در چین، پالایشگاه «شاندونگ جین‌چنگ پتروکمیکال گروپ» و نیز شرکت‌های صوری فعال در سراسر جهان است. بااین‌حال، هرچند این اقدامات گام‌هایی در مسیر درست تلقی می‌شوند، هنوز منجر به کاهش صادرات نفت ایران نشده‌اند.
نگاهی تاریخی به دو دوره ریاست‌‌‌‌‌‌‌جمهوری دونالد ترامپ نشان می‌دهد که اهداف اصلی تحریم‌های واشنگتن، کاهش صادرات نفت ایران و قطع مسیر درآمد ارزی بود. با وجود فشارهای گسترده، حجم صادرات ایران در پنج‌سال اخیر نهتنها بهطور کامل متوقف نشده، بلکه با دوره‌‌‌‌‌‌‌هایی از رشد نیز همراه بوده است. در مقطع فعلی، ایران در مقایسه با سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ تقریبا دوبرابر میزان آن زمان نفت صادر می‌کند. این داده‌‌‌‌‌‌‌ها نشان‌دهنده شکست ساختاری سیاست آمریکاست که تصور می‌‌‌‌‌‌‌کرد محدودسازی حمل‌‌‌‌‌‌‌ونقل و بیمه کافی است، اما ایران با وجود این محدودیت‌های صادراتی، نفت را از طریق کانال‌های مختلف صادر می‌کند و در عین حال به افزایش تولید نفت ادامه می‌دهد تا جایگاه خود را در بازار جهانی انرژی حفظ کند.
گزارش‌هایی درباره رشد
صادرات نفت ایران
در ماه‌های اخیر، شماری از رسانه‌های غربی با انتشار گزارش‌هایی ادعا کرده‌اند که صادرات نفت ایران «بهطور چشمگیری افزایش یافته است». هدف اصلی این جریان رسانه‌ای، القای این تصور است که تحریم‌ها تأثیر چندانی روی ایران نداشته و باید تحریم و فشارهای سخت‌تری را علیه ایران اعمال شود. این در حالی است که طبق دادههای رسمی و گزارش‌های معتبر بین‌المللی، صادرات نفت ایران پس از بازگشت تحریم‌های نفتی، در وضعیت نسبتاً ثابتی قرار دارد و افزایش چشمگیری در حجم صادرات مشاهده نشده است. بااین‌حال، برخی نهادهای غربی از جمله بلومبرگ و بنیادFDD به بررسی دقیق‌تری از این موضوع پرداخته‌اند.
پایگاه خبری بلومبرگ در گزارشی تحلیلی درباره وضعیت انرژی ایران نوشته است: طبق دادههای منتشرشده اخیر، تولید نفت ایران در سال۲۰۲۴ به بالاترین میزان خود در ۴۶سال گذشته رسیده است. اطلاعات 6ماهه نخست سال۲۰۲۵ نیز نشان می‌دهد که این روند افزایشی ادامه خواهد داشت. این رسانه آمریکایی همچنین به این اشاره می‌کند که هربار که مقام‌های آمریکایی از تحریم‌های نفتی علیه ایران سخن می‌گویند، این سؤال مطرح می‌شود: دقیقاً چه تحریم‌هایی؟ این تحریم‌ها در عمل تنها روی کاغذ وجود دارند، در حالی‌که ما شاهد بیشترین سطح تولید نفت ایران هستیم.
چالش‌هایی که همچنان پابرجاست
دولت چهاردهم از نیمه دوم سال، سیاست تازهای در حوزه انرژی اتخاذ کرده است. ایده اصلی این سیاست بر پایه نگاه تازه به نفت به‌عنوان «دارایی مولد»، نه منبع فوری بودجه استوار است. به گفته یکی از مدیران ارشد وزارت نفت، خروج از وابستگی بودجه‌ای به نفت زمانی ممکن می‌شود که هر بشکه فروخته‌شده، به چرخه سرمایه‌گذاری صنعتی بازگردد. برنامه وزارت نفت بر توسعه صنایع پایین‌دستی، جمع‌آوری گازهای مشعل و تقویت تولید پتروپالایشگاهی متمرکز شده است. این جهت‌گیری تازه می‌تواند ساختار ارزش نفت ایران را دگرگون کند؛ زیرا با تبدیل بخشی از صادرات به محصولاتی با ارزش‌افزوده بالا، کشور از دام خام‌فروشی رها می‌شود؛ روندی که سال‌ها به‌عنوان حلقه گمشده توسعه صنعتی ایران شناخته می‌شد.
در گزارش‌های تحلیلی داخلی اشاره شده است که افزایش صادرات نفت‌خام بدون توسعه پالایشگاه‌ها، تنها دستاورد مقطعی است، اما همراهی رشد فروش با پیشرفت پروژه‌های پتروپالایشگاهی، می‌تواند پایه اصلاح مالی صنعت را شکل دهد. این نگاه به تدریج در وزارت نفت تثبیت شده و وزیر نیز بر آن تأکید کرده است؛ حفظ ثروت ملی از مسیر تبدیل نفت به سرمایه پایدار. در ماه‌های گذشته، مدل فروش نفت به صورت قراردادهای بلندمدت با تأمین مالی مشترک میان خریداران و شرکت ملی نفت توسعه یافته است؛ سازوکاری که امکان تخفیف‌های شدید را کاهش می‌دهد، زیرا ریسک معامله میان دوطرف تقسیم می‌شود. این روش در عمل موجب ثبات بیشتر درآمدهای ارزی شده و منعکس‌کننده چرخش از فروش اضطراری به تعامل راهبردی است.
به نظر می‌رسد شبکه فروش نفت ایران در سکوت نهتنها بقا یافته، بلکه در مدار جدیدی از انعطاف و استقلال عمل می‌کند. به همین دلیل بسیاری از کارشناسان معتقدند که دوره تحریم‌های نفتی در حال تبدیل به مرحله اصلاح بازار و بازیابی جایگاه تجاری ایران است. رشد صادرات، کاهش وابستگی بودجه‌ای و افزایش تولید، سه شاخص مثبت در کارنامه یک‌ساله وزارت نفت است؛ محدودیت سرمایه‌گذاری خارجی، فرسودگی زیرساخت‌ها و نوسان تقاضای جهانی. همچنان به‌عنوان چالش‌های زیربنایی حوزه تولید و صادرات نفت ایران پابرجاست.