بررسی سهم تحقیقات دریایی از تولید ناخالص داخلی در گفت و گو با مدیرعامل شرکت کشتی سازی اروندان
جای خالی تحقیقات فاخر در صنعت دریانوردی
گروه اقتصاد دریایی - منابع دریایی ارزشمند و عظیمی در سطح کشور وجود دارد که باید راه‌های شناخت این منابع و بهره برداری از آنها به درستی مدیریت شود. استخراج مواد و انرژی نوین، از موضوعات مهم این مراسم بود و باید به توریسم، اکو توریسم و آبزی پروری دریایی توجه شود. حدود ۳۵۰ کشتی تحقیقاتی در سطح جهان در زمینه دریا‌ها و اقیانوس‌ها مشغول فعالیت هستند. در آمریکا بیش از ۵۰ کشتی و در حاشیه کشورهای اطراف ایران یعنی در کشور ترکیه و کره جنوبی حدود ۳۰ کشتی در زمینه تحقیقات دریایی فعالیت دارند.
به گزارش اقتصادسرآمد، منابع و هزینه‌های کشورهای مختلف در زمینه دریا و تحقیقات دریایی حدود ۱/۵ درصد تا ۴/۵ درصد است، به طوری که در کشور کرواسی و نروژ بالای ۴ درصد از هزینه‌ها صرف تحقیقات دریایی می‌شود. علاوه بر رشد علمی در زمینه اقیانوس شناسی باید به کیفیت نیز توجه شود و تجهیزات اقیانوس شناسی و تحقیقات در زمینه اقیانوس شناسی باید افزایش یابد. حجم عظیم وجود زباله‌های پلاستیکی در سطح دریا‌ها و اقیانوس‌ها یکی از مشکلات و دغدغه‌های اصلی محسوب می‌شود، چنانچه این مشکل در اروپا به طور کامل کنترل و این زباله‌ها به بازیافت خوبی تبدیل شده است و باید در کشور ما نیز این فعالیت صورت گیرد.
سهم تحقیقات دریایی از تولید ناخالص داخلی به هیچ وجه با مزیت‌های این صنعت در کشور ما همخوانی ندارد. کشور ما با داشتن مرزهای آبی طولانی در شمال و جنوب پتانسیل بالایی در کشتی‌سازی، شیلات، دریانوردی و گردشگری دریایی دارد. این در حالی است که ایران با قرار گرفتن در کریدور ترانزیتی بهترین و اقتصادی‌ترین گزینه ارتباطی برای کشورهای آسیای میانه است که دسترسی به آب‌های آزاد ندارند. با این همه تاکنون از این ظرفیت‌ها استفاده نکرده‌ایم، اما چرا؟؟ اگر بخواهیم وضعیت تحقیقات دریایی را در ۲۰ سال گذشته تحلیل کنیم، باید بگوییم که طی این مدت هیچ‌گاه نتوانستیم جایگاهی که باید را داشته باشیم یا آن را حفظ کنیم.
جای خالی تحقیقات فاخر در صنعت دریانوردی
ارسلان غمگین مدیرعامل شرکت کشتی سازی اروندان ضمن برشمردن مواردی که تحقیقات را در حوزه دریایی ضرورت می‌بخشد، به روزنامه اقتصادسرآمد، گفت: طی ۱۰ سال آینده صنایع دریایی و تحقیقات کشور بالغ بر ۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلار در ساخت شناورهای مختلف نیاز دارد که اگر نتوان این موضوع را مدیریت کرد۸۰ تا ۹۰ درصد این مبالغ به بیرون از کشور خواهد رفت.
ظرفیت داخلی کشور نادیده گرفته می‌شود
وی با تاکید بر این مهم که جای خالی مراکز تحقیقات درایی در کشور کاملا حس می‌شود، افزود: شرکت‌های کشتی‌سازی خوبی در داخل کشور داریم اما تنها ۱۰ تا ۲۰ درصد آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد و این به آن دلیل است که ما به توانمندی‌های داخلی خود ایمان نداریم و لذا به علت نبود سفارش از داخل تمام زیرساخت‌های آنها در حال استهلاک است.
تحقیقات بخش جدا نشدنی حوزه
اکتشاف دریایی
وی با اشاره به این نکته که پیشینه فعالیت‌های تحقیقاتی ـــ اکتشافی در دریا و اقیانوس را نمی‌توان از گذشته دریانوردی بشر جدا کرد، گفت: اولین استفاده شناخته‌شده از یک کشتی تحقیقاتی مربوط به اواسط سده هفدهم است. در حال حاضر، کشتی‌های تحقیقاتی بسیاری فعالیت دارند که برای تحقق اهداف مختلف اقیانوس‌شناسی و علوم دریایی شیلات و محیط زیست مورد استفاده قرار می‌گیرند. اما به نظر نیاز است تا بیش از گذشته در این باره از خود اهنمام نشان دهیم.
