«اقتصادسرآمد» هدف از سوآپ گازی به کشورهای حوزه کاسپین را بررسی می کند
سوآپ گازی برای ایران چه سودی دارد
گروه نفت و انرژی - ترکمنستان بخشی از بزرگ‌ترین ذخایر گاز طبیعی دنیا را در اختیار دارد و عمده ذخایر این کشور در سه حوزه آمودریا در جنوب شرقی، حوزه مرغاب و حوزه خزر جنوبی هر دو در غرب این کشور قرار دارند. کشف ابرمیدان گالکنیش با ذخیره احتمالی بین ۲۱-۱۳ تریلیارد مترمکعب در سال ۲۰۰۶ حاصل تمرکز فعالیت‌های اکتشاف میدان‌های گازی در منطقه جنوب شرقی این کشور بود. در مه ۲۰۱۹ نیز اعلام کرد که موفق به کشف میدان جدید گازی بزرگی در Tajibai در شرق این کشور شده است.
به گزارش اقتصادسرآمد، در هر حال در میان کشورهای حوزه دریای کاسپین، ترکمنستان به برجسته‌ترین صادرکننده گاز طبیعی بدل شده است. مطابق آمارهای BP ۲۰۲۱، میزان صادرات گاز ترکمنستان در پایان سال ۲۰۲۰، ۳۱.۴ میلیارد مترمکعب بوده که قسمت اعظم آن به چین صادر شده و تنها از ژوئیه ۲۰۱۹ قرارداد صادرات مجدد ۵.۵ میلیارد مترمکعب به روسیه امضا شد. حجم صادرات گازی ترکمنستان به چین در سال ۲۰۲۰ به میزان ۲۷.۲ میلیارد مترمکعب بوده است. شایان ذکر است که در سال ۲۰۱۹ و سال ۲۰۲۰ این کشور صادراتی به ایران یا سوآپ از ایران برای آذربایجان نداشته است.
نکته مهم این جاست که در حالی که این کشور دارای قرارداد صادراتی تا ۴۰ میلیارد مترمکعب از شاخه‌های B ،A و C خطوط لوله آسیای مرکزی به چین است، در سال ۲۰۱۹ تنها ۳۰ تا ۲۷ میلیارد مترمکعب به چین صادر کرده است که نشان‌دهنده کاهش تمایل چینی‌ها به افزایش واردات گاز از ترکمنستان به دلایل مختلف است. احتمالاً یکی از دلایل انعقاد قرارداد جدید برای صادرات مجدد به روسیه در ژوئیه ۲۰۱۹ نیز کاهش تقاضای واردات گازی چین از ترکمنستان، همچنین توقف صادرات این کشور به ایران بوده است.چینی‌ها به‌دلیل تغییراتی که در برنامه رشد اقتصادی خود داشته‌اند تقاضای واردات گازی خود را کنترل کرده و افزون بر این، با شروع به واردات گاز از روسیه از خط لوله پاورسیبریا، سعی دارند که از این منبع عرضه استفاده کنند تا اینکه گاز ترکمنستان را از شرق کشور خود به مراکز مصرف در شمال غربی خود ترانزیت کنند.
موقعیت ایران در سوآپ گازی ایران
با ترکمنستان
مهدی ابوالحسنی کارشناس مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی در گفت و گو با روزنامه اقتصاد سرآمد گفت: با توجه به موقعیت کشور ما و همسایگی با پنج کشور عضو اکو و با توجه به شرایط تحریمی که در آن هستیم باید تلاشی شود که روابط مان را دستکم با کشورهای همسایه گسترش دهیم که این قرارداد سوآپ گاز در این زمینه به ما کمک می‌کند.
صرفه اقتصادی سوآپ گازی
با کشورهای همسایه
وی در ارزیابی قرارداد سوآپ گازی ایران - ترکمنستان - آذربایجان و نقاط قوت و ضعف آن برای ایران و اینکه آیا با ذخایری که داریم زیبنده هست این واردات گاز را داشته باشیم، به خبرنگار ما، گفت: نباید به مسئله این‌گونه نگاه کرد، زیرا این در اصل یک واردات نیست و سوآپ گازی است، شاید حتی برای ما به‌صرفه‌تر باشد که گاز بخشی از استان‌های شمال شرقی را از این مسیر تأمین کنیم تا اینکه بخواهیم خط لوله تأسیس کنیم و گاز را از جنوب به شمال برسانیم.
