طعبور از خام‌فروشی؛ مهمترین اولویت وزارت نفت دولت سیزدهم
خام‌فروشی در صنعت نفت و گاز طی سالهای گذشته موجب عقب‌ماندگی برخی از صنایع و وابسته کردن کشور به تحریم‌ها شده است و وزارت نفت دولت سیزدهم باید عبور از خام‌فروشی را اولویت اصلی خود قرار دهد.
به گزارش اقتصاد سرآمد از مهر ، به زودی تیم اجرایی دولت سیزدهم کار خود را آغاز می‌کند و دوران وزارت طولانی بیژن زنگنه بر وزارت نفت خاتمه می‌یابد. ریل‌گذاری وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دولت روحانی و هشت سال دولت اصلاحات توسط زنگنه و تیم همراه او انجام شد.
کارشناسان رویکرد اصلی زنگنه در دوران وزارت نفتی وی را تکیه بر خام‌فروشی نفت و گاز می‌دانند. مخالفت چندباره زنگنه با پالایشگاه‌سازی را می‌توان ثمره همین رویکرد دانست.
این در حالی است که به اذعان کارشناسان، با تکمیل زنجیره ارزش نفت و گاز می‌توان تا ده‌ها برابر ارزش افزوده برای کشور ایجاد کرد و از طرفی اشتغالزایی بیشتری را در صنایع پایین‌دستی شاهد بود.
بررسی میزان اشتغالزایی در پروژه‌های پالایشی و پتروشیمیایی اجرا شده در کشورهای دیگر و همچنین پروژه‌هایی مثل احداث پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس نشان می‌دهد طی دوره ساخت این پروژه‌ها، به ازای هر ۲۵۰ هزار بشکه ظرفیت پالایشی در روز ۱۵ هزار نفر اشتغالزایی مستقیم و ۲۴ هزار نفر اشتغالزایی غیرمستقیم ایجاد می‌شود. این رقم برای دوره بهره‌برداری، به ازای هر ۲۵۰ هزار بشکه، حدود ۶ هزار نفر اشتغالزایی مستقیم و غیرمستقیم است.
در کنار اشتغالزایی، مهمترین نتیجه عبور از خام‌فروشی قطع وابستگی و خنثی‌سازی تحریم‌ها است. به طور کلی صادرات فراورده‌های نفتی به دلیل تعدد بازارهای مقصد راحت‌تر از صادرات نفت خام است کما اینکه در سال گذشته که تحریم‌های نفتی مشکلات زیادی را برای صادرات نفت خام به وجود آورده بود، صادرات بنزین تولیدشده توسط پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس ۳ میلیارد دلار درآمد ارزی عاید کشور کرد.
به طور کلی خام‌فروشی در سه حوزه نفت‌خام، میعانات گازی و ال.پی.جی بیشترین فرصت‌سوزی را برای کشور ایجاد می‌کند که در ادامه، به طور اجمالی به بررسی وضعیت هرکدام و راهکارهای عبور از این خام‌فروشی می‌پردازیم.
قطعاً مهمترین ماده‌ای که پس از شنیدن کلمه خام‌فروشی به ذهن متبادر می‌شود نفت خام است. در بحث نفت خام بهترین راه برای عبور از خام‌فروشی احداث پتروپالایشگاه‌هایی است که نحوه تأمین مالی آنها به بهترین نحو در قانون «حمایت از صنایع پایین‌دست نفت خام و میعانات گازی با استفاده از سرمایه‌های مردمی» آمده است. این قانون که نسخه اولیه آن در تیرماه سال ۹۸ توسط جمعی از کارشناسان تدوین و در مجلس دهم تصویب شد، ایده تنفس خوراک از سهم صندوق توسعه ملی را برای پتروپالایشگاهها مطرح کرد.
تنفس خوراک به معنای تسهیلات غیر نقدی است که از سهم صندوق توسعه ملی و پس از به بهره‌برداری رسیدن پتروپالایشگاه به آنها اعطا می‌شود تا جایی که هزینه آن با سرمایه گذاشته شده برای پتروپالایشگاه برابر شود. پس از آن این تسهیلات به صورت اقساط چهار الی هشت ساله بازپرداخت می‌شود. بنابراین با استفاده از مفاد این قانون، بازدهی و سوددهی پروژه‌ها به دلیل کوتاه‌تر شدن زمان بازگشت سرمایه افزایش می‌یابد.
