چالشهای پیش روی «عیناللهی» در صنعت داروسازی
بساط تعارض منافع از سازمان غذا و دارو برچیده میشود؟
حالا وزیر بهداشت در آستانه انتخاب رئیس جدید سازمان غذا و داروست. طبیعی است برای چنین انتخاب مهمی از مشورت فعالان صنعت دارو بهرهمند گردد. اما توجه به چند نکته مهم است و انتظار میرود بهرام عیناللهی وزیر دولتی که شفافیت شعار آن است به آنها توجه کند.
به گزارش اقتصادسرآمد، بهرام عین الهی وزیر جدید بهداشت با انتخابهای سختی روبروست. هر مدیری که منصوب میکند وضعیت آیندهی پاندمی کرونا در ایران را تغییر خواهد داد. بسیاری از نهادهای مرتبط با سلامت، شرکتها و سندیکاهای مهم دارویی و بهداشتی و چهرههای سیاسی این روزها توجه ویژهای به وزارت بهداشت دارند. اینکه معاونان وزیر در حوزههای مختلف چه کسانی باشند، اینکه ریاست سازمان مهمی مثل سازمان غذا و دارو بر عهدهی چه کسی باشد و اینکه چه افرادی تعیین کنند ارز دولتی به کدام دارو تعلق گیرد، همه موضوعاتی هستند که فعالین صنعت داروی کشور را متوجه وزارت بهداشت کرده است. طبیعی است که سندیکاها و اتحادیههای بزرگ دارویی کشور سعی کنند بر انتخابهای وزیر جدید بهداشت تاثیر بگذارند.
ارز دولتی و تولید دارو
داروهایی که در داروخانهها به فروش میرسند و همه مردم از آن استفاده میکنند، دو نوع هستند. یا داروهایی هستند که در داخل تولید نشده و وارداتی هستند، یا داروهایی هستند که در داخل تولید میشوند. ارزی که سازمان غذا و دارو برای تامین دارو اختصاص میدهد به هر دوی این داروها تعلق میگیرد. در داروهای وارداتی اوضاع مشخصتر است. قیمت دارو در بازار جهانی مشخص است و سازمان غذا و دارو میتواند نظارت خود را بر قیمت دارو اعمال کند. اما شرکتهای داروسازی داخلی نیز نیاز به ارز دارند.
دارو قبل از اینکه به محصول نهایی تبدیل شود چند مرحله را پشت سر میگذارد. مواد شیمیایی پتروشیمی در کارخانههای تولید مواد اولیه دارویی چندین مرحله سنتز و واکنش شیمیایی را پشت سر میگذارند تا تبدیل شوند به چیزی که به آن ماده اولیه دارو میگویند. این سنتز گاهی تا 20 مرحله ادامه پیدا میکند. بعد این ماده اولیه دارویی در اختیار شرکتهای داروسازی قرار میگیرد تا داروهای مختلف را تولید کنند. شرکتهای داروسازی میتوانند این ماده اولیه دارویی را وارد کنند یا از از شرکتهای تولیدکننده مواد اولیهی دارویی بخرند. اما نکته اینجاست که شرکتهای عضو این سندیکا مواد اولیه دارویی را از پتروشیمیها نمیخرند، بلکه در مراحل بالاتر از شرکتهای خارجی خریداری میکنند. برای همین به ارز دولتی نیاز دارند. در حقیقت دولت میتواند ارز را به داروسازها بدهد تا مواد اولیه بخرند یا به سندیکا بدهد که مواد اولیه تولید کنند.
خرید داخلی گرانتر از خرید خارجی
در سالهای اخیر دولت با شعار حمایت از تولید داخل، از شرکتهای تولیدکننده مواد اولیه دارویی حمایتهای بیدریغی کرده است. اما این حمایتها ضرورتا به کاهش ارزبری در صنعت دارو منتهی نشده است. برعکس در اکثر مواقع حتی خرید مواد اولیهی تولید داخل از مشابه خارجی گرانتر هم شده است. حتی بر اساس نظر بسیاری از کارشناسان صنعت دارو بسیاری از کمبودهای دارویی ناشی از اتخاذ چنین سیاستی بوده است. بحث تاثیرگذاری بر سیاستهای وزارت بهداشت به خصوص در زمینه تخصیص ارز ترجیحی یکی از مسائلی است که همواره در رابطه با سندیکای تولیدکنندگان مواد اولیهی دارویی مطرح بوده است.
