اقتصاد سرآمد در گفتگو با عضو هیأت علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی؛
تبعات گسترده تراز دریای کاسپین
گروه دریا محور - اعظم زندیه - درياي کاسپین یا به عبارت بهتر دریاچه کاسپین بزرگترین توده‌ی آبی محصور در خشکی است که به طور طبیعی با دریاهای آزاد ارتباط ندارد. ماهیت دریاچه‌ای کاسپین از گذشته‌های دور نزد ایرانیان و ملل پیرامون آن شناخته شده بود چنان که در متون کهن اوستایی از آن به نام ووروکاشا نام برده شده است که به معنی آبگیر گسترده و بزرگ است.
به گزارش اقتصادسرآمد، نخستین بار نام کاسپین توسط هومر، تاریخ نگار یونانی، حدود 1000 سال قبل از میلاد مسیح مورد استفاده قرار گرفت که در واقع نام مردمی به همین نام در گوشه جنوب‌غربی این دریا است. علاوه بر نام کاسپین، یونانی‌ها این دریا را به نام دریای هیرکانی نیز می‌شناختند که هیرکانی‌ها نام مردمی بوده‌است که در جنوب شرق دریای کاسپین ساکن بوده‌اند. نام خزر برای این دریا از نام قوم خزر برگرفته شده است که در قرون اول میلادی از شرق سیبری به شمال خزر مهاجرت نمودند و در آنجا امپراتوری قدرتمندی را بین سال‌های 650 تا 995 میلادی بنا گذاشتند. اگرچه نام خزر برای این دریا در قرون بعد توسط بسیاری از اقوام و ملل پیرامون آن به فراموشی سپرده شد و نام‌هایی چون دریای مازندران، قزوین، کاسپین، آبسکون و از این قبیل برای این دریا برگزیده شد، ولی ایرانیان همچنان بر به کار بردن این نام اصرار دارند. دریای کاسپین در طول تاریخ به نام‌های گوناگونی شناخته می‌شده است که گوناگونی آن به بیش از هفتاد می‌رسد.
اما این دریا این روزها با تغییراتی همراه شده که نوسانات آبی نیز یک از انها است به لحاظ شکلی دریای کاسپین یک سینک دوقلوی آشپزخانه است. کاسپین در میان قاره آسيا و اروپا واقع است و امروزه پنج كشور شامل جمهوري اسلامي ايران، جمهوري آذربايجان، فدراسيون روسيه، قزاقستان و تركمنستان پيرامون آن قرار دارند. حوضة آبريز درياي کاسپین از کوه‌های زاگرس در ایران تا عرض‌های جغرافیایی بالای 55 درجه تا نزدیکی منطقه قطبی کشیده شده است. حوضه‌ها‌ی آبريز رودخانه‌هاي ولگا، ترك، سولاك، اورال و سمور در شمال این حوضه، حدود نود درصد آب رودخانه‌ای ورودي به درياي کاسپین را تأمين مي‌كنند. حوضه‌ی آبريز جنوب و غرب (ایران و قفقاز) نقش اصلي در تأمين بار رسوبي آن را دارند. سواحل شرقی کاسپین به ویژه خلیج قره‌بغاز در ترکمنستان نقش اصلی در تبخیر و خروج آب از این حوضه را برعهده دارد. تعادل بین ورودی و خروجی آب در دریای کاسپین تکلیف تراز آن را مشخص می کند. به عبارت بهتر نوسانات تراز دریای کاسپین، به شرایط آب و هوایی بستگی دارد.