پس از تصویب قانون در سال ۹۸ از میان طرح‌های متعدد پیشنهاد شده به وزارت نفت، پنج پیشنهاد برای احداث پتروپالایشگاه نفت خام مجوز احداث گرفتند ولی در حال حاضر به دلیل تعلل‌های صندوق توسعه در اعطای مجوزها و عدم حمایت وزارت نفت روند احداث این پتروپالایشگاهها به کندی پیش می‌رود. البته مجلس شورای اسلامی با اصلاح قانون «حمایت از صنایع پایین‌دست نفت خام و میعانات گازی با استفاده از سرمایه‌های مردمی» ابهاماتی که بهانه تعلل صندوق توسعه ملی بود را برطرف کرده است و انتظار می‌رود با تدوین و تصویب هرچه سریع‌تر آئین نامه اجرایی این قانون در دولت سیزدهم، فرآیند عملیاتی احداث پتروپالایشگاهها کلید بخورد.
در حوزه میعانات گازی هم، احداث پالایشگاه با خوراک میعانات گازی اهمیت بسیار بالایی دارد. همانطور که فعالان بازارهای نفتی می‌گویند در بازار میعانات گازی، به دلیل تولید اجتناب‌ناپذیر و شرایط سخت نگهداری، خریدار نسبت به فروشنده دست برتر را دارد و تحریم‌ها تأثیر بسیار بالایی بر سودده نبودن فروش میعانات گازی می‌توانند داشته باشند. به همین خاطر در حال حاضر به دلیل عدم وجود پالایشگاه میعانات گازی به میزان نیاز، و وجود تحریم‌ها، این ماده با ارزش در حال ضرردهی می‌باشد.
مهمترین طرح میعانات گازی کشور، طرح ۸ فازی پالایشگاه سیراف بود که به هشت‌گانه سیراف معروف شد. اهمیت این طرح‌ها تا جایی بود که رهبر انقلاب در سخنرانی هفدهم اردیبهشت ۹۹ از آنها به صورت جداگانه به عنوان یکی از اولویت‌های جهش تولید نام بردند. عملیات اجرایی این پالایشگاه‌ها از سال ۹۴ شروع شد و تکمیل آنها از برنامه‌های ارائه شده بیژن زنگنه در مجلس بود. با این حال در پایان دولت دوازدهم وضعیت تکمیل این پالایشگاه‌ها به طور کامل مشخص نیست.
به گزارش اقتصاد سرآمد از مهر ، به زودی تیم اجرایی دولت سیزدهم کار خود را آغاز می‌کند و دوران وزارت طولانی بیژن زنگنه بر وزارت نفت خاتمه می‌یابد. ریل‌گذاری وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دولت روحانی و هشت سال دولت اصلاحات توسط زنگنه و تیم همراه او انجام شد.
کارشناسان رویکرد اصلی زنگنه در دوران وزارت نفتی وی را تکیه بر خام‌فروشی نفت و گاز می‌دانند. مخالفت چندباره زنگنه با پالایشگاه‌سازی را می‌توان ثمره همین رویکرد دانست.
این در حالی است که به اذعان کارشناسان، با تکمیل زنجیره ارزش نفت و گاز می‌توان تا ده‌ها برابر ارزش افزوده برای کشور ایجاد کرد و از طرفی اشتغالزایی بیشتری را در صنایع پایین‌دستی شاهد بود.
بررسی میزان اشتغالزایی در پروژه‌های پالایشی و پتروشیمیایی اجرا شده در کشورهای دیگر و همچنین پروژه‌هایی مثل احداث پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس نشان می‌دهد طی دوره ساخت این پروژه‌ها، به ازای هر ۲۵۰ هزار بشکه ظرفیت پالایشی در روز ۱۵ هزار نفر اشتغالزایی مستقیم و ۲۴ هزار نفر اشتغالزایی غیرمستقیم ایجاد می‌شود. این رقم برای دوره بهره‌برداری، به ازای هر ۲۵۰ هزار بشکه، حدود ۶ هزار نفر اشتغالزایی مستقیم و غیرمستقیم است.
در کنار اشتغالزایی، مهمترین نتیجه عبور از خام‌فروشی قطع وابستگی و خنثی‌سازی تحریم‌ها است. به طور کلی صادرات فراورده‌های نفتی به دلیل تعدد بازارهای مقصد راحت‌تر از صادرات نفت خام است کما اینکه در سال گذشته که تحریم‌های نفتی مشکلات زیادی را برای صادرات نفت خام به وجود آورده بود، صادرات بنزین تولیدشده توسط پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس ۳ میلیارد دلار درآمد ارزی عاید کشور کرد.