ارتباط تنگاتنگ گاز و نفت و برق
وی افزود: ترکمنستان از گذشته دو خط لوله برای صادرات گاز به ایران داشت یکی از استان‌های شمالی می‌گذشت و دیگری قرار بود از مسیر دولت‌آباد و سرخس عبور کند تا به تهران برسد. با توجه به اینکه بین برق و گاز رابطه‌ای تنگاتنگ وجود دارد و در فصل زمستان به‌دلیل افزایش مصرف گاز ممکن است نیروگاه‌ها دچار چالش برای تأمین خوراک شوند، به این منظور تأمین گاز دارای اهمیت است.این کارشناس مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی تصریح کرد: نیاز به گاز در فصل زمستان به دلیل نیاز به گرمایش و همچنین نیاز نیروگاه‌ها به مصرف گاز افزایش یافته و فشار بیشتری بر شبکه‌های گاز وارد می‌شود و این در شرایطی است که ما زمستان سال گذشته با خاموشی زمستانی هم مواجه شدیم، بنابراین سوآپ شاید بتواند کمکی در جهت تأمین گاز پایدار در شمال شرق کشور باشد.وی با اشاره به امتیازات سیاسی بابت قرارداد یادشده برای کشور گفت: وقتی رئیس‌جمهور در جریان توافق قرار می‌گیرد، بی‌شک جنبه‌های سیاسی قضیه دیده شده و به لحاظ سیاسی برای ما و دیگر کشورهای حاضر در این قرارداد یک فاکتور مثبت تلقی خواهد شد.خط لوله ترانس افغان که خط لوله تاپی (ترکمنستان - افغانستان - پاکستان - هند) نیز نامیده می‌شود بیش از ۱۰۰۰ مایل از در ترکمنستان تا فزیلکه در هند در مرز پاکستان و هندوستان را طی کرده و ظرفیت آن ۳۳ میلیارد مترمکعب در سال است. از جمله عوامل اصلی توقف ساخت این خط لوله نگرانی‌های امنیت عرضه، بی‌ثباتی در قیمت‌ها، ناامنی در افغانستان و فقدان منابع مالی است. چهار کشور درگیر در این پروژه در دسامبر ۲۰۱۰، توافقنامه‌ای مبنی بر ایجاد خط لوله گاز و نیز موافقت‌نامه‌های بین دولتی را امضا کرده و پاکستان و ترکمنستان نیز بر سرفصل‌های موافقت‌نامه‌ای در خصوص قیمت واردات در نوامبر ۲۰۱۱ به توافق رسیدند. قرارداد این خط لوله در سال ۲۰۱۵ بین چهار کشور دخیل امضا شد و قرار بود در سال ۲۰۱۹ به بهره‌برداری برسد که راه‌اندازی چنین خط لوله‌ای در سال‌های آتی به دلایل امنیتی، اقتصادی (قیمت گاز) و لجستیکی (در دسترس بودن گاز صادراتی ترکمنستان) تا آینده نزدیک به نظر نامحتمل است.
به گزارش اقتصادسرآمد، در هر حال در میان کشورهای حوزه دریای کاسپین، ترکمنستان به برجسته‌ترین صادرکننده گاز طبیعی بدل شده است. مطابق آمارهای BP ۲۰۲۱، میزان صادرات گاز ترکمنستان در پایان سال ۲۰۲۰، ۳۱.۴ میلیارد مترمکعب بوده که قسمت اعظم آن به چین صادر شده و تنها از ژوئیه ۲۰۱۹ قرارداد صادرات مجدد ۵.۵ میلیارد مترمکعب به روسیه امضا شد. حجم صادرات گازی ترکمنستان به چین در سال ۲۰۲۰ به میزان ۲۷.۲ میلیارد مترمکعب بوده است. شایان ذکر است که در سال ۲۰۱۹ و سال ۲۰۲۰ این کشور صادراتی به ایران یا سوآپ از ایران برای آذربایجان نداشته است.
نکته مهم این جاست که در حالی که این کشور دارای قرارداد صادراتی تا ۴۰ میلیارد مترمکعب از شاخه‌های B ،A و C خطوط لوله آسیای مرکزی به چین است، در سال ۲۰۱۹ تنها ۳۰ تا ۲۷ میلیارد مترمکعب به چین صادر کرده است که نشان‌دهنده کاهش تمایل چینی‌ها به افزایش واردات گاز از ترکمنستان به دلایل مختلف است. احتمالاً یکی از دلایل انعقاد قرارداد جدید برای صادرات مجدد به روسیه در ژوئیه ۲۰۱۹ نیز کاهش تقاضای واردات گازی چین از ترکمنستان، همچنین توقف صادرات این کشور به ایران بوده است.چینی‌ها به‌دلیل تغییراتی که در برنامه رشد اقتصادی خود داشته‌اند تقاضای واردات گازی خود را کنترل کرده و افزون بر این، با شروع به واردات گاز از روسیه از خط لوله پاورسیبریا، سعی دارند که از این منبع عرضه استفاده کنند تا اینکه گاز ترکمنستان را از شرق کشور خود به مراکز مصرف در شمال غربی خود ترانزیت کنند.