عبدالمجید نادری، عضو هیأت علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی در ارتباط با نوسانات دریای خزر و تاثیر آن بر اقتصاد دریایی آن به روزنامه اقتصادسرآمد، گفت: تراز آب دریای کاسپین را می‌توان در دو دسته‌ی کلیِ نوسانات کوتاه‌مدت و نوسانات بلند‌مدت تقسیم‌بندی کرد. نوسانات کوتاه‌مدت کاسپین به صورت آهنگین و سالیانه رخ می دهد. در بهار، به دلیل ذوب شدن یخ و برف در حوضه‌ی آبریز ولگا و افزایش بارش باران در عرض‌های جغرفیایی بالا، ورودی آب ولگا به ناگاه افزایش یافته و موجب می‌شود تا تراز آب در حدود چند ده سانتیمتر بالا بیاید.
نادری در ادامه به موضوع نوسان آبی بلند مدت دریای خزر اشاره داشت و افزود: نوسانات بلند مدت کاسپین از الگوی پیچیده‌تری برخوردار است و پیش‌بینی آن تاکنون امکان‌پذیر نبوده است. به همین دلیل، بازسازی نوسانات تراز دریای کاسپین با ابزارهای زمین شناختی برای درک دلایل این نوسانات بسیار اهمیت دارد. مطالعات زمین شناسی نشان داده است که دریای کاسپین از حدود 8/2 میلیون سال پیش تا کنون تا چندصد متر نوسان داشته است.
وی در ادامه تصریح کرد: نوسانات تراز دریای کاسپین در طی ده‌هزار سال اخیر با دقت بیشتری از سوی زمین‌شناسان بررسی شده است. بر این اساس، در ده هزار سال اخیر، تراز دریای کاسپین حداقل در حدود 10 متر بالاتر یا پایین‌تر از تراز امروزی نوسان کرده است. در طی صدسال اخیر هم تراز دریای کاسپین در حدود 3 متر نوسان کرده است. از سال 1930 تا 1995 حدود 6 متر این ترازباز هم کاهش داشته و این کاهش تراز تا کنون ادامه دار بوده است.
اگر تراز آب دریای خزر با همین سرعت و با همین روند دچار کاهش شود و به تراز منفی ۲۸ برسد اتفاقی را که درحقیقت در دهه 50 شمسی تجربه کردیم مجددا تکرار خواهد شد، گفت: با توجه به بروز تغییرات اقلیمی جاری، انتظار می‌رود که دریای کاسپین در آینده با تغییرات عمده ای در تراز خود مواجه شود. بر این اساس، بسیاری از محققین معتقدند که با توجه به افزایش دمای ناشی از انتشار گازهای گلخانه ای، میزان تبخیر در دریای کاسپین و حوضه آبریز آن افزایش یابد و تراز دریای کاسپین در دهه های پیش رو کاهش یابد. برخی پا را فراتر گذاشته و معتقدند این کاهش تراز به خشک شدن حوضه شمالی این دریا در محدوده‌ی قزاقستان و روسیه منتهی خواهد شد.
با این تفاسیر، کسانی که معتقد به افزایش تراز دریای کاسپین در آینده باشند انگشت شمار هستند. استدلال این گروه از دانشمندان بیشتر بر این استوار است که در آینده میزان بارش در حوضه ولگا افزایش خواهد یافت که می‌تواند به افزایش تراز دریا منجر شود. در یک نگاه محافظه کارانه، گروه دیگری از محققین معتقدند که افزایش بارش در حوضه ولگا از یک سو و افزایش تبخیر از سوی دیگر، موجب می شود تا تعادلی بین میزان آب ورودی و خروجی از دریای کاسپین به وجود بیاید. به همین دلیل، ممکن است که تراز دریای کاسپین در طی دهه های پیش رو تغییرات زیادی را تجربه نکند و نوسانات آن در حدود یک تا سه متر باشد.
مطالعات تاریخی نشان می دهد که نوسانات عمده در تراز دریای کاسپین می تواند تبعات گسترده اجتماعی-اقتصادی و حتی سیاسی و ژئوپلتیک به همراه داشته باشد. در جهان پرشتاب کنونی، پیش بینی وقایعی از این نوع می‌تواند برگ برنده مهمی در تضمین امنیت اقتصادی آینده باشد. با توجه به اهمیت دریای کاسپین در کوریدورهای شمال-جنوب و مسیرهای جاده ابریشم نوین و اتصال اروپا و آسیا به یکدیگر، پیش بینی صحیح نوسانات تراز دریای کاسپین و آمادگی برای سناریوهای پیش رو اهمیت بسیار زیادی دارد.