به طور کلی خام‌فروشی در سه حوزه نفت‌خام، میعانات گازی و ال.پی.جی بیشترین فرصت‌سوزی را برای کشور ایجاد می‌کند که در ادامه، به طور اجمالی به بررسی وضعیت هرکدام و راهکارهای عبور از این خام‌فروشی می‌پردازیم.
قطعاً مهمترین ماده‌ای که پس از شنیدن کلمه خام‌فروشی به ذهن متبادر می‌شود نفت خام است. در بحث نفت خام بهترین راه برای عبور از خام‌فروشی احداث پتروپالایشگاه‌هایی است که نحوه تأمین مالی آنها به بهترین نحو در قانون «حمایت از صنایع پایین‌دست نفت خام و میعانات گازی با استفاده از سرمایه‌های مردمی» آمده است. این قانون که نسخه اولیه آن در تیرماه سال ۹۸ توسط جمعی از کارشناسان تدوین و در مجلس دهم تصویب شد، ایده تنفس خوراک از سهم صندوق توسعه ملی را برای پتروپالایشگاهها مطرح کرد.
تنفس خوراک به معنای تسهیلات غیر نقدی است که از سهم صندوق توسعه ملی و پس از به بهره‌برداری رسیدن پتروپالایشگاه به آنها اعطا می‌شود تا جایی که هزینه آن با سرمایه گذاشته شده برای پتروپالایشگاه برابر شود. پس از آن این تسهیلات به صورت اقساط چهار الی هشت ساله بازپرداخت می‌شود. بنابراین با استفاده از مفاد این قانون، بازدهی و سوددهی پروژه‌ها به دلیل کوتاه‌تر شدن زمان بازگشت سرمایه افزایش می‌یابد.
پس از تصویب قانون در سال ۹۸ از میان طرح‌های متعدد پیشنهاد شده به وزارت نفت، پنج پیشنهاد برای احداث پتروپالایشگاه نفت خام مجوز احداث گرفتند ولی در حال حاضر به دلیل تعلل‌های صندوق توسعه در اعطای مجوزها و عدم حمایت وزارت نفت روند احداث این پتروپالایشگاهها به کندی پیش می‌رود. البته مجلس شورای اسلامی با اصلاح قانون «حمایت از صنایع پایین‌دست نفت خام و میعانات گازی با استفاده از سرمایه‌های مردمی» ابهاماتی که بهانه تعلل صندوق توسعه ملی بود را برطرف کرده است و انتظار می‌رود با تدوین و تصویب هرچه سریع‌تر آئین نامه اجرایی این قانون در دولت سیزدهم، فرآیند عملیاتی احداث پتروپالایشگاهها کلید بخورد.
در حوزه میعانات گازی هم، احداث پالایشگاه با خوراک میعانات گازی اهمیت بسیار بالایی دارد. همانطور که فعالان بازارهای نفتی می‌گویند در بازار میعانات گازی، به دلیل تولید اجتناب‌ناپذیر و شرایط سخت نگهداری، خریدار نسبت به فروشنده دست برتر را دارد و تحریم‌ها تأثیر بسیار بالایی بر سودده نبودن فروش میعانات گازی می‌توانند داشته باشند. به همین خاطر در حال حاضر به دلیل عدم وجود پالایشگاه میعانات گازی به میزان نیاز، و وجود تحریم‌ها، این ماده با ارزش در حال ضرردهی می‌باشد.
مهمترین طرح میعانات گازی کشور، طرح ۸ فازی پالایشگاه سیراف بود که به هشت‌گانه سیراف معروف شد. اهمیت این طرح‌ها تا جایی بود که رهبر انقلاب در سخنرانی هفدهم اردیبهشت ۹۹ از آنها به صورت جداگانه به عنوان یکی از اولویت‌های جهش تولید نام بردند. عملیات اجرایی این پالایشگاه‌ها از سال ۹۴ شروع شد و تکمیل آنها از برنامه‌های ارائه شده بیژن زنگنه در مجلس بود. با این حال در پایان دولت دوازدهم وضعیت تکمیل این پالایشگاه‌ها به طور کامل مشخص نیست.