موقعیت ایران در سوآپ گازی ایران
با ترکمنستان
مهدی ابوالحسنی کارشناس مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی در گفت و گو با روزنامه اقتصاد سرآمد گفت: با توجه به موقعیت کشور ما و همسایگی با پنج کشور عضو اکو و با توجه به شرایط تحریمی که در آن هستیم باید تلاشی شود که روابط مان را دستکم با کشورهای همسایه گسترش دهیم که این قرارداد سوآپ گاز در این زمینه به ما کمک می‌کند.
صرفه اقتصادی سوآپ گازی
با کشورهای همسایه
وی در ارزیابی قرارداد سوآپ گازی ایران - ترکمنستان - آذربایجان و نقاط قوت و ضعف آن برای ایران و اینکه آیا با ذخایری که داریم زیبنده هست این واردات گاز را داشته باشیم، به خبرنگار ما، گفت: نباید به مسئله این‌گونه نگاه کرد، زیرا این در اصل یک واردات نیست و سوآپ گازی است، شاید حتی برای ما به‌صرفه‌تر باشد که گاز بخشی از استان‌های شمال شرقی را از این مسیر تأمین کنیم تا اینکه بخواهیم خط لوله تأسیس کنیم و گاز را از جنوب به شمال برسانیم.
ارتباط تنگاتنگ گاز و نفت و برق
وی افزود: ترکمنستان از گذشته دو خط لوله برای صادرات گاز به ایران داشت یکی از استان‌های شمالی می‌گذشت و دیگری قرار بود از مسیر دولت‌آباد و سرخس عبور کند تا به تهران برسد. با توجه به اینکه بین برق و گاز رابطه‌ای تنگاتنگ وجود دارد و در فصل زمستان به‌دلیل افزایش مصرف گاز ممکن است نیروگاه‌ها دچار چالش برای تأمین خوراک شوند، به این منظور تأمین گاز دارای اهمیت است.این کارشناس مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی تصریح کرد: نیاز به گاز در فصل زمستان به دلیل نیاز به گرمایش و همچنین نیاز نیروگاه‌ها به مصرف گاز افزایش یافته و فشار بیشتری بر شبکه‌های گاز وارد می‌شود و این در شرایطی است که ما زمستان سال گذشته با خاموشی زمستانی هم مواجه شدیم، بنابراین سوآپ شاید بتواند کمکی در جهت تأمین گاز پایدار در شمال شرق کشور باشد.وی با اشاره به امتیازات سیاسی بابت قرارداد یادشده برای کشور گفت: وقتی رئیس‌جمهور در جریان توافق قرار می‌گیرد، بی‌شک جنبه‌های سیاسی قضیه دیده شده و به لحاظ سیاسی برای ما و دیگر کشورهای حاضر در این قرارداد یک فاکتور مثبت تلقی خواهد شد.خط لوله ترانس افغان که خط لوله تاپی (ترکمنستان - افغانستان - پاکستان - هند) نیز نامیده می‌شود بیش از ۱۰۰۰ مایل از در ترکمنستان تا فزیلکه در هند در مرز پاکستان و هندوستان را طی کرده و ظرفیت آن ۳۳ میلیارد مترمکعب در سال است. از جمله عوامل اصلی توقف ساخت این خط لوله نگرانی‌های امنیت عرضه، بی‌ثباتی در قیمت‌ها، ناامنی در افغانستان و فقدان منابع مالی است. چهار کشور درگیر در این پروژه در دسامبر ۲۰۱۰، توافقنامه‌ای مبنی بر ایجاد خط لوله گاز و نیز موافقت‌نامه‌های بین دولتی را امضا کرده و پاکستان و ترکمنستان نیز بر سرفصل‌های موافقت‌نامه‌ای در خصوص قیمت واردات در نوامبر ۲۰۱۱ به توافق رسیدند. قرارداد این خط لوله در سال ۲۰۱۵ بین چهار کشور دخیل امضا شد و قرار بود در سال ۲۰۱۹ به بهره‌برداری برسد که راه‌اندازی چنین خط لوله‌ای در سال‌های آتی به دلایل امنیتی، اقتصادی (قیمت گاز) و لجستیکی (در دسترس بودن گاز صادراتی ترکمنستان) تا آینده نزدیک به نظر نامحتمل است.