به گزارش اقتصادسرآمد، نخستین بار نام کاسپین توسط هومر، تاریخ نگار یونانی، حدود 1000 سال قبل از میلاد مسیح مورد استفاده قرار گرفت که در واقع نام مردمی به همین نام در گوشه جنوب‌غربی این دریا است. علاوه بر نام کاسپین، یونانی‌ها این دریا را به نام دریای هیرکانی نیز می‌شناختند که هیرکانی‌ها نام مردمی بوده‌است که در جنوب شرق دریای کاسپین ساکن بوده‌اند. نام خزر برای این دریا از نام قوم خزر برگرفته شده است که در قرون اول میلادی از شرق سیبری به شمال خزر مهاجرت نمودند و در آنجا امپراتوری قدرتمندی را بین سال‌های 650 تا 995 میلادی بنا گذاشتند. اگرچه نام خزر برای این دریا در قرون بعد توسط بسیاری از اقوام و ملل پیرامون آن به فراموشی سپرده شد و نام‌هایی چون دریای مازندران، قزوین، کاسپین، آبسکون و از این قبیل برای این دریا برگزیده شد، ولی ایرانیان همچنان بر به کار بردن این نام اصرار دارند. دریای کاسپین در طول تاریخ به نام‌های گوناگونی شناخته می‌شده است که گوناگونی آن به بیش از هفتاد می‌رسد.
اما این دریا این روزها با تغییراتی همراه شده که نوسانات آبی نیز یک از انها است به لحاظ شکلی دریای کاسپین یک سینک دوقلوی آشپزخانه است. کاسپین در میان قاره آسيا و اروپا واقع است و امروزه پنج كشور شامل جمهوري اسلامي ايران، جمهوري آذربايجان، فدراسيون روسيه، قزاقستان و تركمنستان پيرامون آن قرار دارند. حوضة آبريز درياي کاسپین از کوه‌های زاگرس در ایران تا عرض‌های جغرافیایی بالای 55 درجه تا نزدیکی منطقه قطبی کشیده شده است. حوضه‌ها‌ی آبريز رودخانه‌هاي ولگا، ترك، سولاك، اورال و سمور در شمال این حوضه، حدود نود درصد آب رودخانه‌ای ورودي به درياي کاسپین را تأمين مي‌كنند. حوضه‌ی آبريز جنوب و غرب (ایران و قفقاز) نقش اصلي در تأمين بار رسوبي آن را دارند. سواحل شرقی کاسپین به ویژه خلیج قره‌بغاز در ترکمنستان نقش اصلی در تبخیر و خروج آب از این حوضه را برعهده دارد. تعادل بین ورودی و خروجی آب در دریای کاسپین تکلیف تراز آن را مشخص می کند. به عبارت بهتر نوسانات تراز دریای کاسپین، به شرایط آب و هوایی بستگی دارد.
عبدالمجید نادری، عضو هیأت علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی در ارتباط با نوسانات دریای خزر و تاثیر آن بر اقتصاد دریایی آن به روزنامه اقتصادسرآمد، گفت: تراز آب دریای کاسپین را می‌توان در دو دسته‌ی کلیِ نوسانات کوتاه‌مدت و نوسانات بلند‌مدت تقسیم‌بندی کرد. نوسانات کوتاه‌مدت کاسپین به صورت آهنگین و سالیانه رخ می دهد. در بهار، به دلیل ذوب شدن یخ و برف در حوضه‌ی آبریز ولگا و افزایش بارش باران در عرض‌های جغرفیایی بالا، ورودی آب ولگا به ناگاه افزایش یافته و موجب می‌شود تا تراز آب در حدود چند ده سانتیمتر بالا بیاید.
