کند و کاو «اقتصادسرآمد» از یک مناقشه آبی تاریخی میان تهران و کابل
حق آبه هیرمند؛مسیری به بلندای تاریخ
گروه انرژی- رضا اردکانیان، رئیس کمیسیون مشترک همکاری های اقتصادی ایران و افغانستان می گوید: در سال آبی جاری حق آبه رودخانه هیرمند را دریافت میکنیم و در شرایط خوبی به سر می بریم.اردکانیان تصریح کرد: در سال آبی فعلی هم طبیعتاَ آن میزان از حق آبه رودخانه هیرمند را دریافت میکنیم و در شرایط خوبی به سر می بریم.
به گزارش اقتصادسرآمد، وی درباره احداث سد جدید در مسیر رودخانه هیرمند تصریح کرد: به طور طبیعی هر نوع سازه آبی که در مسیر این رودخانه احداث شود، نباید بر قرارداد ایران و افغانستان در زمینه هیرمند تأثیر بگذارد و ما امیدوار هستیم این مسئله مورد توجه همکارانمان در افغانستان هم باشد.وزیر نیرو افزود: قرارداد بین ایران و افغانستان درباره بهره برداری از رودخانه هیرمند یک قرارداد رسمی و تأیید شده دو کشور بوده که برای هر دو طرف قابل احترام است.مشکل آب کشاورزی به عنوان مهم ترین معضل، سال هاست که کشاورزان این دو کشور همسایه را تحت تاثیر قرار داده است. این مشکل نیازمند مقاوله نامه و قراردادهای رسمی بود که هر ۲ کشور باید همزمان آن را تصویب می کردند. در اواسط نیمه دوم سده نوزدهم در یکی از سال های خشک و کمآبی که مناقشات طرفین و اختلافات ایران و افغانستان شدت یافت، ایران به موجب ماده ۶ عهدنامه صلح پاریس که مقرر میداشت هرگونه اختلافی میان ایران و افغانستان به حکمیت انگلیس فیصله پذیرد، حل اختلاف را به وساطت و اهتمام انگلیس واگذار کرد. دولت انگلیس نیز راه حل اختلاف را الحاق قسمتی از خاک ایران به افغانستان دانست و درباره آب هیرمند چنین اظهار عقیده کرد: این جمله را باید صریحاً دانست و فهمید که هیچکدام از طرفین نباید اقدام به عملی نماید به منظور اینکه در آبی که برای زراعت طرفین رود هیرمند لازم است، مداخله کرده باشد.ایران و افغانستان در ۱۸۷۳ میلادی راه حل نماینده انگلیس را پذیرفتند و در همان زمان بنابر تقاضای دولت افغانستان وزارت خارجه انگلیس این رای را چنین تفسیر کرد: فقره مندرج فوق شامل الهار موجود و الهار قدیم و متروک که افغانستان بخواهد تحت تعمیر قرار دهد نمیشود و همچنین حفر الهار جدید مشمول آن نیست مشروط بر اینکه آب لازم برای آبیاری طرف ایران کسر نگردد.
موافقت نامه پاریس گرچه اختلافات مرزی را در ناحیه مزبور پایان بخشید اما اختلافات مربوط به چگونگی استفاده از رودخانه هیرمند از اینجا شکل گرفت. تغییر مسیر رودخانه در دلتا در ۱۸۹۶ میلادی سبب بروز اختلافاتی تازه شد. نحوه تقسیم بندی در صلح پاریس هم نتوانست مشکل را حل کند و همواره اختلافات وجود داشت و رعایت سهم بندی از جانب افغانستان نمیشد. ایرانیان این تقسیم بندی را غیرقابل قبول دانستند و از تصویب آن سرباز زدند.
رودخانه مرزی هیرمند که از کشور افغانستان سرچشمه میگیرد، تأمین کننده منابع آب مورد نیاز دشت سیستان در شرق کشور و همچنین تالابهای بینالمللی هامون است. مساله استفاده از آب این رودخانه، طی سالهای متمادی یکی از موضوعات مهم توافقات و مذاکرات بین دو کشور ایران و افغانستان بوده است.کشور افغانستان با همه کشورهای همسایه خود شامل ایران، پاکستان، ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان و چین دارای حوضههای آبریز مشترک است و این باعث مسرت است که معاهده ۱۳۵۱ آب رود هیرمند بین ایران و افغانستان تنها قراردادی است که افغانستان در آبهای مرزی خود با همسایگانش دارد.
بر اساس معاهده ۱۳۵۱ آب رود هیرمند، توافق شده است که در سالهای نرمال حدود ۸۲۰ میلیون متر مکعب آب از رودخانه هیرمند به ایران جریان یابد. علاوه بر این در چهارچوب این معاهده پیشبینی شده است که کمیته مشترکی از دو کشور تحت عنوان کمیته مشترک کمیساران آب هیرمند ایجاد شود.
نخستین اجلاس این کمیته در شهریور ۱۳۸۳ در تهران برگزار و پس از آن در ۱۵ سال گذشته ۲۰ جلسه به تناوب در شهرهای تهران و زابل در ایران و کابل و زرنج در افغانستان برگزار شده است. در نهایت در سال 98 بعد از سال های مناقشه به گفته، قاسم تقیزاده خامسی، معاون آب و آبفای وزارت نيروی ایران با اشاره به برگزاری «بيستويکمين اجلاس کميته مشترک کميساران آب هيرمند» در تهران، گفت: طرفين در این نشست موفق شدند در خصوص مسائل مهمی همچون زمانبندی ايجاد سامانههای اندازهگيری تحويل حقابه ايران توافق کنند.در این جلسه طرف افغانستان طرح کلی ارائه شده از سوی طرف ايرانی برای مطالعه سامانههای برداشت و اندازهگيری حقابه در مرز مشترک را پذيرفت و مقرر شد در يک برنامه زمانی منسجم بررسیهای تکميلی به صورت دوجانبه و مشترک ادامه يابد.