فضای تحریم بهترین شرایط به منظور تمرکز بر تحقیقات دریامحور داخلی
به گفته غمگین، امروز در فضای تحریم بهترین شرایط به منظور تمرکز بر تحقیقات دریامحور داخلی برای کشور ایجاد شده و تنها نیازمند یک دستور رئیس‌جمهوری برای ایجاد یک سازمان متولی برای این صنعت است در قالب معاون رییس‌جمهوری و ریاست صنایع دریایی کشور، تا نهایت استفاده از تاثیرات این صنعت را شاهد باشیم. اما برکرواسی مانع رسیدن به این هدف نباید باشد.
جایگاه ایران در عرصه تحقیقات دریایی به‌ویژه در حوضه دریاهای جنوب کشور نه‌تنها قابل مقایسه با سایر کشورهای منطقه نیست، بلکه به‌عنوان پیش‌گام در انجام مطالعات و پژوهش‌های علوم دریایی با تاکید بر منابع شیلاتی و محیط زیست دریایی، در این حوزه صاحب‌نظر است. این موضوع به‌واسطه اولویت انجام پژوهش‌های کاربردی و توسعه شیلات، با تاکید بر شناسایی و ارزیابی ماهیان اقتصادی، صورت گرفته است.
با نگاهی به گذشته و وضعیت کنونی ناوگان تحقیقات دریایی کشور، مشخص است که علی‌رغم فراز و نشیب‌های بسیار در فعالیت و به‌کارگیری ناوگانِ بیش از ۳۰ فروندی کشور طی سال‌های گذشته متاسفانه دلایل عدیده ازجمله نبود اعتبارات و ردیف بودجه مشخص برای تعمیر و نگهداری و واگذاری به بخش خصوصی، خطای انسانی در ناوبری و دریانوردی درتصادم و یا غرق‌شدن، پایان عمر مفید و عملیاتی شناور، موجب شده که تعداد قابل توجهی از ناوگان غیرفعال و از رده خارج شوند. از طرفی هم، عدم آگاهی تصمیم‌گیران و سیاست‌گذاران نسبت به اهمیت و نقش اثربخش هر یک فروند شناور تحقیقاتی در پیشرفت اقتصادی، اجتماعی و علمی کشور در سطح ملی و حتی منطقه‌ای و بین‌المللی، موضوعات نهادی در نظام مدیریت نظیر سیاست‌گذاری اشتباه، نامدیریتی و تصمیمات غیرمنطقی و عجولانه، اثرات جبران‌ناپذیری به بخش تحقیقات دریایی وارد می‌کند.
تشکیل ساختار منسجم و مدیریت یکپارچه فراسازمانی، با مشارکت تمام نهادهای اجرایی ـــ عملیاتی و آموزشی ـــ پژوهشی، می‌تواند در برنامه‌ریزی و اجرای پروژه‌های دریایی نقش قابل توجهی داشته باشد؛ چراکه علی‌رغم نیاز مؤسسات، دانشگاه‌ها و دستگاه‌های مختلف کشور به شناور تحقیقاتی تخصصی، به نظر می‌رسد این مهم همچنان به‌عنوان یکی از چالش‌های پیش رو در توسعه دریامحور قابل بررسی است.
به گزارش اقتصادسرآمد، منابع و هزینه‌های کشورهای مختلف در زمینه دریا و تحقیقات دریایی حدود ۱/۵ درصد تا ۴/۵ درصد است، به طوری که در کشور کرواسی و نروژ بالای ۴ درصد از هزینه‌ها صرف تحقیقات دریایی می‌شود. علاوه بر رشد علمی در زمینه اقیانوس شناسی باید به کیفیت نیز توجه شود و تجهیزات اقیانوس شناسی و تحقیقات در زمینه اقیانوس شناسی باید افزایش یابد. حجم عظیم وجود زباله‌های پلاستیکی در سطح دریا‌ها و اقیانوس‌ها یکی از مشکلات و دغدغه‌های اصلی محسوب می‌شود، چنانچه این مشکل در اروپا به طور کامل کنترل و این زباله‌ها به بازیافت خوبی تبدیل شده است و باید در کشور ما نیز این فعالیت صورت گیرد.
سهم تحقیقات دریایی از تولید ناخالص داخلی به هیچ وجه با مزیت‌های این صنعت در کشور ما همخوانی ندارد. کشور ما با داشتن مرزهای آبی طولانی در شمال و جنوب پتانسیل بالایی در کشتی‌سازی، شیلات، دریانوردی و گردشگری دریایی دارد. این در حالی است که ایران با قرار گرفتن در کریدور ترانزیتی بهترین و اقتصادی‌ترین گزینه ارتباطی برای کشورهای آسیای میانه است که دسترسی به آب‌های آزاد ندارند. با این همه تاکنون از این ظرفیت‌ها استفاده نکرده‌ایم، اما چرا؟؟ اگر بخواهیم وضعیت تحقیقات دریایی را در ۲۰ سال گذشته تحلیل کنیم، باید بگوییم که طی این مدت هیچ‌گاه نتوانستیم جایگاهی که باید را داشته باشیم یا آن را حفظ کنیم.