نادری در ادامه به موضوع نوسان آبی بلند مدت دریای خزر اشاره داشت و افزود: نوسانات بلند مدت کاسپین از الگوی پیچیده‌تری برخوردار است و پیش‌بینی آن تاکنون امکان‌پذیر نبوده است. به همین دلیل، بازسازی نوسانات تراز دریای کاسپین با ابزارهای زمین شناختی برای درک دلایل این نوسانات بسیار اهمیت دارد. مطالعات زمین شناسی نشان داده است که دریای کاسپین از حدود 8/2 میلیون سال پیش تا کنون تا چندصد متر نوسان داشته است.
وی در ادامه تصریح کرد: نوسانات تراز دریای کاسپین در طی ده‌هزار سال اخیر با دقت بیشتری از سوی زمین‌شناسان بررسی شده است. بر این اساس، در ده هزار سال اخیر، تراز دریای کاسپین حداقل در حدود 10 متر بالاتر یا پایین‌تر از تراز امروزی نوسان کرده است. در طی صدسال اخیر هم تراز دریای کاسپین در حدود 3 متر نوسان کرده است. از سال 1930 تا 1995 حدود 6 متر این ترازباز هم کاهش داشته و این کاهش تراز تا کنون ادامه دار بوده است.
اگر تراز آب دریای خزر با همین سرعت و با همین روند دچار کاهش شود و به تراز منفی ۲۸ برسد اتفاقی را که درحقیقت در دهه 50 شمسی تجربه کردیم مجددا تکرار خواهد شد، گفت: با توجه به بروز تغییرات اقلیمی جاری، انتظار می‌رود که دریای کاسپین در آینده با تغییرات عمده ای در تراز خود مواجه شود. بر این اساس، بسیاری از محققین معتقدند که با توجه به افزایش دمای ناشی از انتشار گازهای گلخانه ای، میزان تبخیر در دریای کاسپین و حوضه آبریز آن افزایش یابد و تراز دریای کاسپین در دهه های پیش رو کاهش یابد. برخی پا را فراتر گذاشته و معتقدند این کاهش تراز به خشک شدن حوضه شمالی این دریا در محدوده‌ی قزاقستان و روسیه منتهی خواهد شد.
با این تفاسیر، کسانی که معتقد به افزایش تراز دریای کاسپین در آینده باشند انگشت شمار هستند. استدلال این گروه از دانشمندان بیشتر بر این استوار است که در آینده میزان بارش در حوضه ولگا افزایش خواهد یافت که می‌تواند به افزایش تراز دریا منجر شود. در یک نگاه محافظه کارانه، گروه دیگری از محققین معتقدند که افزایش بارش در حوضه ولگا از یک سو و افزایش تبخیر از سوی دیگر، موجب می شود تا تعادلی بین میزان آب ورودی و خروجی از دریای کاسپین به وجود بیاید. به همین دلیل، ممکن است که تراز دریای کاسپین در طی دهه های پیش رو تغییرات زیادی را تجربه نکند و نوسانات آن در حدود یک تا سه متر باشد.
مطالعات تاریخی نشان می دهد که نوسانات عمده در تراز دریای کاسپین می تواند تبعات گسترده اجتماعی-اقتصادی و حتی سیاسی و ژئوپلتیک به همراه داشته باشد. در جهان پرشتاب کنونی، پیش بینی وقایعی از این نوع می‌تواند برگ برنده مهمی در تضمین امنیت اقتصادی آینده باشد. با توجه به اهمیت دریای کاسپین در کوریدورهای شمال-جنوب و مسیرهای جاده ابریشم نوین و اتصال اروپا و آسیا به یکدیگر، پیش بینی صحیح نوسانات تراز دریای کاسپین و آمادگی برای سناریوهای پیش رو اهمیت بسیار زیادی دارد.