به دنبال جنگ اوکراین و رو کردن سلاح تحریم گازی روسیه
جهان در انتظار صفآرایی دوباره کارگران معدن
گروه جامعه- رضا اسدآبادی - جنگ اوکراین و استفاده روسیه از سلاح تحریم گاز در برابر سلاح تحریمهای جبهه ناتو، باعث شد تا بار دیگر توجه به جایگزینهای سوخت گاز از جمله زغالسنگ جلب شود؛ صنعتی پرهزینه، آلاینده و دشوار برای کارگرانی که در این صنعت کار میکنند و احتمالا قرار است بیش از گذشته در این صنعت جذب شوند.
مشابه اتفاقاتی که منجر به وعدهی محدودیت تولید و ارسال گاز روسیه به اروپا شد، در دهه ۱۹۶۰ میلادی در بازار نفت رخ داد. در شرایطی که اقتصاد کشورهای اروپایی و آمریکا به شدت وابسته به نفت خاورمیانه بود، با وقوع دو جنگ میان اعراب و اسرائیل و تحریم فروش نفت کشورهای عربی به غرب، شاهد آن بودیم که بحرانی عمیق کشورهای غربی را فرا گرفت و در این زمان بود که بسیاری از کشورهای غربی به فکر استفاده از انرژیهای جایگزین مانند گاز، برق، انرژی اتمی و انرژیهای تجدیدپذیر پاک مثل باد، هیدرولیک و نور خورشید افتادند. البته تلاش این کشورها نه در آن سالها و نه اکنون موجب نشد بتوانند جایگزینی برای سوختهای فسیلی نفت و گاز پیدا کنند. در این شرایط بسیاری از کارشناسان بر این باور هستند که این اتفاق برای جایگزینی گاز نیز خواهد افتاد و مصرف این ماده به حدی گستردهاست که امکان جایگزینی آن وجود ندارد.
برداشت زغالسنگ جزء سختترین اشکال کار معدنی برای کارگران نیز محسوب میشود. معمولا در رسانهها و جراید وقتی از کار سخت صحبت میشود، اولین تصویری که مخابره میشود، عکسی از یک کارگر است که با ۴۰ سال سن؛ شبیه مردی ۶۰ساله بهنظر میرسد؛ کارگری که در اوج جوانی دچار خمودگی بدنی است و صورتش مملو از دوده سیاه زغال است؛ کارگری که با چهرهای تکیده، دستانی ترک خورده.سخت بودن کار معدن زغالسنگ در مقایسه با سایر معادن که همگی مشمول مشاغل سخت و زیانآور هستند، باعث نشده تا حقوق و دریافتیهای این کارگران متفاوت از سایر کارگران باشد اما سختی بیشتر کار در این معادن درکنار تهدیدات بسیار بالای ایمنی که سلامتی کارگرانش را بیشتر به خطر میاندازد، باعث میشود کمتر کسی تمایل به کار در چنین شرایطی را داشته باشد.
اما این تنها تفاوت کار در معادن زغالسنگ نیست، کارگران معدن زغالسنگ همواره از پیشتازان اعتراضات و مطالبات کارگری در اغلب کشورهای جهان بودهاند. بهار ۱۹۸۴ تا ۱۹۸۵ میلادی اعتصابات و اعتراضات یکساله کارگران معادن زغالسنگ انگلستان یکی از تلخترین رویدادها در تاریخ جنبشهای جهانی کارگری مانند اول ماه میکارگران شیکاگوی آمریکا را رقم زد. در جریان اعتصاب اتحادیه ملی کارگران معدن انگلستان که اکثر آنها کارگر معادن زغال سنگ بودند، دولت نئولیبرال و راستگرای افراطی مارگارت تاچر دستور ممنوعیت اعتصاب و از سرگیری تولید را داد و در نهایت پاسخ کارگران را با گلوله داد. در جریان این اعتراضات ۶ کارگر کشته، ۵۰نفر معلول، ۵هزار بازداشت و ۸هزار زندانی و اخراج شدند. این کارگران به فقدان حقوق کافی، امنیت شغلی و ایمنی کارگاهی و مواردی از این دست اعتراض داشتند. این اعتصاب را تلخترین رویداد صنعت انگلستان و نتیجه شکست این اعتصاب را اخراج میلیونها کارگر معدنی عنوان کردهاند. پس از این اعتصاب در سال ۱۹۹۴ میلادی بسیاری از معادن به بخش خصوصی واگذار شد تا رونق به این صنعت برگردد ولی کاهش تقاضای جهانی زغالسنگ و تعهدات زیست محیطی اروپا این هدف را نیز چندان محقق نساخت.
اوکراین و افزایش تقاضای زغالسنگ
پس از زمزمههای محدودیت صدور گاز به اروپا در نتیجه تحریمهای غرب علیه حمله نظامی روسیه به اوکراین، قیمت جایگزینهای جهانی گاز رو به افزایش گذاشت و سرمایهگذاری این کشورهای نسبتا سردسیر در صنایع وابسته به زغالسنگ و معادن زغالسنگ این قاره بیشتر شد. این مسئله در برخی کشورهای صنعتی دیگر مانند هندوستان و برزیل نیز مورد توجه قرار گرفته است. افزایش تمایل به استخراج زغالسنگ در شرایطی است که هزینه استحصال و استخراج این ماده معدنی به نسبت بازدهی سوخت، بسیار بیشتر از استخراج گاز است. ارزانی این سوخت نیز در این شرایط مزید بر علت شده تا دستمزد نیروی کار در این حوزه نیز بالا نباشد.