جای خالی تحقیقات فاخر در صنعت دریانوردی
ارسلان غمگین مدیرعامل شرکت کشتی سازی اروندان ضمن برشمردن مواردی که تحقیقات را در حوزه دریایی ضرورت می‌بخشد، به روزنامه اقتصادسرآمد، گفت: طی ۱۰ سال آینده صنایع دریایی و تحقیقات کشور بالغ بر ۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلار در ساخت شناورهای مختلف نیاز دارد که اگر نتوان این موضوع را مدیریت کرد۸۰ تا ۹۰ درصد این مبالغ به بیرون از کشور خواهد رفت.
ظرفیت داخلی کشور نادیده گرفته می‌شود
وی با تاکید بر این مهم که جای خالی مراکز تحقیقات درایی در کشور کاملا حس می‌شود، افزود: شرکت‌های کشتی‌سازی خوبی در داخل کشور داریم اما تنها ۱۰ تا ۲۰ درصد آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد و این به آن دلیل است که ما به توانمندی‌های داخلی خود ایمان نداریم و لذا به علت نبود سفارش از داخل تمام زیرساخت‌های آنها در حال استهلاک است.
تحقیقات بخش جدا نشدنی حوزه
اکتشاف دریایی
وی با اشاره به این نکته که پیشینه فعالیت‌های تحقیقاتی ـــ اکتشافی در دریا و اقیانوس را نمی‌توان از گذشته دریانوردی بشر جدا کرد، گفت: اولین استفاده شناخته‌شده از یک کشتی تحقیقاتی مربوط به اواسط سده هفدهم است. در حال حاضر، کشتی‌های تحقیقاتی بسیاری فعالیت دارند که برای تحقق اهداف مختلف اقیانوس‌شناسی و علوم دریایی شیلات و محیط زیست مورد استفاده قرار می‌گیرند. اما به نظر نیاز است تا بیش از گذشته در این باره از خود اهنمام نشان دهیم.
فضای تحریم بهترین شرایط به منظور تمرکز بر تحقیقات دریامحور داخلی
به گفته غمگین، امروز در فضای تحریم بهترین شرایط به منظور تمرکز بر تحقیقات دریامحور داخلی برای کشور ایجاد شده و تنها نیازمند یک دستور رئیس‌جمهوری برای ایجاد یک سازمان متولی برای این صنعت است در قالب معاون رییس‌جمهوری و ریاست صنایع دریایی کشور، تا نهایت استفاده از تاثیرات این صنعت را شاهد باشیم. اما برکرواسی مانع رسیدن به این هدف نباید باشد.
جایگاه ایران در عرصه تحقیقات دریایی به‌ویژه در حوضه دریاهای جنوب کشور نه‌تنها قابل مقایسه با سایر کشورهای منطقه نیست، بلکه به‌عنوان پیش‌گام در انجام مطالعات و پژوهش‌های علوم دریایی با تاکید بر منابع شیلاتی و محیط زیست دریایی، در این حوزه صاحب‌نظر است. این موضوع به‌واسطه اولویت انجام پژوهش‌های کاربردی و توسعه شیلات، با تاکید بر شناسایی و ارزیابی ماهیان اقتصادی، صورت گرفته است.
با نگاهی به گذشته و وضعیت کنونی ناوگان تحقیقات دریایی کشور، مشخص است که علی‌رغم فراز و نشیب‌های بسیار در فعالیت و به‌کارگیری ناوگانِ بیش از ۳۰ فروندی کشور طی سال‌های گذشته متاسفانه دلایل عدیده ازجمله نبود اعتبارات و ردیف بودجه مشخص برای تعمیر و نگهداری و واگذاری به بخش خصوصی، خطای انسانی در ناوبری و دریانوردی درتصادم و یا غرق‌شدن، پایان عمر مفید و عملیاتی شناور، موجب شده که تعداد قابل توجهی از ناوگان غیرفعال و از رده خارج شوند. از طرفی هم، عدم آگاهی تصمیم‌گیران و سیاست‌گذاران نسبت به اهمیت و نقش اثربخش هر یک فروند شناور تحقیقاتی در پیشرفت اقتصادی، اجتماعی و علمی کشور در سطح ملی و حتی منطقه‌ای و بین‌المللی، موضوعات نهادی در نظام مدیریت نظیر سیاست‌گذاری اشتباه، نامدیریتی و تصمیمات غیرمنطقی و عجولانه، اثرات جبران‌ناپذیری به بخش تحقیقات دریایی وارد می‌کند.
تشکیل ساختار منسجم و مدیریت یکپارچه فراسازمانی، با مشارکت تمام نهادهای اجرایی ـــ عملیاتی و آموزشی ـــ پژوهشی، می‌تواند در برنامه‌ریزی و اجرای پروژه‌های دریایی نقش قابل توجهی داشته باشد؛ چراکه علی‌رغم نیاز مؤسسات، دانشگاه‌ها و دستگاه‌های مختلف کشور به شناور تحقیقاتی تخصصی، به نظر می‌رسد این مهم همچنان به‌عنوان یکی از چالش‌های پیش رو در توسعه دریامحور قابل بررسی است.