انحصار بنگاهی کوچک
در حقیقت دولت در دورههای قبلی با شعار حمایت از تولید تنها به حمایت از یک بخش از صنعت دارویی پرداخته است و آن هم تولیدکنندگان مواد اولیهی دارویی بوده است. ماجرا به این شکل است که سازمان غذا و دارو انحصار مواد اولیه داروها را به شرکتهای مواد اولیه ساز داخلی میدهد که نه تنها نظارتی به مواد اولیهی تولیدی آنها نمیکند بلکه کل صنعت داروسازی کشور را برای تولید یک ماده اولیه محدود و منحصر به یک یا چند شرکت کوچک ماده اولیه ساز میکند. این رویکرد یک اشتباه استراتژیک است، زیرا بیش از 40 سال است که صنعت داروسازی سعی کرده است که انحصار مولتی نشنالها خارج شود و با افزایش تولید و توان داخلی، ارزش آفرینی قابل اعتنایی را در صنعت دارویی ایجاد نماید. اما اکنون دچار نوع دیگری از انحصار شده است. انحصار بنگاهی کوچک.
به خاطر این انحصار شرکتهای تولید کننده دارو در سالهای اخیر دچار مشکل تامین مواد اولیه دارویی شدند. به تبع داروسازان، بسیاری از داروها با قیمتهای غیرواقعی و بسیار گزاف راهی داروخانهها میشود که همین مسئله جامعه و مردم را اذیت کرد. اما مسئله فقط گرانتر شدن نیست. شرکتهای تولیدکنندگان مواد اولیه گاهی توانایی عمل به تعهدات خود را ندارند و شاهد کمبود مقطعی برخی از داروها میشویم.
ماجرا این است که حمایت سازمان غذا و دارو از تولیدکنندگان مواد اولیه دارویی به این شکل است که اگر ماده موثره یک دارو را یک شرکت داخلی تولید کند، داروسازان موظف هستند که از شرکت داخلی تامین کنند و سازمان غذا و دارو مجوز واردات نمیدهد. از سوی دیگر نظارتی هم بر قیمت مواد اولیه تولیدی ندارد. به همین دلیل کل صنعت دارو به نوعی گروگان شرکتها تولیدکنندهی مواد اولیه شده است. این در حالی است که ارزش افزوده داروها در مرحله تولید محصول نهایی میافتد. به عنوان مثال در صنایع بزرگ جهانی ارزش افزوده مواد اولیه دارویی یک بیستم ارزش محصول نهایی است. این را در صنایع دیگر هم مشاهده میکنیم. به عنوان مثال ارزش افزوده در خودروسازی مانند بنز به محصول نهایی است و مهم نیست که گیربکس آن در یک شرکت چینی تولید میشود یا یک شرکت هندی.
صاحب نظران صنعت دارو معتقد به حمایت از مواد اولیه سازان هستند اما این حمایت باید حداکثر خرید 20 درصد بیشتر از قیمت جهانی باشد و نباید تامین دارو را منوط به خرید از داخل کرد. رئیس سابق سندیکای تولیدکنندکان مواد اولیه هم بر این 20 درصد قیمت بیشتر تاکید داشت، اما در عمل شرکتهای تولیدکننده مواد اولیه به آن عمل نمیکردند، چرا که به خاطر سیاستهای وزارت در دوره قبلی نوعی انحصار به وجود آمده بود.
آیا دولت ارادهای برای شفافیت دارد؟
حالا وزیر بهداشت در آستانه انتخاب رئیس جدید سازمان غذا و دارو است. طبیعی است که برای چنین انتخاب مهمی از مشورت فعالین صنعت دارو بهرهمند گردد. اما توجه به سه نکته مهم است و انتظار میرود دکتر بهرام عین الهی وزیر دولتی که شفافیت شعار آن است به آنها توجه کند.
نکته اول اینکه تعامل سازنده با همه فعالین صنعت دارو لازم و ضروری است، اما جهت جلوگیری از بروز تعارض منافع بهتر است افرادی را برای سمتهای حساس مانند مدیریت بر سازمان غذا و دارو انتخاب کند که دچار تعارض منافع نباشند. همچنین افرادی که سابقه شفاف و روشنی ندارند مدیریت مهمترین سازمان دارویی کشور را زیر سوال میبرد.
نکته دوم نیز اینکه شعار حمایت از داخل، یک راهبرد اساسی برای نظام مقدس جمهوری اسلامی است، اما باید توجه کرد که چه کسانی از این شعار اقدام به تحصیل ارز دولتی کرده و بازار سلامت مردم را به بازی میگیرند. در پاندمی کرونا شاهد بودیم که برخی با همین شعار در زمینه دارو باعث ایجاد بازار سیاه دارویی (ماجرای رمدسیویر و فاویپیراویر) شدند.
نکته سوم هم اینکه باید تولید داخل را حمایت کرد. اما تولید داخل منحصر به تولید مواد اولیه دارویی نیست و مهمتر از تولیدکنندگان مواد اولیه، داروسازان هستند. این داروسازان هستند که ارزش افزوده واقعی را میآفرینند. نباید به بهانه حمایت از یک بخش صنعت دارویی باقی بخشها را نابود کنیم. اشتباهی که در دوره قبلی افتاد و نه تنها شرکتهای تولید دارو را دچار مشکلات تامین مواد اولیه نمود بلکه بیماران به عنوان ذی نفعان اصلی، کمبود بسیاری از داروها را با پوست و استخوان خود لمس کردند.