فروردین سال ۱۴۰۱ در خبرها اعلام شد که تنها در مدت سه ماه از شروع تنشها در اوکراین و قبل از بحث جدی شدن تحریم گاز به روی اروپا، قیمت جهانی این محصول برای تحویل در تابستان چیزی حدود ۱۰درصد افزایش یافته است؛ روند قیمتیای که به نظر میرسد با شروع فصول سرد اروپای سردسیر، بیش از پیش شدت بگیرد. به نظر میرسد که همانطور که روسها علیه ناپلئون و هیتلر و همچنین فنلاندیها علیه شوروی، از سلاح زمستان استفاده کردند، این بار نیز سلاح زمستان به میانجی محصول استراتژیک گاز، باعث ایجاد بحرانهایی شود که به مثابه یک سلاح عمل کند. در این میان ورود اروپا به کانال افزایش بهرهبرداری از محصول زغالسنگ، تنها یک آلترناتیو کوتاه مدت در نظر گرفته میشود. اما در ایران، کشورمان با ۱۰ معدن فعال بزرگ زغالسنگ و چندین معدن کوچک و غیر فعال یا در آستانه بهره،برداری، این امکان را دارد که بهدلیل بهرهمندی از نفت و گاز و انرژی هستهای و حتی امکانات تولید انرژیهای تجدیدپذیر بادی، خورشیدی و هیدرولیک، توان صادراتی بیشتری در بازار جهانی نیز داشته باشد.
ماجرای محیط زیست
زغال سنگ علاوه بر مشکلاتی که برای کارگر استخراج کننده ایجاد میکند، مشکلات دیگری نیز برای محیط زیست ایجاد میکند که موجب شده تا در کنار کود حیوانی و سوختهای چوبی، در لیست ممنوعههای توافقنامه محیط زیستی پاریس علیه گازهای گلخانهای قرار بگیرد. هرچند در شرایطی که فقط ذخایر زغالسنگ هند در سال ۲۰۱۰ حدود ۶۶.۸ میلیارد تن تخمین زده شده است، چشم پوشیدن از این منبع میسر نشده و عملا در حوزه زغالسنگ این توافقنامه با شکست مواجه شد. این شکست البته بعد از جنگ اوکراین به یک فاجعه برای این توافقنامه بدل شده است. از ۲۰ سال پیش کشور هندوستان به دلیل گرانی انتقال گاز و هزینههای آن برای هندوستان، از زغالسنگ خود برای تولید برق، سیمان و فولاد استفاده کرده است. این همه در شرایطی است که آلایندگی کارخانههای مصرفکننده زغالسنگ بیش از هرچیز نیروی کار کارخانههای مصرفکننده را دچار آسیبی بیش از سایر سوختها میکند.
ترکیب کربن خاص موجود در زغال سنگ قبل و بعد از سوختن به بدن آسیب وارد کرده و آلاینده تولید شده از آن عملا از جمله گازهای گلخانهای بوده و لایه اوزون که محافظ زمین محسوب میشود را تخریب میکند.
زغالسنگ میتواند ۲۰درصد از بازار انرژی جهان را پوشش دهد
احسان سلطانی (کارشناس مسائل اقتصادی) درباره گسترش تولید زغالسنگ در جهان پس از وقوع جنگ اوکراین میگوید: صنایعی که با سوخت زغالسنگ کار میکنند، عمدتا صنایع آلایندهتری محسوب میشوند، لذا در توافقنامه آب و هوایی پاریس، بیشتر کشورهای جهان به جز آمریکا و چند کشور معدود دیگر توافق کردند که تولید و مصرف زغالسنگ کاهش یابد که کشورهای اروپایی اتفاقا اغلب در زمره کشورهای توافق کننده بودند. وی با بیان اینکه مصرف بالای زغالسنگ به دوران جنگ جهانی و قبل از آن در غرب برمیگردد، اظهار کرد: با کشف منابع متعدد گازی و افزایش فناوریهایی که موجب میشد از گاز طبیعی بهعنوان سوخت در صنایع استفاده شود، مصرف این ماده معدنی به شدت کاهش یافت. سلطانی با تاکید بر این مطلب که «زغالسنگ نمیتواند پاسخگوی کل نیازهای صنایع و مصارف خانگی و. . باشد» تصریح کرد: بهنظر میرسد در میانمدت زغالسنگ تنها بتواند ۲۰درصد نیازهای بازار انرژی جهانی را در فقدان گاز برآورده کند که این رقم به هیچ وجه نمیتواند قانع کننده باشد، اما بههرحال کشورهای مصرفکننده در این شرایط جنگی و خاص چارهای جز روی آوردن به زغالسنگ با وجود هزینههای بالای استخراج و آسیبهای جانبی آن، نخواهند داشت.
بهدلیل وجود گاز، ایران به زغالسنگ توجه
نداشته است
حمیدرضا صالحی سلمی (عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران) با بیان این مطلب که «بازگشت به بازار زغالسنگ در جهان یک واقعیت درحال وقوع است که بیشتر از همه جا اروپا به سوی آن حرکت کرده است» اظهار کرد: این اتفاق البته برای برخی کشورهای دیگر از جمله هندوستان و دیگر قدرتهای صنعتی نیز درحال رخ دادن است، اما تنها آلترناتیو گاز روسیه و ایران که در شرایط فعلی تحریمهای این دو کشور با کاهش شدید عرضه آنها مواجه هستیم، فعلا زغالسنگ و گاز ال. ان. جی خواهد بود.