از فرونشست ۴۰ سانتیمتری تا نفوذ ریزگردها به تهران
مدیر سابق طرح جامع آب کشور گفت: دلیل توسعه ریزگردهای اخیر در ایران، توسعه چشمههای تولید گرد و خاک در شمال عراق و سوریه و عربستان اعلام شده است که علت اصلی آن، "کمبارشی" در آن مناطق و توسعه سدسازیها در کشور ترکیه بر روی سرشاخههای دجله و فرات است که احتمال تکرار آن تا اواخر مرداد هم وجود خواهد داشت و تا زمانی که این سرچشمههای تولید ریزگرد وجود داشته باشند، گرد و خاک نیز مهمان ناخوانده ایران خواهند بود. به گزارش اقتصاد سرآمد ، مصطفی فداییفرد ، با اشاره به وضعیت اقلیمی حال و آینده کشور اظهار داشت: طی یک دهه گذشته کارشناسان و سازمانهای ملی و بینالمللی، در خصوص بحران آب، تنش آبی، ورشکستگی آبی، زوال خاک و تبعات فاجعهبار آن و به خصوص بحران فرونشست زمین، هشدارهای فراوانی دادهاند، پیشبینیها نیز حاکی از آن است که به دلیل وقوع تغییرات اقلیمی، ایران در دهههای آینده نیز همچنان با خشکسالی، افزایش دما، کمبود شدید آب، افت شدید کیفیت آب، نابودی کمی و کیفی خاک، وقوع سیلابهای ویرانگر بیشتر و بیابانزایی شدیدتری مواجه خواهد شد.وی با اشاره به سوءمدیریت و افزایش خسارات خشکسالی در کشور گفت: بحران کمی و کیفی منابع آب و خاک و همچنین آلودگی هوا به همراه ضعف شدید مدیریت، منجر به بیثباتی بیشتر، مناقشههای محلی و آوارگی جمعیت در بسیاری از مناطق کمآب کشور و مهاجرت خواهد شد. بحران آلودگی هوا، آب و خاک و محیطزیست که در ایران بوجود آمده است، تنها در اثر یک خشکسالی عادی ناشی از کمبود بارش و یا تغییرات آب و هوایی بدون دخالت انسان نیست بلکه خشکسالی انسانمحور است.این پژوهشگر حوزه آب و محیط زیست تصریح کرد: پژوهشگران و دانشمندان، خشکسالی انسانمحور را به عنوان فرایندی چندبُعدی و در اندازههای متفاوت میشناسند که در نهایت میتواند منجر به ورشکستگی آبی شود. تغییرات آب و هوایی، تصمیمگیریهای نادرست مدیریتی و فعالیتهای نابخردانه انسانی و همچنین تغییر شرایط اقلیمیِ ناشی از سوءمدیریت آب و خاک، از جمله عوامل ایجاد خشکسالی انسانمحور هستند.وی با اشاره به خسارات ناشی از توسعه کشاورزی گفت: متاسفانه بدون مطالعه و از روی احساسات و با نیت کمک به روستاییان و افزایش تولید کشور و به بهانه خودکفایی محصولات کشاورزی، سالانه صدها میلیون تن خاک را که هر سانتیمتر آن هزار سال طول میکشد تا تشکیل شود را از دست دادهایم و نتیجه آن تخریب پوشش گیاهی، جنگلها، نابودی محیط زیست، فرسایش خاک و تشدید سیلابهای ویرانگر است. به هر حال، همان برنامهها و تصمیمگیریهای احساسی، از مجموعه عوامل مؤثر در خشکسالی انسانساخت در ایران هستند.فداییفرد خاطرنشان کرد: عمدهترین مشکل و راهبرد غلط در حوزه کشاورزی ، تأکید بیش از حد بر مسئله خودکفایی غذایی است. این سیاست با تفسیری نادرست، امنیت غذایی را صرفا در خودکفایی کشاورزی معرفی کرد و با محور توسعه قرار دادن کشاورزی در برنامههای توسعه کشور، خصوصا برنامههای پنج ساله اول و دوم، آسیب جبرانناپذیری به منابع آب و خاک کشور وارد کرد و متاسفانه نه تنها به خودکفایی نرسیدهایم بلکه همچنین امنیت غذایی را نیز به شدت به خطر انداختهایم. بر اساس مراجع معتبر بینالمللی، امنیت غذایی زمانی وجود دارد که مردم همواره به غذای کافی، سالم و مغذی دسترسی فیزیکی و اجتماعی و به خصوص اقتصادی داشته باشند و غذای در دسترس، نیازهای یک رژیم تغذیهای سازگار با سلیقهها و ترجیحات آنان را برای یک زندگی سالم و فعال فراهم سازد.وی ادامه داد: برای دستیابی به امنیت غذایی، الزامی به خودکفایی در بخش کشاورزی وجود ندارد. با توجه به این که توسعه کشاورزی در هر منطقه بایستی با توجه به توان و پتانسیل آن سرزمین و شرایط اقلیمی منطقه باشد و کمترین آسیب به منابع آب و خاک و محیط زیست وارد شود، ممکن است شرایط یک حوضه برای تولید یک یا چند محصول خاص فراهم باشد و ضمن تأمین نیاز کشور، آن محصولات را صادر هم بکنیم ولی از طرف دیگر توان تولید برخی محصولات در کشور وجود نداشته باشد و لازم باشد این خلاء را با واردات محصولات کشاورزی مورد نیاز تامین کرده و در نهایت امنیت غذایی تأمین شود. دسترسی اقتصادی به غذای سالم یکی از مهمترین ارکان امنیت غذایی است. در حالی که در حال حاضر، با افزایش فقر، بیکاری، تورم و گرانی،قدرت مردم برای تامین حداقلهای مورد نیاز ناممکن شده و عملا امنیت غذایی کشور به خطر افتاده است.این پژوهشگر حوزه آب و محیط زیست تصریح کرد: سلامت غذایی به این معناست که مواد غذایی عاری از آلایندهها، شامل عوامل بیماریزا، پسماند نهادههای شیمیایی کشاورزی مانند کودهای شیمیایی، سموم، آفتکشها، فلزات سنگین و دیگر آلایندهها باشد. این در حالی است که به منظور تولید بیشتر محصولات کشاورزی، استفاده از این مواد در کشور به خصوص در یک دهه اخیر روند افزایشی داشته است، بهطوری که حتی شاهد ماندگاری سموم و نیترات در آبهای زیرزمینی، منابع خاک و حتی محصولات کشاورزی هستیم که میتواند باعث توسعه سونامی سرطان در کشور شود.وی تاکید کرد: شرایط بسیار وخیم منابع آبی ایران نه تنها اجازه اضافه برداشت را به ما نمیدهد بلکه بایستی آن میزان 90 میلیارد متر مکعبی که سالانه برداشت میشود نیز به کمتر از 50 میلیارد کاهش یابد تا به منظور کاهش سرعت فرونشست در کشور، بتوان حقابه محیط زیست و تعادل بخشی آبخوانها را تامین کرد.مدیر سابق طرح جامع آب کشور با اشاره به اوضاع خاک در کشور بیان داشت: وضعیت منابع خاک کشور بسیار وخیمتر است و امکان خودکفایی محصولات کشاورزی در این خصوص نیز فراهم نیست. با توجه به اعمال فشار بیرویه بر منابع خاک، در حال حاضر حدود 25 درصد از اراضی کشور تحت تنش شوری قرار گرفتهاند. بنابراین منابع فعلی خاک کشور نیز شرایط لازم برای تداوم کشاورزی در این سطح را ندارند و بیتوجهی به این موضوع، آسیب بیش از پیش به منابع طبیعی و محیط زیست کشور وارد خواهد کرد. در مجموع، با توجه به شرایط اقلیمی و منابع آب و خاک ایران، لازم است بهجای سیاست نابخردانه خودکفایی، مدیریت پایدار سرزمین را مورد توجه قرار داده و در پی جلوگیری از به خطر افتادن بیشتر امنیت غذایی بود. ایلنا